Πολιτική
Οι Εβραίοι και η αντίσταση

Ναζιστικό μπλόκο κατά των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, 11 Ιούλη 1942

“Ένας διωγμός χωρίς προηγούμενο στην Ελλάδα προχωρεί στο ξεκλήρισμα μιας φυλής ανυπεράσπιστης. Ένας διωγμός, που οι Νέρωνες όλων των αιώνων θα τον ζήλευαν. Εκατοντάδες στοιβάχτηκαν σε φορτηγά βαγόνια για την Πολωνία”. Αυτά γράφει τον Απρίλη του 1943 η προκήρυξη της Εθνικής Αλληλεγγύης Αθήνας, ένα από τα σπάνια ντοκουμέντα της ιστορικής έκθεσης “Συναγωνιστής: Έλληνες Εβραίοι στην Εθνική Αντίσταση” που πήρε παράταση μέχρι τις 15 Γενάρη στο Εβραϊκό Μουσείο της Θεσσαλονίκης, οπότε και θα μεταφερθεί στο Βόλο και αργότερα στα Γιάννενα.
\r\n
 
\r\n
\r\n
Έγγραφα, επιστολές, προκηρύξεις, αντιστασιακές εφημερίδες, πλήθος φωτογραφιών, μαζί με 11 προσωπικές ιστορίες Εβραίων ανδρών και γυναικών που πήραν τα όπλα μέσα στις δύσκολες και σκοτεινές μέρες της Κατοχής, είναι ανάμεσα στα σημαντικά εκθέματα, ενώ το δίγλωσσο (ελληνικά – αγγλικά) ντοκιμαντέρ μαζί με τον κατάλογο της έκθεσης δίνουν μια ολοκληρωμένη εικόνα για τους Έλληνες Εβραίους της αντίστασης.
\r\n
 
\r\n
Όπως εξήγησε στην παρουσίαση ο επιμελητής της έκθεσης Ιάσονας Χανδρινός, “αν και τα διαθέσιμα στοιχεία είναι περιορισμένα και αποσπασματικά, υπολογίζεται ότι περίπου 650 άνδρες και γυναίκες, από όλες σχεδόν τις εβραϊκές κοινότητες της χώρας, εντάχθηκαν σε αντιστασιακές οργανώσεις από την έναρξη της Κατοχής έως την απελευθέρωση. Η συντριπτική πλειονότητα εντάχθηκε στο ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ, την ΕΠΟΝ και την Εθνική Αλληλεγγύη. Τουλάχιστον 63 Εβραίοι έπεσαν πολεμώντας ως αντάρτες και 67 ακόμα εκτελέστηκαν σε αντίποινα ή εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, την περίοδο 1941-1944”.
\r\n
 
\r\n
Με την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης να αριθμεί πάνω από 55.000 άτομα πριν από τον πόλεμο, η Θεσσαλονίκη είναι φυσικό να κατέχει ιδιαίτερη θέση στην έκθεση. Περίπου 400 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης βρέθηκαν στην ανταρτοκρατούμενη Ελλάδα. 
\r\n
Όπως εξηγεί στον κατάλογο της έκθεσης ο Ιάσονας Χανδρινός, “Εβραίοι αναμίχθηκαν από την αρχή της Κατοχής σε μορφές αντίστασης στα σχολεία, τα πανεπιστήμια, τις γειτονιές τους. Όσοι ήταν προπολεμικά μέλη ή συμπαθούντες του ΚΚΕ συνέχισαν τις παράνομες επαφές τους. Στην Θεσσαλονίκη, το Βόλο, τη Λάρισα και τα Ιωάννινα, η συμμετοχή στο ΕΑΜ Νέων και αργότερα την ΕΠΟΝ υπήρξε έντονη. Από τις αρχές του 1943 νεαροί Εβραίοι φοιτητές στην Αθήνα είχαν συγκροτήσει έναν άτυπο πυρήνα νεολαίας που συνδεόταν οριζόντια με την ΕΠΟΝ.
\r\n
 
\r\n
Το ΕΑΜ ήταν η μόνη οργάνωση που απευθυνόταν μαζικά σε όλες τις κοινωνικές ομάδες και η πρώτη που ασχολήθηκε με το θέμα του αντιεβραϊκού διωγμού. Όταν ξεκίνησαν οι εκτοπισμοί της Θεσσαλονίκης (Μάρτιος 1943) η Εθνική Αλληλεγγύη Αθήνας κυκλοφόρησε προκήρυξη η οποία καλούσε τον κόσμο να διαμαρτυρηθεί για τους μαζικούς εκτοπισμούς ανυπεράσπιστων οικογενειών, παιδιών και ηλικιωμένων αντιπαλεύουντας όχι μόνο την παθητικότητα αλλά και λανθάνουσες αντισημιτικές και ρατσιστικές αντιλήψεις.
\r\n
 
\r\n
Στις αρχές Οκτωβρίου του 1943 εκατοντάδες Εβραίοι των Τρικάλων, της Καρδίτσας, του Βόλου, της Λάρισας, του Αγρινίου, της Χαλκίδας και της Πάτρας, ηλικιωμένοι και γυναικόπαιδα, διασκορπίστηκαν με την προστασία του ΕΑΜ σε χωριά του Πηλίου, του Κισσάβου, του Ολύμπου, στα Άγραφα, την Εύβοια και τα βουνά της Αχαΐας. Εκατοντάδες Αθηναίοι κατέφυγαν στην ορεινή Στερεά Ελλάδα. 
\r\n
“Στην Αντίσταση έγινε πραγματικότητα κάποιου είδους έμπρακτης υπέρβασης του αντισημιτισμού. Γραπτές και προφορικές μαρτυρίες επιβεβαιώνουν πως, παρά την αγραμματοσύνη και τις προκαταλήψεις που επιβίωναν στον αγροτικό κόσμο της υπαίθρου, κυριαρχούσε ένα πνεύμα αγωνιστικής αλληλεγγύης που ενσωμάτωνε τους καταδιωκόμενους και ακύρωνε αποκλεισμούς που ήταν βαθιά ριζωμένοι στις συνειδήσεις. Η κοινωνική δυναμική που αναπτύχθηκε την περίοδο της Κατοχής αξίωσε και σχεδόν κατέστησε ορατό έναν κόσμο χωρίς διαχωρισμούς. Κι αυτό ένα μήνυμα που οφείλουμε να κρατήσουμε από αυτή την ξεχασμένη σελίδα της νεότερης ιστορίας μας”.
\r\n