Οικονομία
Μια κρίση που ξαναβαθαίνει

Το πρωτοσέλιδο των Financial Times την Τρίτη 25 Αυγούστου.

Δώδεκα χιλιάδες θέσεις εργασίας ετοιμάζονται να καταργήσουν δυο από τις μεγάλες ενεργειακές εταιρείες του κόσμου, η Shell και η Centrica (είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής ενέργειας στη Βρετανία). Η αιτία: η πτώση της τιμής του πετρελαίου διεθνώς -χωρίς καμιά προοπτική ανάκαμψης στο άμεσο μέλλον.
 
Η κατακρήμνιση της τιμής του πετρελαίου ξεκίνησε πριν από ένα περίπου χρόνο. Όπως γράφει η εφημερίδα Financial Times "ύστερα από μια σύντομη ανάκαμψη την άνοιξη, η πτώση... συνεχίστηκε τον Ιούλη με την τιμή του Μπρεντ, του παγκόσμιου 'δείκτη' της τιμής του πετρελαίου, να καταγράφει τη μεγαλύτερή του πτώση από τον περασμένο Δεκέμβρη. Τώρα βρίσκεται στα 52.08 δολάρια το βαρέλι, από τα 115 τον περσινό Ιούνη...".
 
Εβδομήντα χιλιάδες θέσεις εργασίας έχουν ήδη χαθεί από τον τομέα της ενέργειας ενώ έργα δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων έχουν ακυρωθεί ή εγκαταλειφθεί μισοτελειωμένα. Οι αναλυτές υπολογίζουν ότι η τιμή του πετρελαίου θα παραμείνει σε αυτά τα χαμηλά επίπεδα για πολλά χρόνια. Το ίδιο "υπολογίζουν" και οι αγορές: στα χρηματιστήρια των πρώτων οι κερδοσκόποι εκτιμούν ότι η τιμή του Μπρεντ θα βρίσκεται κολλημένη στα επίπεδα των 60 δολαρίων ανά βαρέλι τουλάχιστον για μια πενταετία.
 
Οι οικονομικές στήλες των εφημερίδων ρίχνουν το φταίξιμο για αυτή την κατάρρευση στην Σαουδική Αραβία που αρνείται να περιορίσει την παραγωγή. Η προσφορά πετρελαίου έχει πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια κύρια χάρη στο "σχιστολιθικό" πετρέλαιο -μια απαράδεκτη οικολογικά πρακτική εξόρυξης που εφαρμόζεται πλέον σε μεγάλη κλίμακα στις ΗΠΑ. Η εξόρυξη σχιστολιθικού πετρελαίου είναι πολύ πιο ακριβή από τις παραδοσιακές μεθόδους. Ο στόχος της Σαουδικής Αραβίας και των άλλων χωρών του ΟΠΕΚ, λένε πολλοί, ήταν να σπρώξει μέσα από τις χαμηλές τιμές, τις εταιρείες με μεγαλύτερο κόστος εξόρυξης, εκτός αγοράς. Πράγμα, όμως, που μέχρις στιγμής δεν έχει γίνει.
 
Στην πραγματικότητα, όμως, οι αιτίες πίσω από αυτή την πτώση των τιμών είναι πολύ πιο βαθιές. Η ζήτηση ενέργειας έχει αυξηθεί δραματικά μέσα στα προηγούμενα χρόνια κύρια λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης της Κίνας. "Με το ίδιο τρόπο που η οικονομική ανάπτυξη στην Κίνα στήριξε την παγκόσμια οικονομία μετά την κρίση του 2008", γράφει η Financial Times, "οι αυξανόμενες ενεργειακές ανάγκες της χώρας  ήταν η κύρια κινητήρια δύναμη πίσω από την παγκόσμια αύξηση της ζήτησης την περασμένη δεκαετία...". Από τα οκτώ βαρέλια πετρελαίου που διακινούνται στις παγκόσμιες αγορές κάθε μέρα, το ένα κατευθύνεται στην Κίνα.
 
Συνολικά η κατανάλωση ενέργειας στην Κίνα έχει αυξηθεί κατά 90% μέσα στην περασμένη δεκαετία. Αυτή η ραγδαία άνοδος, είναι προφανές τώρα, δεν πρόκειται να συνεχιστεί.
 
Κλυδωνίζεται
 
Η κινεζική οικονομία κλυδωνίζεται τους τελευταίους μήνες από το Κραχ του χρηματιστηρίου -που έχασε μέσα σε ένα περίπου μήνα το 30% της αξίας του. Οι κινεζικές αρχές έχουν ξοδέψει μέχρι σήμερα (με βάση τους υπολογισμούς της αμερικανικής τράπεζας Goldman Sachs) σχεδόν 150 δισεκατομμύρια δολάρια στην προσπάθειά τους να σταματήσει την κατάρρευση. Τώρα, ο δείκτης του χρηματιστηρίου της Σαγκάης έχει προσγειωθεί στις 3700 μονάδες -από τις 5150 στις 12 Ιούνη. Αλλά παρά τα σκληρά μέτρα (οι "κερδοσκόποι" καταδιώκονται από την αστυνομία) κανένας δεν μπορεί να προβλέψει τι ακριβώς θα γίνει μέσα στο επόμενο διάστημα.
 
Παρόλο που το κινεζικό χρηματιστήριο είναι πολύ "ρηχό" (λίγοι μόνο Κινέζοι έχουν μετοχές, η χώρα επιβάλλει ελέγχους στις εισαγωγές και εξαγωγές κεφαλαίων και οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι στην ουσία όλες κρατικές) το Κραχ αντανακλά τις βαθύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο κινεζικός (σε μεγάλο βαθμό κρατικός ακόμα) καπιταλισμός. Η παγκόσμια μακρά ύφεση που κυριαρχεί στον πλανήτη μετά το 2008 έσπρωξε την Κινεζική ηγεσία προς την εσωτερική αγορά: η πτώση των παραγγελιών από το εξωτερικό αντισταθμίστηκε με αύξηση της ζήτησης από το εσωτερικό, κύρια χάρη στα μεγάλα (συχνά φαραωνικού τύπου) κρατικά έργα υποδομής -αεροδρόμια, νέους γρήγορους σιδηροδρόμους, εργοστάσια επεξεργασίας αλουμινίου κλπ. Ο στόχος τους είναι προφανής: η Κίνα, χάρη σε αυτές τις επενδύσεις, θα είναι σε πολύ καλύτερη θέση να ανταγωνιστεί τις αναπτυγμένες οικονομίες, μόλις περάσει η μπόρα της ύφεσης. Μόνο που η μπόρα δεν εννοεί να περάσει.
 
Στις ΗΠΑ η FED, η κεντρική τράπεζα, είναι αλήθεια, ετοιμάζεται να ανεβάσει, για πρώτη φορά ύστερα από 9 χρόνια, τα επιτόκια. Οι πιο αισιόδοξοι προβλέπουν ότι η αναμενόμενη αύξηση του Σεπτέμβρη θα συνοδευτεί από μια ακόμα μέσα στην τρέχουσα χρονιά. Για να προστατέψει την αμερικανική οικονομία από την κρίση που συνόδεψε την κατάρρευση της Λήμαν Μπράδερς τον Σεπτέμβρη του 2008, η FED κατέβασε τα επιτόκια σε μηδενικά επίπεδα και έσπρωξε εκατοντάδες δισεκατομμύρια στην αγορά μέσα από τα προγράμματα της "Ποσοτικής Χαλάρωσης" (αγορά ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου με φρέσκο χρήμα).
 
Απαιτήσεις
 
Την περασμένη εβδομάδα οι αμερικανικές αρχές έδωσαν στην δημοσιότητα τα τελευταία στοιχεία για την απασχόληση στις ΗΠΑ: τον Ιούλη η αμερικανική οικονομία δημιούργησε 215 χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. Τυπικά η ανεργία στις ΗΠΑ βρίσκεται στο 5.3% -ελάχιστα μόνο πάνω από τα ιστορικά του επίπεδα. Η ανεργία είναι ένας από τους βασικούς δείκτες που παρακολουθεί η FED: η άνοδος των επιτοκίων έχει σαν στόχο να "παγώσει" την αγορά εργασίας, έτσι ώστε να αποφευχθούν οι "μισθολογικές πιέσεις" -να καμφθούν οι "παράλογες" απαιτήσεις των εργατών για αυξήσεις δηλαδή.
 
Η πτώση της ανεργίας είναι, όμως, απατηλή: οι άνεργοι είναι πολύ περισσότεροι από αυτούς που φαίνονται στις στατιστικές, αφού εκατομμύρια εργάτες έχουν παραιτηθεί, ύστερα από μήνες ή χρόνια άκαρπων προσπαθειών, από την ελπίδα να βρούνε κάποια δουλειά. Και η περιστασιακή εργασία, τα μειωμένα ωράρια, τα προσωρινά συμβόλαια κάνουν θραύση στις ΗΠΑ. Η "μισθολογική πίεση" σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα εδώ και 3 δεκαετίες.
 
Όσο για την Ευρώπη, τον άλλο σημαντικό πόλο της παγκόσμιας οικονομίας (και μεγάλο "πελάτη" της Κίνας) η κατάσταση συνεχίζει να είναι απλά δραματική. Το πρόβλημα δεν είναι απλά και μόνο ο χρεοκοπημένος "νότος". Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας στην Ευρώπη, γράφει ο διάσημος μαρξιστής οικονομολόγος Michael Roberts  στο blog του (www.thenextrecession.com) έχει πιάσει πάτο. Όπως εξηγεί "η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας είναι ένας σημαντικός παράγοντας  του ρυθμού αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ". Πρόκειται για απλή αριθμητική: η αύξηση του ΑΕΠ μπορεί να προέλθει από τρεις μόνο παράγοντες: α) από την αύξηση του αριθμού των εργαζομένων, β) από την αύξηση των ωρών εργασίας γ) από την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Με την ανεργία σταθερά στα ύψη, η μοναδική ελπίδα για κάποια ανάκαμψη στην Ευρώπη μπορεί να έλθει μόνο μέσα από την αύξηση της παραγωγικότητας -που με τη σειρά της μπορεί να έρθει μόνο μέσα από επενδύσεις, είτε σε εξοπλισμό είτε σε εκπαίδευση και εξειδίκευση του προσωπικού. Το 2014 η αύξηση της παραγωγικότητας στην Ευρωζώνη περιορίστηκε σε ένα μηδαμινό 0.3%. 
 
Παρόλο που η Ευρωζώνη είναι παγκόσμια πρωταθλήτρια στους χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης της παραγωγικότητας δεν είναι μόνη: στις ΗΠΑ η παραγωγικότητα της εργασίας αυξήθηκε μέσα στο 2014 μόλις κατά 0.7%. Στην Ιαπωνία έπεσε κάτω από το μηδέν. Σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως γράφει ο Ρόμπερτς, βρίσκεται σήμερα κολλημένη στο 2.1% - 25% κάτω από τον μέσο όρο της προ κρίσης δεκαετίας.
 
Τον Σεπτέμβρη κλείνουν επτά χρόνια από την κατάρρευση της Λήμαν Μπράδερς. Οι άρχουσες τάξεις κατάφεραν μέσα σε αυτή την επταετία να αποφύγουν κάποια άλλη θεαματική οικονομική καταστροφή -μια αλυσιδωτή κατάρρευση του τραπεζικού τομέα πχ, όπως είχε γίνει τη δεκαετία του 1930 ή τη χρεοκοπία ενός αναπτυγμένου κράτους σαν την Ελλάδα. Αλλά δεν έλυσαν το πρόβλημα. Απλά το κουκούλωσαν. Μπροστά μας δεν έχουμε μια περίοδο ανάκαμψης αλλά μια περίοδο "μακράς ύφεσης" -χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης, υψηλής ανεργίας και άγριας λιτότητας που θα διακόπτεται κάθε τόσο και από ένα άλλο δραματικό "ατύχημα". 
 
Το σύστημα έχει φτάσει για μια ακόμα φορά στην ιστορία στα όριά του. Αν τις αφήσουμε, οι άρχουσες τάξεις, αργά ή γρήγορα θα βυθίσουν ξανά σε μια νέα βιβλική καταστροφή ολόκληρο τον πλανήτη. Αλλά δεν θα τις αφήσουμε.