Διεθνή
Άλεξ Καλλίνικος: Στη μέγγενη του κέρδους

Που βαδίζει η παγκόσμια οικονομία; Οι απόψεις διαφέρουν σημαντικά στις δυο πλευρές του Ατλαντικού.
 
Την περασμένη εβδομάδα ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, ο Μαρκ Κάρνεϊ, ανακοίνωσε ότι τα βρετανικά επιτόκια ενδέχεται να παραμείνουν στο εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο του 0.5% μέχρι το 2017. Ο βασικός λόγος τον οποίο επικαλέστηκε ήταν η επιβράδυνση στις ονομαζόμενες "αναδυόμενες αγορές" -την Κίνα, τη Βραζιλία και τις αντίστοιχες χώρες.
 
Ο Άντι Χάλντειν, ο επικεφαλής οικονομολόγος της τράπεζας, είχε πάει τον Σεπτέμβρη ένα βήμα παρακάτω, προτείνοντας να μειωθούν και άλλο τα επιτόκια. Όπως έλεγε, "Τα πρόσφατα γεγονότα αποτελούν το πιο πρόσφατο κεφάλαιο σε αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί η τρίτομη τριλογία της κρίσης. Ο Πρώτος Τόμος αυτής της τριλογίας ήταν η 'Αγγλοσαξονική' κρίση του 2008-9. Ο Δεύτερος ήταν η κρίσης της 'Περιοχής του Ευρώ" του 2011/12. Και τώρα ενδέχεται να μπαίνουμε στα πρώτα κεφάλαια του Τρίτου Τόμου της τριλογίας, στην κρίση των 'Αναδυόμενων Αγορών' που ξεκίνησε το 2015".
 
Στην άλλη μεριά του Ωκεανού, όμως, η Διοίκηση της Fed, της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ, ετοιμάζεται να ανεβάσει τα επιτόκια, κατά πάσα πιθανότητα τον Δεκέμβρη. Την περασμένη Παρασκευή το Γραφείο Εργατικής Στατιστικής ανακοίνωσε ότι η απασχόληση αυξήθηκε κατά 271,000 μέσα στον Οκτώβρη.
 
"Η αγορά εργασίας της Αμερικής πάτησε τον περασμένο μήνα τέρμα γκάζι", έγραφε με κομμένη την ανάσα από ενθουσιασμό η εφημερίδα Financial Times. Οι "σοβαροί" οικονομολόγοι υποστηρίζουν τώρα ότι η οικονομία των ΗΠΑ έχει πλησιάσει επικίνδυνα στην κατάσταση της "πλήρους απασχόλησης" και για αυτό η Fed πρέπει να αυξήσει τα επιτόκια για να εμποδίσει την υπερθέρμανση. 
 
Οι πανηγυρισμοί είναι μάλλον υπερβολικοί. Το περασμένο τρίμηνο η αμερικανική οικονομία δημιούργησε κατά μέσο όρο 187 χιλιάδες θέσεις κάθε μήνα -πολύ κάτω από τις 260 χιλιάδες που δημιουργούσε κάθε μήνα το 2014. Η οικονομία αναπτύχθηκε στο τρίτο τρίμηνο του 2015 κατά ένα μίζερο 1.5% και τα τελευταία στοιχεία από τη βιομηχανία είναι φτωχά. 
 
Ακόμα χειρότερα, η συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό ήταν μόλις 62.4% τον Οκτώβρη, το χειρότερο επίπεδο από τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Αυτό ενδέχεται να έχει κάποια σχέση με τα ευρήματα των οικονομολόγων Αν Κέις και Άνγκους Ντίτον που ανακάλυψαν ότι η θνησιμότητα των μεσηλίκων, λευκών (μη Ισπανόφωνων), μη πτυχιούχων Αμερικάνων αυξήθηκαν δραματικά ανάμεσα στο 1999 και το 2013. Και τα δυο στοιχεία είναι είναι ενδεικτικά μιας εργατικής τάξης συντετριμμένης από τα χαμηλά μεροκάματα και τις σκληρές συνθήκες εργασίας.
 
Κίνητρα
 
Η χλιαρή ανάκαμψη από τη Μεγάλη Ύφεση του 2008-9 έχει οδηγήσει πολλούς Αμερικάνους οικονομολόγους -για παράδειγμα τον Λόρενς Σάμερς και τον Πολ Κρούγκμαν- στο σημείο να υποστηρίζουν, όπως και ο Χάλντειν, ότι τα κίνητρα είναι υπερβολικά χαμηλά.
 
Ο μεγάλος άγνωστος σε όλη αυτή τη συζήτηση είναι η Κίνα. Η στιβαρή ανάπτυξη της Κίνας μετά το 2008-9 έδωσε μια σημαντική ώθηση στις άλλες "αναδυόμενες οικονομίες" που την προμηθεύουν με τρόφιμα και πρώτες ύλες. Αυτή η ανάπτυξη, όμως, στηρίχτηκε σε μια τεράστια αύξηση του δανεισμού και των επενδύσεων που επέκτειναν την παραγωγική δυνατότητα γρηγορότερα από την ικανότητα των αγορών να απορροφούν τα παραγόμενα προϊόντα.
 
Τώρα οι επενδύσεις περικόπτονται και η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας επιβραδύνεται. Τον Οκτώβρη τόσο οι εξαγωγές όσο και οι εισαγωγές έπεσαν. Οι εισαγωγές σιδηρομεταλλεύματος έπεσαν 12.3% κάτω. Του άνθρακα 21.4%.
 
Αυτή η επιβράδυνση έχει άμεσο αντίκτυπο στις οικονομίες σαν τη Βραζιλία, που προμηθεύει την Κίνα με σιδηρομετάλλευμα. Πριν από μερικές εβδομάδες επισκεύθηκα την επαρχία Minais Gerais της Βραζιλίας και είδα με τα ίδια μου τα μάτια πόσο κατακλυσμένη είναι από τα ορυχεία σιδήρου. Την περασμένη εβδομάδα ένα παλιρροϊκό κύμα λάσπης και αποβλήτων από ένα από αυτά τα ορυχεία έπνιξε τη κωμόπολη Bento Rodrigues, αφήνοντας πίσω της δεκάδες αγνοούμενους.
 
Αυτή η τραγωδία είναι μια υπενθύμιση για τους πολλούς τρόπους με τους οποίους η αμείλικτη συσσώρευση του κεφαλαίου μετατρέπει σε θύματά της τους ανθρώπους. Στα "ραντάρ" των χρηματοπιστωτικών αγορών, όμως, δεν θα είναι παρά μια σύντομη, ασήμαντη, κουκίδα. Η μοναδική τους έγνοια είναι πόσο έχει συνθλίψει η επιβράδυνση στην Κίνα τις τιμές του σιδήρου και των άλλων πρώτων υλών, που συμπιέζουν με την σειρά τους τα κέρδη των πολυεθνικών επιχειρήσεων σαν την BHP Billiton & Vale, την ιδιοκτήτρια του εν λόγω ορυχείου. 
 
Το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι αν τα επιτόκια είναι πολύ υψηλά ή πολύ χαμηλά. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι οι καπιταλιστικές οικονομίες είναι κουρδισμένες στο ρυθμό του κέρδους. Ο μαρξιστής οικονομολόγος, Μάικλ Ρόμπερτς υποστηρίζει ότι η κρίση την οποία συνεχίζουμε να βιώνουμε είναι αποτέλεσμα των χαμηλών ποσοστών κέρδους που κάνουν τις επιχειρήσεις απρόθυμες να επενδύσουν. Το πραγματικό κόστος, όμως, αυτού του κυνηγιού του κέρδους φαίνεται ανάγλυφα από την καταστροφή στο Bento Rodrigues και τα στοιχεία για τη θνησιμότητα στις ΗΠΑ. Και το κόστος αυτό μετριέται σε ανθρώπινες ζωές.