Ιστορία
Eπανάσταση και Aπελευθέρωση

Συζήτηση με τον Nταν Xίλι, συγγραφέα του βιβλίου «Oμοφυλόφιλη επιθυμία στην Eπαναστατημένη Pωσία»

Η επανάσταση του 1917 άλλαξε ριζικά την στάση της Pωσίας απέναντι στην σεξουαλικότητα και τις γυναίκες. Ανοιξε μια περίοδο σεξουαλικής ελευθερίας η οποία κράτησε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1930 -μέχρι την συντριβή της από την αντεπανάσταση του Ιωσήφ Στάλιν.

Η Ρωσία του Τσάρου ήταν μια εξαιρετικά άνιση και καταπιεστική κοινωνία. Κυριαρχείτο από την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και τόσο ο σεξισμός όσο και ο αντισημιτισμός ήταν βαθιά ριζωμένοι.

Το σεξ ανάμεσα σε άνδρες ήταν ποινικό αδίκημα, τιμωρούμενο με εξορία στην Σιβηρία. Οσο λιγότερο προνομιούχος ήταν κάποιος, τόσο περισσότερο κινδύνευε να συλληφθεί -οι πλούσιοι ήξεραν πως να είναι “διακριτικοί” και να αποφεύγουν τον νόμο.

Η καθοδηγούμενη από τους Μπολσεβίκους επανάσταση του Οκτώβρη του 1917, όμως, οδήγησε σε μια ολοκληρωτική μεταστροφή αυτής της προσέγγισης. “Με τους Μπολσεβίκους ήρθε μια πολύ διαφορετική αρχή για την κατανόηση της σεξουαλικότητας”, λέει ο Νταν Χίλι.

“Αυτή ήταν μια εξαιρετικά μοντέρνα ιδέα -ότι η σεξουαλικότητα θα έπρεπε να γίνει κοσμική, ότι θα έπρεπε να απογυμνωθεί από όλες τις θρησκευτικές μπούρδες που την περιέβαλαν και ότι θα έπρεπε να είναι η επιστήμη ο βασικός παράγοντας για την προσέγγιση της σεξουαλικότητας.” 

Αυτή η φιλοσοφία έγινε η βάση για την αποποινικοποίηση του σεξ ανάμεσα σε άνδρες στον νέο, μεταεπαναστατικό ποινικό κώδικα. Η έκτρωση, επίσης, νομιμοποιήθηκε ενώ το διαζύγιο μπορούσε να χορηγηθεί απλά με την αίτηση οποιουδήποτε από τους δυο συντρόφους.

Συνοδεύτηκε αυτή η νομική αποποινικοποίηση από αλλαγές στην κοινωνική συμπεριφορά και από μια ευρύτερη απελευθέρωση; “Είναι δύσκολο να το επιβεβαιώσει κανείς.” λέει ο Χίλι. “Παρόλα αυτά, έχεις μια αίσθηση ότι αυτή ήταν μια μεγάλη στιγμή απελευθέρωσης για τους ανθρώπους που προσανατολίζονταν στο σέξ με το ίδιο φύλο. Υπήρχαν κάποιοι που το είδαν σαν την στιγμή της απελευθέρωσης από όλες τις παλιές συμβάσεις - ακόμα και για να εμφανιστούνε δημόσια.”

Ο Χίλι παρουσιάζει ένα παράδειγμα από την περίοδο του εμφυλίου πολέμου, που συνόδεψε την επανάσταση, που είχε οδηγήσει στην πείνα και την φτώχεια. “Ο κόσμος εγκατέλειπε τις πόλεις γιατί δεν υπήρχαν ούτε τρόφιμα, ούτε καύσιμα, ούτε δουλιές. Χρειάστηκε πολύς καιρός μέχρι να σταθεροποιηθεί η κατάσταση και να αισθανθούν οι άνθρωποι κάποια οικονομική άνεση και να μπορέσουν να εκφραστούν.”

“Υπάρχει, όμως, μια αίσθηση ότι οι ομοφυλόφιλοι αντιμετώπισαν την επανάσταση σαν και δική τους επανάσταση. Σκέπτομαι την περίπτωση μιας τραβεστί στο Κούρσκ, που αναφέρεται σε ένα ιατρικό άρθρο, που μοιάζει πραγματικά να ερμηνεύει τα γεγονότα της επανάστασης και του εμφυλίου πολέμου σαν μια άδεια να είναι ουσιαστικά προκλητικός και σκανδαλιστικός. Για μια περίοδο φαίνεται ότι ο κόσμος ήταν διατεθειμένος να τα αποδεχτεί αυτά”.

Μια νομική υπόθεση του 1927 δίνει μια ακόμα εικόνα. Αφορά στην υπόθεση μιας γυναίκας που είχε ζήσει σαν άνδρας από την εποχή της επανάστασης -της οποίας ήταν ενθουσιώδης ακτιβίστρια. Είχε παντρευτεί μια άλλη γυναίκα το 1922. Το δικαστήριο είχε αναγνωρίσει τον γάμο σαν “νόμιμο, καθότι είχε συντελεστεί με αμοιβαία συγκατάθεση”. Είναι εντυπωσιακό ότι η Ρώσικη Επανάσταση είχε αναγνωρίσει τον γάμο ανάμεσα σε ανθρώπους του ίδιου φύλου τη δεκαετία του 1920 αν σκεφτεί κανείς ότι στην Βρετανία νομιμοποιήθηκε τον Δεκέμβρη του 2005. 

Κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι δεν ήταν και μεγάλη πρόοδος για τους ομοφυλόφιλους να πρέπει να αντιπετωπίσουν τους γιατρούς και τους ψυχιάτρους στην σοβιετική Ρωσία αντί για την αστυνομία. Ο Χίλι διαφωνεί. Αυτό ήταν το αίτημα των καμπανιών των ομοφυλόφιλων της εποχής, λέει, και για αυτό ήταν ένα βήμα μπροστά.

“Σε ιστορικούς όρους, είναι εξαιρετικά προοδευτικό”, λέει. “Η ιατρική είναι δίκοπο μαχαίρι - μπορεί να είναι δύναμη για το καλό και το κακό. Πολλοί ψυχίατροι στην Ρωσία της δεκαετίας του 1920 έδειχναν εξαιρετική συμπάθεια απέναντι στους ομοφυλόφιλους και προσπαθούσαν να βοηθήσουν τους ομοφυλόφιλους ασθενείς τους να προσαρμοστούν, με κάποιο τρόπο, στην ομοφοβία που συναντούσαν γύρω τους.”

Ο Χίλι σχολιάζει, όμως, και τις τάσεις που υπήρχαν μέσα στους Μπολσεβίκους σε σχέση με τις ιδέες και τις εμπειρίες της σεξουαλικής απελευθέρωσης, τάσεις που ο ίδιος βλέπει να προέρχονταν από την επιθυμία απελευθέρωσης του ατόμου, από την μιά, και από την επιθυμία διατήρησης του συλλογικού Σοβιετικού κράτους, από την άλλη.

Ο Χίλι σημειώνει ότι πολλά ηγετικά στελέχη των Μπολσεβίκων, όπως η Αλεξάνδρα Κολλοντάι, ζητούσαν τον μετασχηματισμό ολόκληρης της οικογενειακής ζωής, το τέλος της οικιακής εργασίας και την δημιουργία κοινοτικών μαγειρίων. Ο στόχος ήταν η απελευθέρωση των σχέσεων από την σκλαβιά του νοικοκυριού που θα επέτρεπε στις γυναίκες να ζήσουν μια ανεξάρτητη, εργαζόμενη ζωή, έξω από την οικογενιακή εστία.

Εμπνευση

Τα επιτεύγματα της Ρώσικης Επανάστασης έγιναν πηγή έμπνευσης για τους αγωνιστές των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων σε ολόκληρο τον κόσμο -συμπεριλαμβανομένου του Μάγκνους Χίρσφελντ, του κατά πάσα πιθανότητα πιο σημαντικού ηγέτη του κινήματος των ομοφυλόφιλων σε ολόκληρο τον κόσμο.

Ο Χίλι, όμως, διαβλέπει και μια διαφορετική προσέγγιση από αυτή που είχε η Κολλοντάι -αυτό που περιγράφει σαν μια “δυσπιστία απέναντι στην ευχαρίστηση για την ευχαρίστηση και μια μεγάλη δυσπιστία απέναντι στις ακανόνιστες και ανεύθυνες σεξουαλικές σχέσεις”.

“Το πρόβλημα των ομοφυλόφιλων είναι ότι οι σχέσεις τους παρουσιάζονται ακανόνιστες, εν μέρει γιατί δεν υπάρχουν παραδεκτοί τρόποι συνάντησης και νομιμοποίησης των σχέσεών τους”.

Ο Χίλι είναι προσεκτικός όταν σημειώνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο συνέβαιναν όλα αυτά. “Η σεξουαλικότητα δεν ήταν ένα από τα κεντρικά ζητήματα για το καθεστώς”, λέει. “Το καθεστώς ενδιαφερόταν πολύ περισσότερο για αυτούς που διοικούσαν την βιομηχανία και για την δημιουργία μιας σοσιαλιστικής οικονομίας -αυτές ήταν οι προτεραιότητές του”.

Αυτά τα επιχειρήματα έχουν την σημασία τους. Το ενδιαφέρον, όμως, των Μπολσεβίκων να προστατέψουν την νέα τους κοινωνία δεν πήγαζε απλά και μόνο από οικονομικούς παράγοντες.

Υπήρχαν οι στρατιωτικοί παράγοντες - η Σοβιετική Ρωσία πολεμούσε ενάντια στην επίθεση των ιμπεριαλιστικών στρατών και των στρατών της αντεπανάστασης το μεγαλύτερο διάστημα που οι Μπολσεβίκοι ήταν στην κυβέρνηση.

Ακόμα πιο σημαντικό, οι απόψεις της Κολλοντάι για την σεξουαλικότητα δεν ήταν με κανένα τρόπο περιθωριακές μέσα στην ηγεσία των Μπολσεβίκων. Ο Λεον Τρότσκι, που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην διάρκεια της επανάστασης του 1917 και του εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε, είχε παρόμοιες απόψεις για τα ζητήματα αυτά. Οταν ρωτήθηκε από έναν αμερικάνο δημοσιογράφο αν ήταν αλήθεια ότι το διαζύγιο δινόταν με απλή αίτηση ενός από τους δυο συντρόφους στη Ρωσία, ο Τρότσκι απάντησε ρωτώντας αν είναι αλήθεια ότι υπάρχουν ακόμα χώρες όπου δεν γίνεται αυτό.

Οποια και να είναι η εκτίμηση για τις διαμάχες της δεκαετίας του 1920 ο Χίλι τονίζει ότι η δεκαετία του 1930 συνοδεύτηκε από μια ολοκληρωτική αντιστροφή των κατακτήσεων τόσο στο επίπεδο της δημοκρατίας όσο και στο επίπεδο της σεξουαλικής ελευθερίας.

Η ομοφυλοφιλία και η έκτρωση έγιναν και πάλι ποινικά αδικήματα το 1933 -με τρία χρόνια φυλάκισης ελάχιστη ποινή για την ομοφυλοφιλία. Αυτό πήγε χέρι χέρι με ευρύτερες επιθέσεις -το 1932 επιβλήθηκαν εσωτερικά διαβατήρια και οι μισθοί των εργατών περικόπηκαν στο ένα δέκατο του επιπέδου του 1926.

Ο Χίλι υποστηρίζει ότι η αρχή αυτής της αντιστροφής φαίνεται από το Πρώτο Πεντάχρονο Πλάνο του 1928. Η ηγεσία άρχισε να επιδιώκει την αύξηση του πληθυσμού φοβούμενη ότι δεν θα υπήρχαν αρκετοί άνθρωποι για να επανδρώσουν τον στρατό της.

Το καθεστώς του Στάλιν ήθελε, ακόμα, να διατηρήσει τον οικονομικό και κοινωνικό έλεγχο. Η πορνεία ήταν ανεξάρτητη από το καθεστώς και έτσι άρχισαν οι επιθέσεις ενάντια στις εκδιδόμενες γυναίκες. Οπως έγραφε ο Τρότσκι την εποχή εκείνη, το γεγονός ότι υπήρχε πορνεία έδειχνε από μόνο του πόσο απήχε από τον σοσιαλισμό η Ρωσία.

Στην αρχή το καθεστώς προσπάθησε να βγάλει τις γυναίκες από τον δρόμο και να τους διδάξει κάποια τέχνη. Υστερα από μερικά χρόνια, όμως, οι εκδιδόμενες γυναίκες κλείνονταν απλά στα στρατόπεδα εργασίας και τις φυλακές.

Μετά την επαναποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας εκατοντάδες άνδρες συνελήφθηκαν στις τέσσερις-πέντε μεγάλες πόλεις. Οι λεπτομέρεις αυτών των επιθέσεων παραμένουν σχεδόν άγνωστες αφού τα αρχεία της KGB δεν είναι προσβάσιμα από τους ιστορικούς.

Η απαγόρευση, τονίζει ο Χίλι, ήταν μεγάλο σοκ για πολλούς ανθρώπους. “Υπάρχει μια θαυμάσια περίπτωση ενός Βρετανού Κομμουνιστή, του Χάρι Γουάιτ, που έστειλε γράμμα στον Στάλιν μετά την απαγόρευση της ομοφυλοφιλίας. Στο γράμμα υπάρχουν πολλά καλά επιχειρήματα ενάντια στην απαγόρευση, στηριγμένα όλα σε μια καλή γνώση της μαρξιστικής ιστορίας”.

Ο Γουάιτ ζούσε στην Ρωσία, την εποχή εκείνη. “Επισκέφθηκε ψυχιάτρους που δεν είχαν ιδέα για την απαγόρευση και δεν την πίστευαν μέχρις ότου τους έδειχνε την εφημερίδα που δημοσίευε την είδηση. Μίλησε με πολλούς επισήμους, πήγε ακόμα και στην μυστική αστυνομία και τους ρώτησε πως θα εφαρμόσουν την απαγόρευση.”

Η σεξουαλική ελευθερία ήταν κοινή λογική στη Ρωσία μέχρι το 1933 λέει ο Χίλι. “Θεωρείτο κομμάτι της σεξουαλικής επανάστασης ότι η Ρωσία δεν καταδίωκε ανθρώπους όπως κάνουν οι “αστικές, υποκριτικές χώρες, όπου οι ηθικοί και θρησκευτικοί περιορισμοί τροφοδοτούνται από τις παλιές προκαταλήψεις’”.

Σε αντίθεση με αυτό, τη δεκαετία του 1930, οι κονδυλοφόροι του Στάλιν υποστήριζαν ότι όλοι οι ομοφυλόφιλοι ήταν πράκτορες και φασίστες.

Τα ιδανικά της επανάστασης ξεριζώθηκαν και ανατράπηκαν. Οι κατακτήσεις και οι εκλάμψεις ελευθερίας σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης ζωής καταστράφηκαν από την αντεπανάσταση του Στάλιν.

Aπό την εφημερίδα Socialist Worker του Λονδίνου