Οικονομία και Πολιτική
Γιατί πέφτουν τα Xρηματιστήρια;

Συμπτώματα κλασσικής καπιταλιστικής φούσκας 

Γράφει ο Kώστας Σαρρής

Η Ιστορία άλλοτε επαναλαμβάνεται ως φάρσα κι άλλοτε ως τραγωδία. Σχεδόν 2 τρισεκατομμύρια δολάρια εξαϋλώθηκαν μέσα σε λίγες ημέρες στις διεθνείς χρηματιστηριακές αγορές, σκορπώντας τον τρόμο για επιπτώσεις «ντόμινο» στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα και την οικονομία, όπως συνέβη μετά το κραχ του 2000.

Στη Σοφοκλέους έκλεισαν πολλά στόματα που μιλούσαν για το «νέο πάρτι» που ηγείται η κυβέρνηση Καραμανλή με τις ιδιωτικοποιήσεις και τις συγχωνεύσεις στις τράπεζες και στις τηλεπικοινωνίες σε εξέλιξη.

Μέσα σε 4 ημέρες χάθηκαν σχεδόν 20 δισ. ευρώ (10% του ΑΕΠ). Ποσό 20πλάσιο από τις δαπάνες του προϋπολογισμού για τα Δημόσια Πανεπιστήμια, που με το ζόρι αγγίζουν το 1 δισ. ευρώ (0,5% του ΑΕΠ).

Τα περισσότερα ΜΜΕ πρόβαλαν ως βασικό λόγο της ελεύθερης πτώσης τον «κίτρινο πυρετό» που προκάλεσε το κραχ του χρηματιστηρίου στην Κίνα το οποίο έχασε 10% μέσα σε μια ημέρα (περίπου 110 δισ. δολ.). Το ίδιο έκανε και η κυβέρνηση, που αρκέστηκε να μιλήσει για «εξωγενείς παράγοντες».

Αυτή, όμως, είναι λιγότερο από τη μισή αλήθεια. Η διεθνής κερδοσκοπία αντιμετωπίζει μια σειρά αστάθμητους παράγοντες που οδηγούν σε καταστροφικά αποτελέσματα, με πολλαπλασιαστικούς ρυθμούς στην «Οικονομία της Φούσκας». 

Ακριβώς επειδή οι σύγχρονες διεθνείς επιχειρήσεις βρίσκουν πιο γρήγορο και επικερδές το «παιχνίδι» στις αγορές, προτιμούν να επιλέγουν αυτή τη στρατηγική ανάπτυξης από το να περιμένουν τις παραγωγικές επενδύσεις να αποδώσουν λεφτά σε 5 ή 10 χρόνια. 

Οι καπιταλιστές δεν είναι φιλάνθρωποι. Την τελευταία 20ετία οι ρυθμοί αύξησης των επενδύσεων ανά μονάδα εργασίας έχουν αυξηθεί με πολλαπλάσιους ρυθμούς σε σχέση με την ανάπτυξη των κερδών. 

Οι διευθύνοντες σύμβουλοι των εταιρειών ξοδεύουν πακτωλό χρημάτων για εξαγορές επιχειρήσεων (με περικοπές απασχόλησης) ανά τον κόσμο, πιεσμένοι από τον ανταγωνισμό με τους αντιπάλους τους για όλο και μεγαλύτερα μερίδια αγοράς και κερδών.

Οι εξαγορές όμως δεν παράγουν αξία, αποκρυσταλλώνουν αξία. Οπότε καθώς η σχέση επενδύσεων/κερδών υποχωρεί, το σύστημα ως σύνολο μπορεί να εμφανίζει αύξηση του παραγόμενου προϊόντος (δείχνοντας ότι δεν υπάρχει ύφεση), αλλά «η πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους», όπως έγραφε ο Μαρξ, τους οδηγεί σε καταστάσεις κρίσης.

Κρίσεις που επιταχύνονται δραματικά από τον τεράστιο όγκο της ρευστότητας και τις επικίνδυνες τακτικές που χρησιμοποιούνται στις χρηματοοικονομικές αγορές (π.χ. παράγωγα και δανεισμός).

Αυτή η στρατηγική έχει δημιουργήσει μια τεράστια κερδοσκοπική βιομηχανία διαχείρισης «επιθετικών κεφαλαίων», που είναι παγκόσμια και δεν ελέγχονται από καμιά ρυθμιστική αρχή. Τα λεγόμενα «hedge funds», χρησιμοποιούν μια σειρά τακτικές για γρήγορες και υψηλές αποδόσεις (με ζεστό ή δανεικό χρήμα) που ενέχουν όμως τεράστιο ρίσκο για μεγάλες ζημιές.

Aποδόσεις

Ακριβώς αυτό βλέπουμε να ξεδιπλώνεται το τελευταίο διάστημα. Την τακτική που ακούει στο όνομα carry trade: Δανεισμός, δηλαδή, σε νομίσματα με χαμηλά φθηνά επιτόκια, όπως το γεν και το ελβετικό φράγκο, για τοποθετήσεις σε αξίες με υψηλότερες αποδόσεις.

Αυτό έχει επιτρέψει τη τελευταία 3ετία (ιδιαίτερα τον τελευταίο χρόνο) στους απανταχού κερδοσκόπους να δανείζονται μεγάλα ποσά (π.χ. με επιτόκιο 0,5% στην Ιαπωνία) προκειμένου να επενδύσουν σε άλλες περιοχές του πλανήτη (π.χ. σε ομόλογα Νέας Ζηλανδίας με επιτόκια 7%, ή στα χρηματιστήρια των αναδυόμενων).

Υπάρχει όμως ένα μεγάλο πρόβλημα. Ένα δυσμενές γεγονός μπορεί να γυρίσει αυτή την τακτική «τούμπα», οδηγώντας σε κινήσεις που υπονομεύουν τις προηγούμενες υποθέσεις. Κι όταν όλοι σπεύδουν να κάνουν το ίδιο τότε η κατάσταση θυμίζει την κρίση του 1998, που οδήγησε στην κατάρρευση του hedge funds LTCM το οποίο βρέθηκε με μια “μαύρη τρύπα” 4,6 δισ. δολ. παρασύροντας μαζί του δεκάδες μεγάλες τράπεζες και βιομηχανίες αναγκάζοντας τον Άλαν Γκρίνσπαν να παρέμβει για να το σώσει.

Το ίδιο κάνουν τώρα τα carry trades. Σπεύδουν όλοι μαζί να «κλείσουν θέσεις» στα στοιχήματα που έχουν βάλει στις προθεσμιακές αγορές συναλλάγματος, γύρω από την υπόθεση ότι το γεν θα παραμείνει αποδυναμωμένο προκειμένου να δανείζονται φθηνά.

Αυτό, όμως, αυτόματα τροφοδοτεί έναν φαύλο κύκλο που μπορεί να παρασύρει, βίαια, υψηλότερα το γεν (ήδη σε τρεις ημέρες έφτασε σε υψηλά τριμήνου). Χωρίς να μπορούν πλέον τα hedge fund να καλύψουν τις ζημιές από τα δανεικά ανοίγματα που έχουν κάνει.

«Ουσιαστικά, το γεν έχει μετατραπεί σε ΑΤΜ του παγκόσμιου πιστωτικού συστήματος», λένε οι Financial Times: Αυτή η απεγνωσμένη προσπάθεια “τετραγωνισμού του κύκλου” προκάλεσε το ντόμινο της κρίσης του 1998. 

Τότε μια σειρά hedge funds άρχισαν μανιωδώς να ξετυλίγουν βίαια το «κουβάρι» που τύλιγαν παγκοσμίως γύρω από την τακτική του carry trade. Αγοράζοντας μαζικά γεν για να “κλείσουν” τις θέσεις τους, οδήγησαν το ιαπωνικό νόμισμα σε άνοδο 20% μέσα σε τρεις μόλις ημέρες.

Το ρίσκο δεν είναι αφηρημένο, μοιάζει με ωρολογιακή βόμβα που μπορεί να φέρει προ των πυλών το ενδεχόμενο “συστημικού κινδύνου”. 

Σίγουρα κανείς δεν ξέρει εάν θα επιβεβαιωθεί το σενάριο της «Αποκάλυψης». Αλλά, η κρίση στο χρηματοοικονομικό σύστημα από τα παιχνίδια των hedge funds, ανοίγει τα περιθώρια να μετατραπεί σε πολιτική κρίση για τις κυβερνήσεις και τα κόμματα που στηρίζουν τις καταστροφικές πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού. 

Κι αυτό έχει σημασία για όλους που παλεύουμε σήμερα σε κάθε σχολή ή σχολείο, σε κάθε χώρο δουλειάς ή στις γειτονιές για να μην πληρώνουμε το… μάρμαρο.

 


 

Το «σύνδρομο» της Κίνας

Η τεράστια ανάπτυξη της Κίνας δεν ξεφεύγει από τα συμπτώματα μιας κλασσικής καπιταλιστικής φούσκας. Και στο χρηματιστήριο η φούσκα ήταν θέμα χρόνου να σκάσει.  Η αξία του χρηματιστηρίου Σενζέν είχε φτάσει το 1 τρισ. δολ., κατακτώντας την τρίτη θέση στην Ασία (πίσω από την Ιαπωνία και το Χονγκ Κονγκ). 

Μέσα σε ένα χρόνο είχε ανέβει 114% και αρκετοί το σύγκριναν με τη φούσκα του Nasdaq της “νέας οικονομίας» που έσκασε το 2000, βυθίζοντας σε κρίση ολόκληρο το σύστημα με εκατοντάδες χιλιάδες απολύσεις θυσία στο «βωμό» της… ανάκαμψης. Η Κίνα, τώρα, παίζει ως ένα βαθμό τον ίδιο ρόλο. Αποτελεί το εξαγωγικό εργοστάσιο των πολυεθνικών. Μαζί με άλλες μικρότερες αναδυόμενες οικονομίες της περιοχής (π.χ. Βιετνάμ, Μαλαισία κα). 

Αλλά και εκεί τα κέρδη των πολυεθνικών δεν είναι εξασφαλισμένα. Στην Κίνα, η απασχόληση την τελευταία 10ετία αυξήθηκε μόλις 1%, ενώ οι επενδύσεις τρέχουν με 60%. Κάπου πρέπει να τα πουλήσουν όλα αυτά, αλλά καθώς λόγω ανταγωνισμού πέφτουν οι τιμές αυτό τροφοδοτεί εν δυνάμει πτωτική τάση στα κέρδη.

Αυτό το εργοστασιακό μπλοκ (με φθηνό δυναμικό) τροφοδοτεί την κατανάλωση σε Ανατολή και Δύση, χάρη στη τεράστια ρευστότητα που κατευθύνεται προς τα ‘κει, «φουσκώνοντας» τις μετοχές.  Αυτή η αλληλεξάρτηση είναι που φέρνει πλέον αρκετούς να λένε: «Φτερνίζεται η Κίνα, κρυολογεί ο πλανήτης». Όταν πριν μερικά χρόνια αυτό ίσχυε για τις ΗΠΑ και τη Wall Street. Στην πράξη, όμως, ισχύουν και τα δυο.

Λίγες ώρες πριν το κινέζικο κραχ, ο πρώην αμερικανός «αρχιτραπεζίτης», Άλαν Γκρίνσπαν, έβγαζε λόγο σε δορυφορική σύνδεση με Χονγκ Κονγκ μιλώντας για «ενδεχόμενο ύφεσης» στις ΗΠΑ στα τέλη του 2007 ή στις αρχές του 2008. 

Ο «χρησμός» του σήμανε για τα αφεντικά που τον ακούνε με θρησκευτική ευλάβεια ότι  το φάντασμα της οικονομικής κρίσης δεν είναι τόσο μακρινό όσο νόμιζαν.

Πολύ περισσότερο σε μια φάση που τα «γεράκια» του Μπους προετοιμάζουν το έδαφος (με απειλές κατά του Ιράν) για νέα πολεμική εξόρμηση, βλέποντας την ήττα στο Ιράκ. Γεγονός που έχει φέρει ξανά το πετρέλαιο πάνω από τα 61 δολ. το βαρέλι, βάζοντας αυτογκόλ σε όποιες προσπάθειες «ομαλοποίησης».