Διεθνή
Μια ματιά στην Κίνα

Τα τελευταία χρόνια οι εξελίξεις στην Κίνα απασχολούν μόνιμα τα ΜΜΕ αλλά και τις συζητήσεις του κόσμου. Πώς θα μπορούσε άλλωστε κανείς να αγνοήσει μια χώρα με 1,3 δισεκατομμύρια πληθυσμό, μια χώρα με κομβική θέση τόσο στην απορρόφηση ξένων επενδύσεων, όσο και στην παραγωγή και εξαγωγή βιομηχανικών προϊόντων; 

Η Κίνα είναι το εργοστάσιο του κόσμου. Για τους δυτικούς σχολιαστές αποτελεί σημαντική συνιστώσα στην πορεία του παγκόσμιου καπιταλισμού, αλλά και πυρηνική υπερδύναμη, αγκάθι στα πόδια της αυτοκρατορίας. Από τη μεριά της αριστεράς κάποιοι βλέπουν ενδιαφέροντα πειράματα προς το σοσιαλισμό, ίσως ένα εκκολαπτόμενο αντίπαλο δέος προς τις ΗΠΑ. 

Η οπτική ενός τουρίστα-περιηγητή σίγουρα δεν διεκδικεί βάθος, είναι όμως χαρακτηριστική των τρομερών αντιφάσεων που συμβαίνουν σ’ αυτή την τόσο σημαντική πλευρά του πλανήτη.

Όσοι φαντασιώνονται μια Κίνα με ανατολικού τύπου εξωτισμό, Βούδες και παγόδες θα απογοητευτούν οικτρά. Αρκετά μνημεία από την πλούσια και σημαντική ιστορία της σώζονται, όμως δεν δίνουν αυτά τον τόνο. Αυτό που δεσπόζει είναι η τεράστια καπιταλιστική ανάπτυξη. Δεν πρόκειται πλέον για φαινόμενο που περιορίζεται σε μια παράκτια ζώνη γύρω από το Χονγκ-Κονγκ, την Καντώνα και τη Σαγκάη, και δεν αφορά μόνο λαμπερούς ουρανοξύστες και φωτεινές επιγραφές με ακατάληπτα ιδεογράμματα. Όλες οι τοπικές πρωτεύουσες έχουν αστικοποιηθεί ραγδαία. Μιλάμε για πόλεις των 3-4 εκατομμυρίων ψυχών οι πιο μικρές, των 10 και βάλε οι πιο μεγάλες. 

Θαύμα

Εκεί καταφθάνει ο κόσμος που μετακινείται από τη φτωχή και απομονωμένη ύπαιθρο, διεκδικώντας τη θέση του στο «κινεζικό θαύμα» νομότυπα ή παράνομα (επίσημα η εσωτερική μετανάστευση απαγορεύεται). Η ανοικοδόμηση πραγματοποιείται με ασύλληπτους ρυθμούς, πλην όμως άναρχα και ανισόμετρα. Σε επαφή με τα πολυτελή κτήρια εταιριών βρίσκονται φτωχικές πολυκατοικίες και απαρχαιωμένα παραπήγματα, χωματόδρομοι που περιμένουν τους εργολάβους να τους «αναπτύξουν». Δίπλα στα προκλητικά εμπορικά κέντρα, ένας ωκεανός από μικρομάγαζα, υπαίθριες κουζίνες και καροτσάκια πωλητών.

Στις λεωφόρους και τους πολυεπίπεδους οδικούς κόμβους, δυτικά και ιαπωνικά Ι.Χ. μποτιλιάρονται δυσκολεύοντας όλο και πιο πολύ τους ποδηλάτες και πεζούς, που χρειάζονται πια μάσκα για να κυκλοφορούν στο κέντρο των πόλεων. Πλάι στις λιμουζίνες και τα αναιδή 4Χ4, κάθε λογής σακαράκα, τρίκυκλο και αυτοσχέδιο όχημα, όλα μαζί τρέχουν στο φουλ να μεταφέρουν ανθρώπους και εμπορεύματα.

Νέοι αυτοκινητόδρομοι διανοίγονται προσπαθώντας μάταια να αποσυμφορήσουν τους όχι λίγους υπάρχοντες. Καθώς η ενέργεια στερεύει, μπαίνουν μπρος ακόμη πιο «μεγάλα έργα», υδροηλεκτρικά φράγματα, ταμιευτήρες, αντιδραστήρες. Να πού πάει λοιπόν το 50% της παγκόσμιας παραγωγής σκυροδέματος και το 1/3 χάλυβα, που απορροφά κάθε χρόνο η οικονομία της Κίνας. Τα ποτάμια αλλού στερεύουν κι αλλού πλημμυρίζουν (λόγω αποψίλωσης των δασών), ανοίγοντας νέο κύκλο αλλοιώσεων. 

Τι παράγει λοιπόν η Κίνα; Σχεδόν τα πάντα. Κι αν δεν τα παράγει, τα συναρμολογεί. Τα εμπορικά κέντρα διαθέτουν όλα τα καλούδια που θα μπορούσε να φανταστεί ο δυτικός καταναλωτής: Θέλεις επώνυμα (και ανώνυμα) ρούχα; Θέλεις κοσμήματα; Θέλεις ηλεκτρονικά; Ζητήσαμε μια συσκευή αναπαραγωγής MP3, μας πληροφόρησαν ότι έχουμε μείνει πίσω, έχουν πια κυκλοφορήσει ΜΡ4... και μάλιστα για έναν μέσο τουρίστα, σε οικονομικές τιμές. 

Για τον πολίτη της Κίνας όμως, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Η πρόσβαση στη γη της επαγγελίας που κυριολεκτικά με τα δικά του χέρια δημιουργήθηκε είναι ουσιαστικά απίθανη. Είναι ελεύθερος να την παρατηρεί, να την αγγίζει, να τη διεκπεραιώνει, όμως δεν είναι γι’αυτόν. Ο εργάτης της Κίνας πρέπει να επιβιώσει με 80 ευρώ μηνιαίο μισθό (στην καλύτερη περίπτωση). Η αλήθεια είναι ότι συχνά τα βγάζει πέρα, δεν βρίσκεται σε χειρότερη θέση από ότι παλιότερα, και για να είμαστε ειλικρινείς, δεν μοιάζει πιο εξαθλιωμένος από τον προλετάριο της αναπτυγμένης Δύσης, άλλωστε δεν αναπολεί καμιά επιστροφή στο παρελθόν. Στην πραγματικότητα όμως ζει στο περιθώριο του κινεζικού «θαύματος», σε άχρωμες, ομοιόμορφες πολυκατοικίες, συνωστίζεται στα λεωφορεία και μετρό, στους ποδηλατόδρομους, εισπνέει έναν εξαιρετικά μολυσμένο αέρα, συχνά κάνει δύο και τρεις δουλειές, ώστε να μπορεί να αγοράσει την πιο οικονομική εκδοχή των καταναλωτικών προϊόντων που αυτός παράγει, σε κινητά, σε ρούχα, σε όλα.

Κυριακές 

Τις Κυριακές θα φορέσει τα καλά του και θα επισκεφτεί τα πανέμορφα δημόσια (προς το παρόν) πάρκα, όπου θα κάνει γιόγκα και ταϊ τσι, θα παίξει μουσική, θα χορέψει, θα ερωτευτεί. Στα σινεμά προβάλλονται οι πιο πολλές χολιγουντιανές επιτυχίες και στα τεϊποτεία και μπαρ ακούγεται ό,τι είδος μουσικής μπορεί κανείς να διανοηθεί, από κινεζοποιημένα χιτς μέχρι θρας μέταλ και λάιβ εκτελέσεις του «Hotel California»!

Στα περίπτερα, η κομματική «κόκκινη σημαία» βρίσκεται κάπου στα αζήτητα, αντίθετα ανάρπαστες γίνονται οι εφημερίδες ταμπλόιντ (λογοκριμένες φυσικά), όπως και κάθε είδους περιοδικά, National Geographic, Rolling Stone, και φυσικά τα σοφτ-σεξιστικά έντυπα έχουν κάνει την εμφάνισή τους. Κάποια κρατικά αεροπανώ ενημερώνουν για τις νέες καμπάνιες κατά των ναρκωτικών και του AIDS. 

Η παγκοσμιοποίηση λοιπόν νίκησε; Το μόνο σίγουρο είναι ότι έχει αφήσει τη σφραγίδα της στο μέτωπο του κινέζικου καπιταλισμού. Όταν το καθεστώς στις αρχές της δεκαετίας του ‘70 εγκαινίασε το άνοιγμα στη δυτική αγορά, γνώριζε ότι το κρατικοκαπιταλιστικό μοντέλο που είχε προσπαθήσει να εφαρμόσει πριν, είχε φτάσει σε αδιέξοδο. Η δε Πολιτιστική Επανάσταση έχει αποτυπωθεί στη συνείδηση όλου του κόσμου ανοιχτά και καθαρά σαν μια τεράστια καταστροφή. «Πλουτίστε!» δήλωσε κάποια στιγμή ο γενικός γραμματέας του Κ.Κ. Κίνας. Η κινεζική οικονομία μπήκε γοργά σε τροχιά αναδιαρθρώσεων, εμπεδώνοντας με εντυπωσιακό τρόπο τις αρχές της αγοράς, προσέλκυσε ξένα κεφάλαια, άρπαξε τις ευκαιρίες. Σήμερα καλπάζει, όπως καλπάζει και το άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα στους ευνοημένους της στροφής στην αγορά (τα στελέχη του Κ.Κ. Κίνας και τους συμμάχους τους) και τον απλό κόσμο. Πρόκειται για άνοιγμα χαοτικό, όχι μόνο δεν περιορίζεται, δεν ελέγχεται καν. Η κυρίαρχη τάξη προσπαθεί να το διαχειριστεί με ένα συνδυασμό παραχωρήσεων και απαγορεύσεων, με καρότο και μαστίγιο, όμως δεν μπορεί να το θέσει υπό έλεγχο.

Όλοι γνωρίζουν ότι στις πόλεις γίνονται συνέχεια απεργίες και στα επαρχιακά κέντρα καθημερινά καταγράφονται αγροτικές εξεγέρσεις και καταλήψεις δημόσιων κτηρίων. Ο θυμός και η δυσαρέσκεια δεν κρύβονται. Όμως η σφαγή στην πλατεία Τιεν αν Μεν το 1989 βαραίνει στα κεφάλια του κόσμου που θέλει να αντισταθεί. Το πολιτικό κενό είναι τεράστιο και δύσκολο να καλυφθεί. 

Μια πρόβλεψη από ένα δυτικό τουρίστα για το πού βαδίζει η Κίνα, θα ήταν τουλάχιστον άτοπη. Όχι όμως μια παραίνεση: Μια άλλη Κίνα είναι εφικτή...