Ιστορία
40 χρόνια από το πραξικόπημα της 21 Απρίλη: Πώς μας έφεραν την Xούντα

Συνέντευξη με τον Στέφανο Ληναίο

Ποιες ήταν οι αιτίες τους πραξικοπήματος της Χούντας;

Οι αιτίες είναι πολύ βαθιές. Μετά την κατοχή και τον Εμφύλιο Πόλεμο περάσαμε από την αγγλική κυριαρχία στην αμερικάνικη. Τότε μέσω του ΙΔΕΑ και πολλών άλλων παράνομων στρατιωτικών οργανώσεων,  σχεδιάστηκε η άλωση της Ελλάδας για τα μεγάλα σχέδια του καπιταλισμού και των μεγάλων συμφερόντων στη Μέση Ανατολή, Ασία, Αφρική, κλπ. Ετσι λοιπόν σιγά σιγά άρχισαν στην Ελλάδα να τοποθετούνται σε καίριες θέσεις,  πολιτικές, στρατιωτικές, δικαιοσύνης άνθρωποι, με ένα ελληνοχριστιανικό πάθος, που τους εκμεταλλεύτηκε ο ξένος παράγοντας και τους έκανε  πειθήνια όργανά τους. Από κει βγήκε και ο Παπαδόπουλος και ο Παττακός και ο Κόλλιας και πάρα πολλοί άλλοι. Το δίκτυ υφαινόταν συστηματικά. Μετά την Κορέα και το Βιετνάμ σιγά σιγά άρχισε πια το σχέδιο να επεκτείνεται προς την Κύπρο. Και επειδή η Κύπρος με την Ελλάδα ήταν απόλυτα δεμένες, έπρεπε να ελέγχουν την Ελλάδα.

Το πρώτο μεγάλο σοκ που έπαθαν τα μεγάλα συμφέροντα ήταν το ’58 όταν η ΕΔΑ βγήκε δεύτερο κόμμα. Και εκεί από τη μία μεριά άρχισε η υπονόμευση από τα μεγάλα συμφέροντα. Ταυτόχρονα ήταν οι άλλοι φταίχτες, τα λάθη της Αριστεράς. Και από ένα μεγάλο κόμμα στις επόμενες εκλογές, με τη βία, τη νοθεία, φτάσαμε να έχουμε όχι μόνο λιγότερους βουλευτές αλλά να είμαστε και σχεδόν διαλυμένοι. Το ΚΚΕ ήταν παράνομο τότε. 

Παρ’ όλα αυτά εμείς δεν σταματήσαμε ο κόσμος προχώρησε πάρα πολύ, με αποτέλεσμα το ‘63 να αναγκαστεί να φύγει ο Καραμανλής γιατί έχασε την πλειοψηφία. Βγαίνει με μικρή δύναμη ο Γεώργιος Παπανδρέου, κανείς δεν μπορεί να κάνει κυβέρνηση, κάνει μία πρόχειρη κυβέρνηση και το Φλεβάρη του ’64, δώσαμε τη μεγάλη μάχη για να φύγει η δεξιά οριστικά και ψηφίσαμε πάρα πολλοί Γεώργιο Παπανδρέου. Αυτό ήταν μία μεγάλη επιτυχία του ελληνικού λαού, απαλλαχτήκαμε από τη δεξιά και μέσα σε αυτό το λίγο χρονικό διάστημα που κυβέρνησε ο Γεώργος Παπανδρέου τουλάχιστον πετύχαμε πολλά πράγματα. Απελευθερωθήκαμε, έφυγε η λογοκρισία, ήρθαν οι εξόριστοι απ’ έξω και οι αυτοεξόριστοι από το παραπέτασμα που λέγαμε τότε, και άρχισε πια να πληθαίνει ένας κόσμος προοδευτικός στην Ελλάδα. 

Αυτό σήμαινε ότι στις επόμενες εκλογές θα μπορούσε στην Ελλάδα να  είναι αν όχι κυβέρνηση η ΕΔΑ οπωσδήποτε όμως ένας ισχυρός παράγοντας. Αυτό ήταν ουσιαστικά η κύρια αιτία, που ανάγκασε τους αμερικανούς, τις μυστικές υπηρεσίες,  και τα μεγάλα συμφέροντα να προχωρήσουν όσο γίνεται πιο σύντομα στα σχέδιά τους για την άλωση, την κατοχή, την εξάρτηση της Ελλάδας.

Πώς έγινε το πραξικόπημα και ποιοι είχαν την ευθύνη;

Δυστυχώς βοήθησαν πάρα πολλοί σε αυτό. Πρώτα απ΄ όλα ο πολιτικός μας κόσμος. Ολος ο πολιτικός κόσμος. Οι δεξιοί γιατί δεν έκρυβαν τις προθέσεις τους. Φοβόντουσαν, βλέπανε ότι Ανδρέας Παπανδρέου και ΕΔΑ ανεβαίνουν και δεύτερο γιατί σιγά σιγά οι περισσότεροι ήταν αν όχι πληρωμένοι πράκτορες, μην πούμε αυτή τη βαριά κουβέντα, που εμείς η Αριστερά δεν φοβόμαστε να τη λέμε, ας πούμε όμως ότι ήταν εξαρτημένοι από τον ξένο παράγοντα. Δημοσιογράφοι, πολιτικοί, καθηγητές, διανοούμενοι, πάρα πολλοί. 

Οι αμερικάνοι ψάχνανε ποιος θα κάνει το πραξικόπημα. Οι συνταγματάρχες στους οποίους είχαν απόλυτη εμπιστοσύνη γιατί ήταν υπάκουα σκυλιά ή ο βασιλιάς με τον αστικό κόσμο τον οποίο δεν εμπιστευόντουσαν. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ο οποίος και αυτός είχε δεχτεί αναστολή κάποιων άρθρων του Συντάγματος ή ένας Κόλλιας μια υπηρεσιακή κυβέρνηση υποτίθεται με κατάργηση του Συντάγματος; Εκεί παίχτηκε το παιχνίδι. Και επειδή οι αμερικάνοι βιαζόντουσαν αφήσανε ελεύθερες και τις δύο προσπάθειες και του βασιλιά και των συνταγματαρχών. Οποια πήγαινε καλύτερα. Γι’ αυτό από την ιστορία θα διαβάσετε  ότι οι μεν τα ρίχνουν στους δε. Οι δε λένε εμείς δεν φταίγαμε διότι δεν το ξέραμε. Οι άλλοι λέγανε το ξέρατε αλλά επειδή αυτή τη στιγμή δε σας είχαμε εμπιστοσύνη προλάβαμε. 

Υπάρχει μία καταπληκτική φράση στην ταινία  «δικαίωμα στη μνήμη»  όπου ο ίδιος ο Χατζηπέτρος, ο αρχηγός της ΚΥΠ τότε,  ομολογεί  στο δικαστήριο μπροστά στον πρόεδρο Ντεγιάννη, μία συζήτηση με τον βασιλιά. Οταν πήγε στον βασιλιά και του είπε «μεγαλειότατε πρέπει να υπογράψετε την επανάσταση, ο βασιλιάς του απάντησε «γιατί βιαστήκατε αφού ξέρατε ότι ετοιμαζόμουνα εγώ να την κάνω με τους στρατηγούς». Και τότε ο Χατζηπέτρος είπε πότε; Και απαντά ο βασιλιάς «μετά τις εκλογές». Και του λέει ο Χατζηπέτρος «μετά τις εκλογές ποτέ δεν γίνονται επαναστάσεις. Τις επαναστάσεις τις κάνουμε πριν για να νομιμοποιηθούν, μετά θα θεωρούνται εσαεί πραξικόπημα». 

Από την Αριστερά υπήρχε έλλειψη προετοιμασίας. Εμείς τότε ήμασταν Λαμπράκηδες. Εγώ είχα την τύχη να είμαι Γενικός Γραμματέας του σωματείου ηθοποιών. Είχαμε πλούσια δραστηριότητα. Πετύχαμε πράγματα αυτονόητα τώρα, τότε όμως άγνωστα. Πετύχαμε την αργία της Δευτέρας. Πετύχαμε 9 παραστάσεις ενώ είχαμε 14. Η πρώτη κατηγορία εναντίον μου ήταν ότι όλα αυτά τα έκανα γιατί είχα εντολές της Μόσχας. Η απεργία μας είχε τεράστια επιτυχία. Ηταν απόφαση του 100%. Κάναμε απεργία και δεν απήργησαν μόνο όλα τα θέατρα αλλά απήργησαν και όλοι οι θίασοι που περιόδευαν ακόμα και στο εξωτερικό. 

 Υπήρχε μία αφέλεια της αριστεράς που πίστευε ότι ο ελληνικός λαός θα ξεσηκωθεί χωρίς να τον οργανώσει. Ενα μήνα πριν είχα συναντηθεί με ένα στέλεχος της αριστεράς και του έλεγα, «καλά τη δικτατορία δεν τη βλέπετε;». Μία ομάδα ανθρώπων είχαμε υπογράψει ένα κείμενο και λέγαμε «Ξυπνήστε. Η Ελλάδα είναι μία κόρη ανύπαντρη και υπάρχουν πολλοί γαμπροί και ξέρετε πάρα πολύ καλά ποιος γαμπρός ενδιαφέρεται να την παντρευτεί». Και όταν πήγαμε στην ανώτατη ηγεσία της ΕΔΑ τους λέμε ότι ακόμα και στα όνειρά μας βλέπουμε στρατό, βλέπουμε δικτατορία, τι θα κάνουμε; Και μας απάντησαν « Ο σώζον εαυτό σωθείτω». Αυτός που είπε αυτή τη φράση είναι σπουδαίος και τρανός τώρα.

 Τόσο ανέτοιμοι ήμασταν.  Ενας άλλος λόγος για τον οποίο ήμασταν εφησυχασμένοι, είναι ότι κηρύσσαμε την περίφημη «ειρηνική συνύπαρξη». Ολοι εμείς που ήμασταν καμένοι και ολίγον τι φανατικοί λέγαμε αυτό δεν μπορεί να υπάρξει. Από όλο το θέατρο τον μόνο που πιάσανε αμέσως ήταν τον Καρούσο, γιατί είχαν εντολή να μην θίξουν ηθοποιούς για να μην γίνουν αντιπαθείς στον ελληνικό λαός. Τον πήγαν στον Ιππόδρομο, εκεί μπροστά του δέρνανε τον Ηλιού. Και όταν ηρέμησαν και τους άφησαν και τους δύο ήσυχους γυρίζει ο Καρούσος και λέει στον Ηλιού «ειρηνική συνύπαρξη δεν ήθελες; φάτην τώρα». 

Ο Μητσοτάκης και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που σήμερα θεωρούνται δημοκράτες τί ρόλο έπαιξαν τότε; 

Ολοι αυτοί την θέλανε την δικτατορία μόνο που δεν την θέλανε με αυτόν τον τρόπο. Την θέλανε ή με έναν τρόπο μαλακό, αναστολή άρθρων του Συντάγματος  ή τη θέλανε με τον βασιλιά. Μέχρι και ο Καραμανλής όπως ομολόγησε ο ίδιος ο Μητσοτάκης πριν από μερικές ημέρες, είπε: «ψηφίστε με για να αναστείλω μερικά άρθρα του Συντάγματος διαφορετικά το χάσαμε το παιχνίδι».

Ο Μητσοτάκης και όλοι αυτοί, πίστευαν ότι δεν συμφέρει την Ελλάδα να βγει ο Παπανδρέου, διότι εν συνεχεία όχι ότι θα θριάμβευε ο Κομμουνισμός αλλά οπωσδήποτε όμως θα χάνανε  αυτοί την εξουσία. Δημιουργήθηκε η αποστασία πήραν την κυβέρνηση έγινε ότι έγινε και από εκεί και πέρα άρχισε πια μία συνειδητή υπονόμευση της πολιτικής. Εξαγοράστηκαν αμέτρητοι βουλευτές της Ενωσης Κέντρου για να ψηφίσουν το Στεφανόπουλο και έτσι έγινε κυβέρνηση. Και σιγά σιγά άρχισαν να τοποθετούνται σε καίριες θέσεις στρατιωτικοί, δικαστικοί, υπάλληλοι, άρχισαν να οργανώνουν το δίκτυο. Ετσι λοιπόν δεν είναι τυχαίο ότι στα τανκς τοποθετήθηκε ο Παττακός, στην υπηρεσία τοποθετήσεων ο Παπαδόπουλος, οι οποίοι σιγά σιγά έφτιαξαν τη Χούντα.

Μπορούσε να αποτραπεί το πραξικόπημα;

Ηταν μία εποχή που την έζησα έντονα γιατί ήμουν στα πράγματα. Ολη η Ελλάδα, ειδικά η Αθήνα ήταν κάθε μέρα στους δρόμους, στα πεζοδρόμια, και στις φωτιές. Κάθε μέρα λέγαμε θα βγει ο στρατός δεν θα βγει; Προσπαθούσαν να περιορίσουν τα πάντα με τους χωροφύλακες. Φοβερά επεισόδια. Είχαμε το θάνατο του Πέτρουλα. 

Οταν ο Παπανδρέου πήρε την κυβέρνηση με μεγάλη πλειοψηφία το ‘64 παρόλη την φοβία που είχαμε, όλη η Ελλάδα κατέβηκε στους δρόμους. Γιατί είχε ένα όραμα. Ενώ όταν έγινε η δικτατορία δεν υπήρχε κανείς που να τους εμπνέει. Ο Γεώργιος Παπανδρέου ξέραμε ότι ήταν ένας άνθρωπος ο οποίος ότι κάνει το κάνει μόνο για προσωπικές φιλοδοξίες. Είναι ο άνθρωπος που είχε την ευθύνη την εποχή των Δεκεμβριανών. 

Είναι και κάτι σημαντικότερο. Η δικτατορία ήρθε όταν εμείς οι αριστεροί είχαμε αρχίσει να μοιραζόμαστε σε δύο κομμάτια. Αυτοί που λέγαμε ας βοηθήσουμε τον Αντρέα και την Ενωση Κέντρου να διώξουμε τη δεξιά και οι άλλοι που βλέπανε πολύ πιο μακριά και λέγανε αυτό θέλουν τα μεγάλα συμφέροντα. Μία αναχαίτιση του αριστερού κινήματος  με τα συνθήματα του Γεωργίου Παπανδρέου, του Ανδρέα Παπανδρέου που όταν πάρουν την εξουσία και αυτοί θα κάνουν αν όχι τα ίδια και αυτοί θα κινηθούν προς μία εξάρτηση της Ελλάδος από τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Και έτσι και έγινε. O Αντρέας έλεγε «μόνο με επανάσταση στην Ελλάδα τα πράγματα διορθώνονται» όταν έγινε κυβέρνηση και τις βάσεις υπέγραψε και την εξάρτηση συνέχισε. Αυτοί λοιπόν που έβλεπαν πολύ μακριά όχι μόνο δεν  είχαν τη δύναμη αλλά συγκρούονταν με εμάς τους νέους που μπροστά στο όραμα να φύγει η δεξιά δεν βλέπαμε το επόμενο βήμα. 

Εαν είχαμε επαναστατικούς πυρήνες θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι. 

Πώς αντέδρασε ο κόσμος αμέσως μετά;

Πέρασε ένα μεγάλο διάστημα τουλάχιστον ενός χρόνου μέχρι να αρχίσει η αντίδραση του κόσμου. Εγώ έμεινα μόνο δύο μήνες και μετά το έσκασα με τη γυναίκα μου και πήγαμε στο Λονδίνο. Ο κόσμος για ένα μεγάλο διάστημα έμεινε βουβός. Αισθάνθηκε πρώτα απ’ όλα προδομένος από τις πολιτικές ηγεσίες του.

Έπαιξε ρόλο η στάση της αριστεράς στο πραξικόπημα στην μετέπειτα διάσπασή της;             

Οταν φτάσαμε στο Λονδίνο, όλοι οι αυτοεξόριστοι πάθαμε σοκ όταν είδαμε στον τύπο μια εικόνα. Oταν ήρθε η Eθνική Ρωσίας να παίξει με την εθνική Ελλάδας, ο Πρέσβης της ΕΣΣΔ κύριος Κοριούκιν με τον Παττακό έκαναν το εναρκτήριο λάκτισμα στο γήπεδο του Παναθηναϊκού. Οταν μου την έστειλαν με τον Αντώνη Μπριλάκη και με τον Μάρκο τον Δραγούμη, που είχαμε φτιάξει μία ομάδα όλοι οι αυτοεξόριστοι, την πήγα στον Κολιγιάννη που ήταν τότε Γραμματέας και τον ρώτησα τι θα κάνει ο ελληνικός λαός. Και τι μας απάντησε; Οτι ήταν υποχρεωμένη η ΕΣΣΔ να κρατήσει μία στάση αναμονής μήπως καταφέρει αυτή τη διάλυση της Ελλάδος και την πάρει αυτή στα χέρια της και όχι η Αμερική. Επαθα σοκ. 

Το δεύτερο χτύπημα ήταν η είσοδος των τανκς στην Τσεχοσλοβακία. Γιατί αν το ‘56 στην Ουγγαρία συγχωρέθηκε γιατί ήταν τα πρώτα βήματα, στην Τσεχοσλοβακία ήταν φοβερό. Εκεί πια διχοτομήθηκε το ΚΚΕ σε εσωτερικού και εξωτερικού. Εκεί πια διαλυθήκαμε.

 Εκείνο που ήταν σημαντικό είναι ότι είχα αμέσως τη στήριξη του σωματείου Βρετανών Ηθοποιών. Οταν έφτασα στο Λονδίνο ο Ομπσέρβερ είχε γράψει ότι μας πιάσανε. Οταν το έμαθαν με κάλεσαν αμέσως, με ονόμασαν επίτιμο μέλος, μου έδωσαν άδεια εργασίας και άδεια παραμονής. Ο συνδικαλισμός στην Αγγλία είναι άγιο πράγμα έχει τεράστια δύναμη. Δεν με βοήθησαν απλώς, αλλά μου συμπαραστάθηκαν σε όλους τους αγώνες. Οταν έγινε η μεγάλη ετήσια συνέλευσή τους, ήταν 6.000 άτομα μέσα στο Απόλον Θίατερ από όλη την Αγγλία και με ανεβάσανε στο βήμα και με παρουσιάσανε. Δεν θα το ξεχάσω. Σηκώθηκαν όλες αυτές οι χιλιάδες όρθιοι και το τριακονταμελές ΔΣ και με χειροκρόταγαν. Συγκινήθηκα και με έπιασαν τα κλάματα γιατί ένιωθα ότι εκπροσωπούσα την Ελλάδα και παρόλο που είχα ετοιμάσει έναν λόγο στα αγγλικά,  δεν μπόρεσα να πω τίποτα άλλο παρά μόνο «Thank you».  

O Στέφανος Ληναίος μίλησε στην Kατερίνα Θωίδου