Η ΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930 Η χρεοκοπία του Βενιζέλου άνοιξε δρόμους για την Αριστερά

Στις αρχές του 1932, η κυβέρνηση των Φιλελεύθερων με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο που τα δύο προηγούμενα χρόνια είχε χτυπήσει μισθούς, συντάξεις, θέσεις εργασίας οδηγώντας στη φτώχεια και την εξαθλίωση τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού της χώρας, αναγκάστηκε να κηρύξει στάση πληρωμών του εξωτερικού χρέους. Με καμία “συνταγή” δεν κατάφερε να ξεπεράσει την κρίση.

Η χρεοκοπία δεν ήταν μόνο οικονομική, ήταν και πολιτική. Μέχρι τότε, το κόμμα του Βενιζέλου επηρέαζε τα μεγαλύτερα τμήματα της εργατικής τάξης -από τους γραφειοκράτες της ΓΣΕΕ μέχρι τα νέα κομμάτια των εργατών και εργατριών που εμφανίζονταν τότε. Οι πρόσφυγες από τη Μικρασία, για παράδειγμα, που χρέωναν την Μικρασιατική καταστροφή στους βασιλικούς του Λαϊκού Κόμματος, ήταν για χρόνια η εξασφαλισμένη εκλογική πελατεία των Φιλελεύθερων. Οι προσφυγικές συνοικίες των μεγάλων πόλεων, της Αθήνας, του Πειραιά, της Τούμπας στη Θεσσαλονίκη στήριζαν σταθερά τον Βενιζέλο.

Μετατόπιση

Μετά την κατάρρευση του ‘32, ο ίδιος αυτός κόσμος αποδεσμεύεται από τη βενιζελική παράταξη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου, όταν η πολιτική μετατόπιση ενός μεγάλου τμήματος προσφύγων κοστίζει στον Βενιζέλο τις βουλευτικές εκλογές. Στο εξής, πλατιά κομμάτια της εργατικής τάξης αλλάζουν ιδέες και κερδίζονται από την Αριστερά.

Η εκλογική άνοδος του ΚΚΕ είναι η μία έκφραση της αριστερής αυτής στροφής. “Τα πρώτα τέτοια μηνύματα ήρθαν στις αρχές της δεκαετίας”, αναφέρει ο Λέανδρος Μπόλαρης στο βιβλίο του “ΣΕΚΕ-Οι επαναστατικές ρίζες της Αριστεράς στην Ελλάδα”, “Το 1931 έγιναν αναπληρωματικές εκλογές στη Μυτιλήνη, μια πόλη που οι μισοί κάτοικοι ήταν πρόσφυγες. Το ποσοστό του ΚΚΕ εκτινάσσεται στο 21% από 7% που ήταν το 1928. Το Φλεβάρη του 1932, έγιναν δημοτικές εκλογές στον Πειραιά. Η μετατόπιση ενός τμήματος προσφύγων που είχαν απογοητευτεί από τους Φιλελεύθερους, έδωσε το προβάδισμα στο πρώτο γύρο στον υποψήφιο των Λαϊκών. Στην ίδια εκλογική αναμέτρηση το ΚΚΕ αυξάνει τις ψήφους του, θεαματικά: από τους 320 που είχε πάρει στις βουλευτικές εκλογές του 1928 έφτασε τις 1.843. Στις βουλευτικές εκλογές της ίδιας χρονιάς –τις εκλογές που έχασε ο Βενιζέλος- το ΚΚΕ πήρε 58.000 ψήφους”.

Στις δημοτικές εκλογές το φθινόπωρο του 1934 εκλέχτηκε στην Καβάλα ο πρώτος “κόκκινος” δήμαρχος, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Το Μάρτη, στις αναπληρωματικές εκλογές, εκλέγεται ακόμα ένας “κόκκινος” δήμαρχος στις Σέρρες. “Αλλά και σε πολλές άλλες πόλεις και χωριά εξελέγησαν πολλοί αριστεροί σύμβουλοι και κοινοτάρχες”, γράφει ο ιστορικός Δημήτρης Λιβιεράτος στο βιβλίο του “Κοινωνικοί Αγώνες στην Ελλάδα (1932-36)” που είναι και το τέταρτο μέρος της μελέτης του για το εργατικό κίνημα στη χώρα τα χρόνια του Μεσοπολέμου 1918-36, “Οι αστοί έμειναν κατάπληκτοι και φοβισμένοι από το πρωτοφανές γεγονός. Στην Καβάλα ήταν τόσος ο φόβος τους ώστε την επόμενη των εκλογών οι τράπεζες έμειναν κλειστές. Τα αποτελέσματα έδειχναν ότι παντού ανέβαινε το εργατικό και αγροτικό κίνημα”. Αυτή η αριστερή μετατόπιση του κόσμου ήταν που στις εκλογές του 1936, έδωσε στο ΚΚΕ 73.400 ψήφους και 15 βουλευτές.

Η άνοδος του ΚΚΕ δεν ήταν μονάχα εκλογική. Χιλιάδες αγωνιστές εντάσσονται την ίδια περίοδο στις γραμμές του. Το 1930 αριθμούσε 1.500 μέλη περίπου. Το 1932 έφτασε τα 3.500 μέλη, ενώ στα τέλη του 1934 έφτασε στα 7.500, αύξηση 150% μέσα σε ενάμιση χρόνο. Στις αρχές του 1936 τα μέλη του είχαν ξαναδιπλασιαστεί, έφταναν τις 16.000.

Οι απεργίες, τα ίδια χρόνια, πυκνώνουν. Η άνοδος του εργατικού κινήματος είναι η άλλη έκφραση της ριζοσπαστικοποίησης των εργατών. “Το 1932 ξέσπασαν συνολικά 199 απεργίες στις οποίες πήραν μέρος 80 χιλιάδες εργάτες”, γράφει ο Λ. Μπόλαρης, “Το 1933 ο αριθμός των απεργιών έφτασε τις 473 και των απεργών στις 100 χιλιάδες...Το 1934 και 1935 το ίδιο ανοδικό ρεύμα συνεχίζεται. Σύμφωνα με μια εκτίμηση, ενώ το 1933 κηρύχτηκαν 482 απεργίες με 100 χιλιάδες εργάτες το 1934 έγιναν 482 με 182 χιλιάδες”.

Χαρακτηριστική σε μαζικότητα και μαχητικότητα είναι η απεργία των Ναυτεργατών κατά της ανεργίας τον Ιούνη του 1932, όταν η ΠΝΟ καλεί συγκέντρωση στον Πειραιά και μαζεύονται 5 χιλιάδες ναυτεργάτες. Με παρέμβαση των στελεχών της Ναυτεργατικής Ενωσης Ελλάδος (ΝΕΕ), του “κόκκινου” συνδικάτου που είχε πραγματική επιρροή στα καράβια, η συγκέντρωση μετατρέπεται σε διαδήλωση προς την Αθήνα και συγκρούεται με την αστυνομία στο Γκάζι. Τελικά οι ναυτεργάτες κερδίζουν πολλά από τα αιτήματά τους.

Νάουσα

Μια ακόμα σημαντική μάχη είναι αυτή των κλωστοϋφαντουργών στη Νάουσα το Γενάρη του 1933. “Η πόλη αυτή της Μακεδονίας είχε αναπτυχθεί σε ένα από τα κυριότερα κέντρα της ελληνικής κλωστοϋφαντουργίας. Καινούρια πόλη, με πολύ προλεταριάτο”, περιγράφει ο Δ. Λιβιεράτος. Ο Λαναράς -από τότε η αφεντιά της γνωστής οικογενείας ταλαιπωρούσε τους εργάτες και τις εργάτριες της Νάουσας- εκβιάζοντας για να μην πληρώσει τη δημοτική φορολογία για την ηλεκτροφώτιση της πόλης, ανακοίνωσε ότι απολύει 2000 εργάτες και εργάτριες. Στη διαδήλωση που έγινε ενάντια στις απολύσεις, η χωροφυλακή και ο στρατός δολοφόνησαν τέσσερις εργάτες.

Τον Ιούλη του 1933 ξεσηκώνονται οι καπνεργάτες και οι καπνεργάτριες της Καβάλας. Οι καπνοβιομήχανοι, ξεκινώντας να εφαρμόζουν μία νέα “μοντέρνα” μέθοδο επεξεργασίας καπνού, τη “τόγκα”, που δεν απαιτούσε ειδικευμένους εργάτες, προσλαμβάνουν μόνο γυναίκες με μικρότερα μεροκάματα. Πέντε χιλιάδες εργάτες και εργάτριες καταλαμβάνουν τις καπναποθήκες για πέντε μέρες με αιτήματα 50%-50% προσλήψεις, αυξήσεις στα μεροκάματα, αναγνώριση του συνδικάτου τους, κατάργηση της “μαύρης λίστας”. Κερδίζουν τα περισσότερα αιτήματά τους: η συμμετοχή, για παράδειγμα, κατά 50% των ανδρών στη τόγκα κατοχυρώνεται αργότερα και με νόμο.

Το γεγονός ότι λίγους μήνες μετά εκλέγεται στην Καβάλα ο πρώτος κομμουνιστής δήμαρχος δεν είναι τυχαίο. Μέσα από αυτές τις μάχες, με τις νίκες και τις ήττες τους, το ΚΚΕ αποκτά ρίζες σε μεγάλα τμήματα της εργατικής τάξης. Παρά τη στροφή του 1934 -στην 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το Γενάρη του '34, ακολουθώντας τη γραμμή του Στάλιν, το κόμμα εγκαταλείπει τη στρατηγική της σοσιαλιστικής επανάστασης για να επιδιώξει συμμαχίες με κομμάτια της αστικής τάξης, τα Λαϊκά Μέτωπα- το εργατικό κίνημα σπρώχνει το ΚΚΕ να οργανώνει τους αγώνες.

Από τα καπνομάγαζα μέχρι τις “επιτροπές καραβιών” και από τις κινητοποιήσεις των ανέργων μέχρι τις μάχες ενάντια στους φασίστες, τα μέλη του πρωταγωνιστούν. Ετσι, στις εκλογές του 1932, ο Βασίλης Νεφελούδης τροχιοδρομικός και μέλος του ΚΚΕ εκλέγεται “αττικάρχης” -πρώτος δηλαδή σε σταυρούς βουλευτής στην Αθήνα καθώς ο εκλογικός νόμος επέτρεπε σε έναν ψηφοφόρο να διαγράψει από το ψηφοδέλτιο του κόμματος που ψήφιζε έναν υποψήφιο και να βάλει κάποιον άλλο από διαφορετικό ψηφοδέλτιο στη θέση του.

Αυτή την περίοδο είναι επίσης που το ΚΚΕ βάζει στόχο να αναπτυχθεί και οργανωτικά, με πυρήνες εργατικούς στα εργοστάσια. Ενώ σε πολλές περιπτώσεις, κάτω από την πίεση των εργατών, αναγκάζεται να προσαρμόσει την τακτική του κόντρα στην σταλινική γραμμή. Στα συνδικάτα για παράδειγμα πιέζεται για ενωτική δράση κόντρα στην πολιτική της “Τρίτης Περιόδου” -της προηγούμενης, πριν τα Λαϊκά Μέτωπα, πολιτικής του Στάλιν που διακήρυσσε ότι τα υπάρχοντα συνδικάτα έχουν γίνει τμήμα του αστικού κράτους και που οδήγησε στην ίδρυση “ταξικών”, διασπαστικών στην ουσία, συνδικάτων.

Ενωμένη δράση

Οπως εξηγεί ο Λ. Μπόλαρης: “Η εργατική τάξη στους αγώνες πίεζε τις ηγεσίες των συνδικάτων –και της ‘κίτρινης’ ΓΣΕΕ και της ‘κόκκινης’ Ενωτικής ΓΣΕΕ- για ενωμένη δράση. Στα τέλη του 1932 για παράδειγμα οι απεργοί τροχιοδρομικοί της Αθήνας εκλέγουν απεργιακή επιτροπή από όλες τις παρατάξεις. Τα μέλη του ΚΚΕ μέχρι τότε πολλές φορές αρνούνταν ακόμα και να συμμετέχουν σε κοινές απεργίες με τους 'σοσιαλφασίστες'. Το ίδιο γίνεται σε πολλές απεργίες που θα ακολουθήσουν. Η ίδια πίεση θα αναγκάσει τη νέα ηγεσία του ΚΚΕ να βάλει νερό στο κρασί του ‘σοσιαλφασισμού’ και να ανοίξει μέσα στο 1934 τη δυνατότητα συνεργασιών –στην αντιφασιστική πάλη- με τις ηγεσίες του Σοσιαλιστικού Κόμματος και της ΓΣΕΕ”.

Πολλές από τις απεργίες παίρνουν διαστάσεις εξέγερσης. Αυτό συνέβη στην Καλαμάτα το Μάη του 1934, όταν η απεργία των εργατών του λιμανιού και των μυλεργατών μετατρέπεται σε μια γενικευμένη σύγκρουση με τη χωροφυλακή, το στρατό και το ναυτικό με έξι δολοφονημένους εργάτες. Η' στο Ηράκλειο Κρήτης τον Αύγουστο του 1935, με τους εργάτες στη σταφίδα και τους λιμενεργάτες να φτιάχνουν σωματείο, να απεργούν, να συγκρούονται με τη χωροφυλακή και για μία μέρα να παίρνουν τον έλεγχο της πόλης στα χέρια τους.

Το αποκορύφωμα του απεργιακού κινήματος έρχεται το 1936. Υπολογίζεται πως τους τρεις πρώτους μήνες εκείνης της χρονιάς κατέβηκαν σε απεργία περίπου 300 χιλιάδες εργάτες και εργάτριες, ενώ μέσα στο πρώτο εξάμηνο είχαν “χαθεί” ένα εκατομμύριο μέρες εργασίας. Η απεργία των καπνεργατών στα τέλη Απρίλη πυροδοτεί τη μεγάλη έκρηξη με 50 χιλιάδες εργάτες από δεκάδες κλάδους να απεργούν και να διαδηλώνουν στις αρχές Μάη σε όλη την Ελλάδα.

Στη Θεσσαλονίκη στις θρυλικές “Μέρες Μαγιού”, το απεργιακό κίνημα, κόντρα στις δολοφονικές επιθέσεις της αστυνομίας, έφτασε για δύο σχεδόν μέρες να πάρει τον έλεγχο της πόλης στα χέρια του. Ομως, τελικά η απεργία ηττήθηκε. Η ρεφορμιστική στρατηγική της ηγεσίας του ΚΚΕ σήμανε ότι εκείνη την κρίσιμη στιγμή το κόμμα έκανε πίσω, χαραμίζοντας έτσι το μεγάλο εργατικό ποτάμι των χρόνων '32-‘36.