Διεθνή
Zιμπάμπουε: Αλλαγή φρουράς με τον κόσμο στους δρόμους

Μετά από 37 χρόνια στην εξουσία στη Ζιμπάμπουε, ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε φαίνεται να μετατρέπεται σε παρελθόν. Την περασμένη βδομάδα ο στρατός τον συνέλαβε και του έδωσε μια διορία να παραιτηθεί. Στο μεταξύ το ZANU PF, το κόμμα του Μουγκάμπε, τον διέγραψε, όπως έκανε και με τη σύζυγό του, Γκρέις. Το κοινοβούλιο τώρα τον θέτει υπό δίωξη. Τα γεγονότα μπήκαν σε κίνηση όταν ο αντιπρόεδρος της χώρας, Έμερσον Μνανγκάγκουα, εγκατέλειψε τη χώρα λέγοντας ότι κινδυνεύει η ζωή του, καθώς ο Μουγκάμπε τον είχε αποκηρύξει και είχε δώσει το χρίσμα για τη διαδοχή στη σύζυγό του. Τώρα το ZANU PF όρισε τον Μνανγκάγκουα ως αρχηγό στη θέση του Μουγκάμπε.

Το πραξικόπημα δείχνει πόσο βαθιά έφτασαν οι αντιπαραθέσεις μέσα στον ίδιο τον κρατικό και τον κομματικό μηχανισμό, από την αδυναμία όλων των πτερύγων του καθεστώτος να σταθεροποιήσουν τη χώρα και να τη βγάλουν από τον οικονομικό βάλτο. Ο Μνανγκάγκουα δεν είναι “δημοκρατική εναλλακτική” απέναντι στη δικτατορία του Μουγκάμπε. Όπως αναφέρει προκήρυξη της Διεθνούς Σοσιαλιστικής Οργάνωσης - ISO (αδελφής οργάνωσης του ΣΕΚ στη Ζιμπάμπουε) είναι “ο αγαπημένος των καπιταλιστών, των λευκών γαιοκτημόνων, των Βρετανών και Κινέζων ιμπεριαλιστών. Ο Μνανγκάγκουα είναι ο σκληρός τού ZANU PF, ο άνθρωπος του βαθέος κράτους, της χούντας που κυβερνάει τη Ζιμπάμπουε την τελευταία δεκαετία”.

Όμως πολύς κόσμος στη Ζιμπάμπουε αντιμετωπίζει την ανατροπή του Μουγκάμπε σαν ανακούφιση και σαν ευκαιρία. Το Σάββατο οργανώθηκε μια μεγάλη πανηγυρική διαδήλωση στην πρωτεύουσα Χαράρε. Οι σύντροφοι της ISO περιγράφουν: “Πήρε μέρος κόσμος όλων των ηλικιών αν και κυρίως ήταν νεολαία, και όλων των φυλών. Όταν βγαίναμε απ’τό κέντρο ξεκινούσαν υπαίθρια πάρτι, υπάρχει μια αίσθηση γιορτής ακόμη κι αν ο Μουγκάμπε δεν έχει ακόμη φύγει. Ο στρατός προσπαθεί να βάλει όρια και να ελέγξει τη ριζοσπαστικοποίηση των μαζών”.

Η οικονομία της Ζιμπάμπουε πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο. Δεν υπάρχει πραγματικός τρόπος να μετρηθεί η ανεργία, κάποιοι δείκτες την ανεβάζουν πάνω από 90%. Ο Μνανγκάγκουα είναι ηγέτης της πτέρυγας του καθεστώτος που θέλει γρήγορο άνοιγμα της οικονομίας στο διεθνές κεφάλαιο, νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στην εσωτερική αγορά και αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με τη Δύση.

Όπως όμως λέει ο ίδιος ο Μνανγκάγκουα, αν δεν ήταν αυτός και οι στρατηγοί, η κυριαρχία του Μουγκάμπε και του ZANU PF θα είχε τελειώσει ήδη το 2008 όταν έχασαν τις εκλογές από το MDC (Κίνημα Δημοκρατικής Αλλαγής). Ένα μέλος της ISO εξηγεί: “Μετά το Μάρτη του 2008 ο στρατός και ο Μνανγκάγκουα εξαπέλυσαν πολιτική καμμένης γης, δολοφονώντας εκατοντάδες αγωνιστές της αντιπολίτευσης. Ο Μουγκάμπε χρεοκόπησε και πρέπει να φύγει, αλλά η εργατική τάξη δεν πρέπει να γίνει εργαλείο στα χέρια των ελίτ για να βάλουν στη θέση του ένα νεοφιλελεύθερο τέρας. Ψάχνουμε τρόπους για να διευρύνουμε τα ζητήματα και να συμπεριλάβουμε τα εργατικά αιτήματα στο κίνημα.”


Κληρονομιά της αποικιοκρατίας

Η Ζιμπάμπουε κουβαλάει την κληρονομιά της πιο ξεδιάντροπης αποικιοκρατίας. Πριν κερδίσει την ανεξαρτησία της, το 1980, λεγόταν Ροδεσία, από το όνομα του Σέσιλ Ρόουντς (Rhodes) που είχε αρπάξει την περιοχή για χάρη του βρετανικού στέμματος και του προσωπικού του θησαυροφυλάκιου που γέμισε με διαμάντια. Ο Ρόουντς πήγε στη νότια Αφρική στα τέλη του 19ου αιώνα, άρχισε να πλουτίζει, όπως όλοι οι λευκοί έποικοι σε βάρος του ντόπιου πληθυσμού, έγινε βουλευτής το 1890 και υποστήριζε πως η βρετανική αποικιοκρατία πρέπει να επεκταθεί προς το βορρά που ήταν πλούσιες σε μέταλλα και πολύτιμους λίθους. 

Το έκανε πράξη με τα ίδια του τα χέρια καταστέλλοντας βάρβαρα τις εξεγέρσεις που ξέσπασαν. Η σημερινή Ζάμπια έγινε βόρεια Ροδεσία και η Ζιμπάμπουε νότια Ροδεσία. Ο ντόπιος πληθυσμός εκδιώχθηκε μαζικά από τη γη του και αναγκάστηκε να δουλέψει σε ορυχεία, εργοστάσια ή σε κρατικά αγροκτήματα. Η λογική ήταν: “γιατί ο κάθε έποικος να ψάχνει τρόπους προσωπικού πλουτισμού με τους λίγους μαύρους εργάτες που μπορεί να βάλει στη δούλεψή του και να μην αναλάβει τη δουλειά κεντρικά η ίδια η αυτοκρατορία;” Ο Ρόουντς ήταν η προσωποποίηση του ρατσισμού και του ανερχόμενου ιμπεριαλισμού, και η λογική του ταίριαξε με την εποχή του μεγάλου μοιράσματος της Αφρικής ανάμεσα στις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Θεωρούσε πως οι μαύροι αποτελούν μια “υποτελή φυλή” και πως “όσο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη κατοικούμε οι λευκοί, τόσο το καλύτερο για όλη την ανθρωπότητα”. 

Μαστίγιο

Η βρετανική κυριαρχία στη Ροδεσία συνεχίστηκε με το μαστίγιο και μετά το θάνατο του Ρόουντς. Όμως, στη δεκαετία του ‘50 οι πιέσεις είχαν γίνει αφόρητες, το ντόμινο της αντίστασης που είχε ξεκινήσει από την Ινδία και τις αλλαγές στον παγκόσμιο καπιταλισμό οδηγούσε μια σειρά χώρες της Αφρικής στην ανεξαρτησία. Αλλά στη Ζιμπάμπουε δεν εξελίχθηκαν έτσι τα πράγματα. Η άκρα δεξιά των αποικιοκρατών κέρδισε τις εκλογές το 1962, πήρε την εξουσία ο αρχιρατσιστής Ίαν Σμιθ και κήρυξε την “ανεξαρτησία” της Ροδεσίας, δηλαδή τη συνέχιση της κυριαρχίας των λευκών, σπάζοντας τις συνομιλίες με τη Βρετανία, τη “μητέρα πατρίδα”. Ξεκίνησε μια εκστρατεία ακόμη πιο βάρβαρης καταστολής σε νοτιοαφρικανικά πρότυπα με ολόκληρες περιοχές να στέλνονται σε στρατόπεδα εργασίας για να μην έρθουν σε επαφή με τους αντάρτες. Τέσσερις χιλιάδες λευκοί γαιοκτήμονες είχαν στα χέρια τους το 70% της πιο εύφορης γης.

Ο Μουγκάμπε ήταν ένας από τους αγωνιστές που ίδρυσαν την Αφρικανική Εθνική Ένωση της Ζιμπάμπουε (ZANU) το 1963, πήγε 10 χρόνια φυλακή και με την απελευθέρωσή του το 1974 είχε ήδη αναδειχθεί σε βασικό ηγέτη ενός αντάρτικου που λίγα χρόνια αργότερα θα φτάσει να έχει σχεδόν 40 χιλιάδες μαχητές. Οι διακηρύξεις έλεγαν πως οι λευκοί εκμεταλλευτές θα μείνουν χωρίς ούτε ένα στρέμμα από τη γη τους.

Η ανεξαρτησία της Ζιμπάμπουε το 1980 έστελνε μήνυμα ελπίδας σε όλους τους καταπιεσμένους. Ο Μπομπ Μάρλεϊ συμμετείχε στην πρώτη συναυλία στο απελευθερωμένο Χαράρε και ο Στίβι Γουόντερ αφιέρωνε το τραγούδι: “Ήρθε ειρήνη στη Ζιμπάμπουε… Τώρα είναι ώρα για γιορτή, γιατί μόλις ξεκινήσαμε”. Όμως ο Μουγκάμπε είχε ήδη συμφωνήσει με τους Βρετανούς ότι δεν θα ακουμπήσει τους γαιοκτήμονες. Οι ριζοσπαστισμοί ήταν χρήσιμοι για τον αγώνα, αλλά πλέον ήθελαν σταθερότητα, να διατηρήσουν ανέπαφο και τον κρατικό μηχανισμό και την οικονομική δομή της χώρας. Από νωρίς ξεκίνησε η καταστολή όσων ήθελαν να πάνε πιο πέρα, τα συνδικάτα ελέγχθηκαν από το κράτος και η ανάπτυξη της χώρας δέθηκε με τα δάνεια της Παγκόσμιας Τράπεζας. Από τη δεκαετία του ‘90 άρχισαν οι συνταγές του ΔΝΤ και οι αναδιαρθρώσεις. Αποτέλεσμα ήταν η κατάρρευση της οικονομίας και η εκτίναξη της ανεργίας.


Κίνημα αντίστασης

Στα τέλη της δεκαετίας του ‘90 ήρθε η προηγούμενη μεγάλη έκρηξη του κινήματος στη Ζιμπάμπουε. Φοιτητές που έβλεπαν την προοπτική της διά βίου ανεργίας ενώθηκαν με τα συνδικάτα, που πλέον είχαν φύγει από τον ασφυκτικό κρατικό έλεγχο και βγήκαν σε απεργίες. Ο Μόργαν Τσβανγκιράι που είχε αναδειχθεί μέσα από το κίνημα στα ορυχεία έγινε γ.γ. της συνομοσπονδίας. Το κίνημα έβαλε με ταχύτατους ρυθμούς την πίεση να δημιουργηθεί ένα κόμμα των αγώνων της εργατικής τάξης, ιδρύθηκε το MDC και μέσα σε λίγους μήνες σχεδόν κερδίζει τις εκλογές του 2000. Ο Μουνγιαράτζι Γκουϊσάι, μέλος της ISO, βγήκε τότε βουλευτής στο Χαράρε.

Το αποτέλεσμα οδήγησε σε αλλαγές και στους δυο πλέον πόλους. Το MDC έγινε μαγνήτης για όποιον ήταν ενάντια στον Μουγκάμπε -συμπεριλαμβανομένων των ΜΚΟ και επιχειρηματιών, κάτι που καθόρισε την πολιτική του. Ο Μουγκάμπε από την άλλη οδηγήθηκε σε μια στροφή. Οι διεθνείς του φίλοι (ΔΝΤ, κυβερνήσεις) τον είχαν αφήσει ξεκρέμαστο και σαν απάντηση έδωσε το ΟΚ στο κίνημα των βετεράνων του στρατού να καταλάβουν τα αγροκτήματα των λευκών. Έτσι κατάφερε να ξαναστήσει την εκλογική του βάση στην ύπαιθρο, αλλά το λογαριασμό τον πλήρωνε η εργατική τάξη στις πόλεις. Η οικονομική πολιτική συνέχιζε ίδια, σε πολύ χειρότερες αντικειμενικές συνθήκες, αλλά πλέον δεν ήταν “λόγω του ΔΝΤ” αλλά… “ενάντια στο ΔΝΤ”.

Η αντίσταση και η πολιτική κρίση δεν τελείωσαν. Οι φυλακές γέμισαν με στελέχη της αντιπολίτευσης. Ο Τσβανγκιράι ξυλοκοπήθηκε επανειλημμένα, αλλά το MDC κέρδισε τον πρώτο γύρο των εκλογών το 2008. Μετά από πιέσεις αφρικανικών χωρών σχηματίστηκε κυβέρνηση συνασπισμού με πρωθυπουργό τον Τσβανγκιράι. Για τον Μουγκάμπε η υποχώρηση είχε ημερομηνία λήξης. Το 2013 κέρδισε τις εκλογές, πέταξε έξω το MDC και κατάργησε την ίδια τη θέση του πρωθυπουργού. Ο Μουγκάμπε κατάφευγε όλο και πιο ανοιχτά στην ωμή βία, χωρίς να ενδιαφέρεται για τις πολιτικές ρωγμές που προκαλούσε.

Πέρσι το καλοκαίρι η οργή ξαναμετατράπηκε σε ένα μαζικό κίνημα αντίστασης. Οι δημόσιοι υπάλληλοι, εκπαιδευτικοί, γιατροί, νοσηλευτές βγήκαν σε απεργίες ενάντια στην απληρωσιά, τη φτώχεια την καταστολή και για την έλλειψη τροφίμων στα ράφια.

Όλες οι πτέρυγες του καθεστώτος έβλεπαν πως αυτή η οργή θα φτάσει κάποια στιγμή να τους απειλήσει όλους μαζί -και από ό,τι φαίνεται πλέον ο καθένας άρχισε να κάνει τους υπολογισμούς του. Στη χαραμάδα που έχει ανοίξει πλέον η ανατροπή του Μουγκάμπε είναι κρίσιμο να ξαναβρούν τη θέση τους αυτοί οι αγώνες από τα κάτω, των ανθρώπων που δεν θέλουν να διαλέξουν απλώς ανάμεσα σε έναν παραδοσιακό και έναν νεοφιλελεύθερο δικτάτορα.