Ιστορία
Πριν 50 χρόνια - ο Μάης ήταν παγκόσμια έκρηξη!

“Εργάτες-φοιτητές, Ενωμένοι θα νικήσουμε”, Μάης ‘68 στο Παρίσι

To 1968 η εξέγερση έκανε τον γύρο του κόσμου. Η ταχύτητα ήταν εκπληκτική. Απ’ το Παρίσι μέχρι το Τόκιο κι από την Πράγα μέχρι την Πόλη του Μεξικού τα γεγονότα διαδέχονταν το ένα το άλλο σε διαστήματα εβδομάδων, το πολύ μηνών. 

Ο κόσμος που εκτυλίχτηκε εκείνο το annus mirabillis, το «θαυμαστό έτος», έμοιαζε και από πολλές απόψεις ήταν πράγματι πολύ διαφορετικός από το σημερινό. Ο καπιταλισμός ζούσε τις τελευταίες φάσεις της μεταπολεμικής «χρυσής τριακονταετίας». Σε Δύση και Ανατολή οι άρχουσες τάξεις θεωρούσαν ότι είχαν σίγουρη όχι μόνο την κυριαρχία τους αλλά και την συναίνεση των «από κάτω». 

Όσο για τις διεθνείς σχέσεις, τίποτα δεν έμοιαζε να απειλεί τη σταθερότητα της «ένοπλης ειρήνης» ανάμεσα στις δυο υπερδυνάμεις -ΗΠΑ, Ρωσία- και τους συμμάχους τους. Είχαν φτάσει στο παρά πέντε του πυρηνικού πολέμου το 1962 με την «κρίση των πυραύλων» στην Κούβα. Αλλά, η συνέχεια ήταν η αποκλιμάκωση, ο Ψυχρός Πόλεμος παρέμεινε «ψυχρός». 

Όμως, κάτω από την επιφάνεια της σταθερότητας και των βεβαιοτήτων, μια σειρά κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες, αγώνες και κινήματα συσσώρευαν την εκρηκτική ύλη για το «παγκόσμιο ‘68».

Η πρώτη έκρηξη ήρθε στα τέλη του Γενάρη, με τη μορφή πραγματικών εκρήξεων στο μακρινό Βιετνάμ. Εκατομμύρια θεατές στην Αμερική παρακολουθούσαν έκπληκτοι σε «ζωντανή μετάδοση» τις εικόνες των άγριων μαχών στο κτίριο και τον περίβολο της αμερικάνικης πρεσβείας στην Σαϊγκόν, της σημερινής Χο-Τσι-Μινχ, τότε πρωτεύουσα του Νότιου Βιετνάμ. Αυτή η μάχη ήταν το πιο θεαματικό επεισόδιο της Επίθεσης της Τετ (της βιετναμέζικης Πρωτοχρονιάς) που εξαπέλυσε το απελευθερωτικό κίνημα του Ν. Βιετνάμ με την στήριξη του Βορείου Βιετνάμ, σε εκατοντάδες πόλεις και χωριά. 

Βιετκόνγκ

Μέχρι τότε η λέξη «βιετκόνγκ» ήταν ένα περιφρονητικό παρατσούκλι του αμερικάνικου στρατού για τους αντάρτες στο νότιο Βιετνάμ. Μετά την Επίθεση της Τετ έγινε σύμβολο της εξέγερσης για εκατομμύρια νέους και εργάτες σε όλον τον κόσμο και μέσα στις ΗΠΑ. Το αντιπολεμικό κίνημα που αναπτυσσόταν πήρε μια τεράστια ώθηση και ριζοσπαστικοποιήθηκε. Τον Αύγουστο, το Σικάγο έγινε πεδίο μιας σκληρής αναμέτρησης με αφορμή το συνέδριο του Δημοκρατικού Κόμματος. 

Και ταυτόχρονα, το κίνημα για τα δικαιώματα των Μαύρων πήρε διαστάσεις έκρηξης ιδιαίτερα μετά τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στις αρχές του Απρίλη. Εξεγέρσεις ξέσπασαν σε 125 πόλεις και για την καταστολή τους χρειάστηκε η μεγαλύτερη κινητοποίηση του στρατού σε αμερικάνικο έδαφος από την εποχή του αμερικάνικου Εμφύλιου. 

Τον Οκτώβρη στους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Πόλη του Μεξικού δυο μαύροι αθλητές των ΗΠΑ, οι Τόμι Σμιθ και Τζον Κάρλος, ύψωσαν τη γροθιά τους κατά την απονομή των μεταλλίων σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον ρατσισμό του αμερικάνικου κράτους. Η υψωμένη γροθιά ήταν ο χαιρετισμός των Μαύρων Πανθήρων, της επαναστατικής οργάνωσης που κέρδιζε χιλιάδες νέους αγωνιστές και αγωνίστριες. 

Εξω από στάδια που διεξάγονταν οι αγώνες, ο μεξικάνικος στρατός και η αστυνομία άνοιγαν πυρ στις διαδηλώσεις των φοιτητών. H σφαγή της 2 Οκτώβρη άφησε πίσω της 300 με 400 δολοφονημένους από τις σφαίρες. 

Το εμβληματικό γεγονός που συμπύκνωσε όλη αυτή την περίοδο ήταν ο γαλλικός Μάης. Στις 10 με 11 εκείνου του μήνα οι φοιτητές και οι φοιτήτριες στο Παρίσι συγκρούστηκαν όλη τη νύχτα με την αστυνομία. Η φοιτητική ανταρσία λειτούργησε σαν σπίθα. Στις 13 του Μάη οι συνδικαλιστικές ηγεσίες κάλεσαν μια 24ωρη απεργία διαμαρτυρίας για την αστυνομική καταστολή. 

Η απεργία είχε απόλυτη επιτυχία κι η διαδήλωση ήταν η μαζικότερη από την Απελευθέρωση το 1944. Όμως, δεν ήταν το τέλος. Αυτό που ακολούθησε ήταν η μεγαλύτερη Γενική Απεργία στην ιστορία με χιλιάδες καταλήψεις σε εργοστάσια και μαγαζιά. Είναι η «πλευρά» που προτιμούν να αγνοούν τα αφιερώματα για το Μάη που ήδη έχουν ξεκινήσει. Στην εφημερίδα Το Βήμα για παράδειγμα την προηγούμενη Κυριακή, ο Μάης όχι μόνο περιορίζεται στους φοιτητές αλλά ανακηρύσσεται και «μη-πολιτικό γεγονός». 

Εργάτες

Η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική. Πολλά χρόνια αργότερα ο Μορίς Γκριμό, επικεφαλής της αστυνομίας του Παρισιού εκείνη τη χρονιά, απαντούσε σε μια ερώτηση περί «κινδύνου κατάρρευσης του κράτους»:

«Ο πραγματικός κίνδυνος εμφανίστηκε όταν πήραν μέρος οι εργάτες. Καταρχήν στις 13 Μάη, με τη μεγάλη ενωτική διαδήλωση αλληλεγγύης μετά τη νύχτα των οδοφραγμάτων, κατόπιν τις επόμενες μέρες όταν οι νεότεροι εργάτες, αυθορμήτως, χωρίς να συμβουλευτούν τα συνδικάτα, αποφάσισαν να ακολουθήσουν τους φοιτητές. Ύστερα, από τις 16 και 17 Μάη όταν η CGT κι η CFDT (οι μεγάλες συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες) κάλεσαν σε γενίκευση των απεργιών κατανοώντας ότι παιζόταν η αξιοπιστία τους.

Τότε φανερώθηκε καθαρά το εύθραυστο του κράτους. Η αστυνομία μπορούσε να διαλύσει μια διαδήλωση, να διαλύσει δέκα και είκοσι οδοφράγματα, αλλά δεν μπορούσε να ανακαταλάβει εκατό ή πεντακόσια εργοστάσια, πολυκαταστήματα, τράπεζες ή σιδηροδρομικούς σταθμούς. Και πολύ περισσότερο να τα κάνει να δουλέψουν ξανά». 

Μέχρι τότε όσοι αμφισβητούσαν τον καπιταλισμό στη Δύση είχαν στη μεγάλη τους πλειοψηφία σαν αναφορά το «σοσιαλιστικό στρατόπεδο» στην Ρωσία και τα άλλα κράτη του κρατικού καπιταλισμού στην Ανατολή. Η Ουγγρική Επανάσταση του 1956 και η άγρια καταστολή της από τον ρωσικό στρατό είχε δημιουργήσει κάποιες ρωγμές σε αυτή τη βεβαιότητα, που όμως δεν πήραν μεγάλες διαστάσεις. 

Πράγα

Το 1968 όμως τα πράγματα εξελίχτηκαν διαφορετικά. Στις 20 Αυγούστου εκείνης της χρονιάς τα τανκς του Συμφώνου της Βαρσοβίας, του «αντίπαλου δέους» του ΝΑΤΟ, έμπαιναν στην Τσεχοσλοβακία για να τσακίσουν την «Άνοιξη της Πράγας», ανατρέποντας καταρχήν τη «μεταρρυθμιστική» ηγεσία του ΚΚ και την κυβέρνηση της χώρας. Οι σκηνές με τα ρώσικα τανκς να πολιορκούνται από χιλιάδες διαδηλωτές, φοιτητές και εργάτες, έκαναν επίσης το γύρο του κόσμου. 

Για τη γενιά που έμπαινε στις επαναστατικές μάχες το 1968, από τους δρόμους του Παρισιού μέχρι τα εργοστάσια του Τορίνο και από τις πλατείες του Μεξικού μέχρι τα πανεπιστήμια του Βερολίνου, η εναλλακτική στα αμερικάνικα αεροπλάνα που έκαιγαν το Βιετνάμ είχε πάψει να είναι τα ρώσικα τανκς. 

Είναι αλήθεια ότι το «’68» ήταν κάτι περισσότερο από μια αλυσίδα μεγάλων «γεγονότων». Οι ιδέες της αμφισβήτησης και του αντικονφορμισμού από την τέχνη μέχρι τις προσωπικές σχέσεις έβγαιναν από τα μικρά γκέτο και γίνονταν μαζική διάθεση. Όμως, αυτό ήταν χαρακτηριστικό της δεκαετίας και των χρόνων που την ακολούθησαν. Το 1968 είναι σημείο καμπής γιατί η αμφισβήτηση άρχισε να παίρνει βαθιά πολιτικά χαρακτηριστικά. Ήταν η «στιγμή» που η νεολαία που πλημμύριζε το «καλοκαίρι της αγάπης» του 1967 στις ΗΠΑ άρχισε να αναζητάει επαναστατικές ιδέες και οργάνωση για να προχωρήσει την σύγκρουση με το σύστημα. 

Η εμφάνιση της εργατικής τάξης στο προσκήνιο το Μάη στην Γαλλία ήταν καταλύτης σε αυτές τις διαδικασίες. Μέχρι τότε, οι ιδέες που κυριαρχούσαν ξέγραφαν την εργατική τάξη ως επαναστατική δύναμη. Οι εργάτες ήταν πλέον καταναλωτές και βολεμένοι, αυτό υποστήριζαν αμέτρητοι τόμοι κοινωνιολογικών μελετών στα πανεπιστήμια. Την επαναστατική συνείδηση μπορεί –μόνο «μπορεί»- να την συναντήσουν οι «αποκλεισμένοι», έλεγαν μια σειρά ριζοσπάστες διανοούμενοι με μεγάλη επιρροή ιδιαίτερα στη φοιτητική ριζοσπαστικοποίηση, όπως ο Χέρμπερτ Μαρκούζε. 

Η εικόνα των εργατών και εργατριών να καταλαμβάνουν τα εργοστάσια με τις κόκκινες σημαίες έμοιαζαν να ανήκουν στο ηρωικό παρελθόν του 1936 –στη Γαλλία- και του 1917. Το 1968 «επαναλήφθηκαν» σε γιγάντια κλίμακα. Δεν ήταν μόνο η Γαλλία. Το «καυτό φθινόπωρο» των απεργιών, των καταλήψεων και των διαδηλώσεων άργησε ένα χρόνο στην Ιταλία αλλά ήταν εξίσου ριζοσπαστικό. 

Τόκιο

Η Ιαπωνία είναι μια χώρα που συνήθως δεν έρχεται στο νου όταν μιλάμε για μεγάλα κινήματα. Τον Ιούνη του 1968 ωστόσο, λίγες βδομάδες μετά το γαλλικό Μάη, τα «κοσμήματα» της ανώτατης εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο του Τόκιο καταλαμβάνονταν από δεκάδες χιλιάδες φοιτητές και φοιτήτριες. Και τον Οκτώβρη οι διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ –η Ιαπωνία ήταν τα μετόπισθεν του αμερικάνικου στρατού- συγκέντρωναν 4,5 εκατομμύρια διαδηλωτές, με τα συνδικάτα των σιδηροδρομικών να κηρύσσουν αντιπολεμικές απεργίες. Η Ιαπωνία ζούσε την αρχή του «οικονομικού θαύματός» της, όμως, η εργατική τάξη από το 1968 και μετά εξαπέλυσε το μεγαλύτερο απεργιακό κύμα στην ιστορία της χώρας. 

Μέσα σε τέτοιες συνθήκες χιλιάδες αγωνιστές και αγωνίστριες ανακάλυπταν τις ιδέες του μαρξισμού πέρα από τα σταλινικά απολιθώματα που τον σκέπαζαν τις προηγούμενες δεκαετίες. Κι ακόμα σημαντικότερο, άρχισαν να συγκροτούν επαναστατικές οργανώσεις και κόμματα με διαφορετικές αναφορές και θεωρητικά εργαλεία που όμως κοινό σημείο είχαν την αμφισβήτηση των συμβιβασμών του κοινοβουλευτικού δρόμου που μοιράζονταν τόσο τα Κομμουνιστικά Κόμματα όσο κι η σοσιαλδημοκρατία. 

Πενήντα χρόνια μετά ο «Μάης του ‘68» δεν είναι μια νοσταλγική ανάμνηση. Είναι συσσωρευμένη εμπειρία αγώνων και υπενθύμιση για την επικαιρότητα της επανάστασης σε έναν κόσμο διαφορετικό από του 1968, όπου ο καπιταλισμός παγκόσμια είναι σε κρίση κι η οργή για τις ανισότητες και την αδικία αυτού του συστήματος υποσκάπτει τα θεμέλια της σταθερότητας των αρχουσών τάξεων. Η επαναστατική Αριστερά του Μάη είναι εδώ, ξεκινάει από πολύ καλύτερες αφετηρίες για να ανταποκριθεί σε αυτή την πρόκληση.