Ιστορία
100 χρόνια ΣΕΚΕ: Το επαναστατικό κόμμα της εργατικής τάξης

Το ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ, 1918

To 2018 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ίδρυση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ). Είναι μια επέτειος άμεσα δεμένη με τη μεγάλη συζήτηση που άνοιξε στην Αριστερά πέρσι, τη χρονιά των εκατό χρόνων από την Ρώσικη Επανάσταση. Η επανάσταση στην Ρωσία δεν ήταν ένα «εθνικό» γεγονός. Ήταν κομμάτι ενός διεθνούς επαναστατικού κύματος. Κι αυτό το κύμα είχε πολιτικές εκφράσεις. 

Η διχάλα που είχε ανοίξει από τις αρχές του 20ου αιώνα ανάμεσα στους επαναστάτες και τους ρεφορμιστές, και έγινε ακόμα πιο μεγάλη στα χρόνια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, άρχισε να αποκρυσταλλώνεται και οργανωτικά. Μια ολόκληρη γενιά αγωνιστών/τριών έκανε την επιλογή να χτίσει κόμματα σαν των μπολσεβίκων. Κόμματα διεθνιστικά και επαναστατικά, που θα οδηγούσαν την εργατική τάξη στην νίκη κι όχι στους συμβιβασμούς με τους καπιταλιστές και τα κράτη τους. Σε κάποιες χώρες αυτή η τάση εκφράστηκε με τη διάσπαση των παλιών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων και τη δημιουργία νέων κομμουνιστικών κομμάτων. Σε άλλες, τα επαναστατικά κόμματα δημιουργήθηκαν από πρωτοβουλίες αγωνιστών και μικρών ομάδων. 

Ρίζες

Αυτή ήταν η περίπτωση του ΣΕΚΕ στην Ελλάδα. Μέχρι τότε δεν υπήρχε σοσιαλιστικό κόμμα στην Ελλάδα. Το 1918 με τη ίδρυση του ΣΕΚΕ όχι μόνο ιδρύεται ένα κόμμα πανελλαδικής εμβέλειας, με ρίζες στο εργατικό κίνημα, αλλά και ένα κόμμα επαναστατικό. Το 1918 σηματοδοτεί την ίδρυση της επαναστατικής Αριστεράς στην Ελλάδα. 

Το νέο κόμμα δεν προέκυψε εκ του μηδενός. Ο Δημήτρης Λιβιεράτος αναφέρει στο βιβλίο του Το Ελληνικό Εργατικό Κίνημα 1918-1923 μια σειρά οργανώσεις, ομίλους και αγωνιστές που συνέβαλαν στη συγκρότησή του. Η Φεντερασιόν (Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία) ήταν η πιο μαζική. Ιδρύθηκε το 1909 από πρωτοβουλία Εβραίων εργατών σοσιαλιστών. Το 1917-18, όμως, η επιρροή της είχε απλωθεί, είχε κερδίσει Ελληνες και Τούρκους καπνεργάτες στις γραμμές της, μιας και είχε καθοδηγήσει τη μεγάλη καπνεργατική απεργία στη Δράμα-Καβάλα το 1914 και είχε συμβάλει στη δημιουργία του Εργατικού Κέντρου της Θεσσαλονίκης. 

Ο Δ. Λιβιεράτος αναφέρει ως μέλη της πρώτης Κ.Ε του ΣΕΚΕ τα αδέλφια Δημητράτους, τον Παναγή και τον Νίκο. Είχαν συγκροτήσει από το 1915 τη Σοσιαλιστική Ένωση της Αθήνας που τα μέλη της, πουλούσαν την εφημερίδα τους έξω από τα εργοστάσια στην Αθήνα και τον Πειραιά. Αναφέρει τον Δ. Λιγδόπουλο που μαζί με άλλους φοιτητές είχαν ιδρύσει την Σοσιαλιστική Νεολαία της Αθήνας. Το 1916 ο Λιγδόπουλος και οι σύντροφοί του είχαν συρθεί στο δικαστήριο και τη φυλακή γιατί είχαν κυκλοφορήσει την μπροσούρα του αναρχικού θεωρητικού Π. Κροπότκιν με τίτλο Προς τους Νέους. Τρία χρόνια μετά, ο Λιγδόπουλος θα ήταν από τους πρωτεργάτες της σύνδεσης του ΣΕΚΕ με τη νέα Κομμουνιστική Διεθνή. 

Αυτό που ένωσε αυτές τις διαφορετικές δυνάμεις ήταν η αντίθεση στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και την συμμετοχή της Ελλάδας σε αυτόν και η αναφορά στους αγώνες της εργατικής τάξης που έκαναν γιγάντια βήματα εκείνους ακριβώς τους μήνες. Τρεις βδομάδες πριν το ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ, ιδρύθηκε η ΓΣΕΕ, με την αποφασιστική συμβολή των συνδικαλιστών της Φεντερασιόν και άλλων αγωνιστών που θα ίδρυαν το ΣΕΚΕ. Εκείνες οι βδομάδες σημαδεύτηκαν από δυο μεγάλα «διεθνή» γεγονότα. 

Τέλη Οκτώβρη η Οθωμανική Αυτοκρατορία βγήκε ηττημένη από τον πόλεμο, με την υπογραφή της ταπεινωτικής Συμφωνίας του Μούδρου. Η κούρσα για το μοίρασμα της λείας της ξεκινούσε. Κι η κυβέρνηση του Βενιζέλου ήταν έτοιμη να ριχτεί σε αυτή: το καθεστώς της επιστράτευσης συνεχιζόταν με τον στρατό «ετοιμόπολεμο». 

Επιρροή

Την πρώτη μέρα του ιδρυτικού συνεδρίου κατέφθασαν τα νέα της έκρηξης της Γερμανικής Επανάστασης. Το συνέδριο διέκοψε τις εργασίες του σε ένδειξη χαράς και αλληλεγγύης. Όλη η Ευρώπη έπαιρνε φωτιά και αυτό είχε αποφασιστική επιρροή στο νεογέννητο κόμμα. 

Το κόμμα ήταν από τη γέννησή του επαναστατικό. Ο Δ. Λιβιεράτος έχει διασώσει στο βιβλίο του αποσπάσματα από την εισήγηση του γραμματέα του ΣΕΚΕ για το ζήτημα των εκλογών στο δεύτερο συνέδριο του κόμματος τον Απρίλη του 1920:

«Βεβαίως το κόμμα μας δεν παραδέχεται, μάλιστα είναι εντελώς αντίθετον, την ουτοπικήν ιδέαν της διά του κοινοβουλίου καταλήψεως της πολιτικής εξουσίας υπό των εργαζομένων τάξεων… Πιστεύομεν αντιθέτως ότι η πραγματοποίησις του τελικού σκοπού του αγώνος μας, η κατάληψις της πολιτικής εξουσίας υπό των εργαζομένων τάξεων δεν δύναται να γίνη παρά μόνον επαναστατικώς και δια της μεταβατικής περιόδου δικτατορίας των εργατικών και αγροτικών οργανώσεων. 

Εισερχόμεθα εις το κοινοβούλιον όχι διότι πιστεύομεν ότι κερδίζοντες μερικά νομοθετήματα ‘φιλεργατικά’ από εκείνα που μας έχει συνηθίση η αστική τάξις, πραγματοποιούμε μερικά βήματα προς την απελευθέρωσιν των καταπιεζομένων τάξεων. Αλλά εισερχόμεθα εις τη Βουλήν διότι το βήμα της είναι εκτάκτως ευνοϊκόν διά την εξάσκησιν προπαγάνδας, διά τη διαφώτισιν των λαϊκών μαζών περί των αληθινών τους συμφερόντων, διά την ώθησιν της εργατικής τάξεως εις τον πολιτικόν αγώνα. Η θέσις μας μέσα εις την Βουλήν είναι θέσις κριτού του αστικού καθεστώτος… Ο ρόλος μας επομένως εκεί μέσα δεν είναι ρόλος δημιουργικός αλλά διαλυτικός και αρνητικός». 

Η στρατηγική που λέει ότι «δεν υπάρχει δρόμος κοινοβουλευτικός», αλλά ότι τον καπιταλισμό θα τον ανατρέψει η εργατική τάξη επαναστατικά, είναι το κόκκινο νήμα που συνδέει το ΣΕΚΕ με την σημερινή επαναστατική, αντικαπιταλιστική Αριστερά. 


Βερολίνο 9 Νοέμβρη 1918. Η επανάσταση στη Γερμανία ξέσπασε ενώ στην Ελλάδα γινόταν το ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ


Συνέντευξη με τον Δημήτρη Λιβιεράτο, ιστορικό της εργατικής τάξης

Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ίδρυση του ΣΕΚΕ. Λίγες μέρες πριν την ίδρυσή του, ιδρυόταν κι η ΓΣΕΕ. Ποιους αγώνες έδινε το εργατικό κίνημα εκείνο το διάστημα; Τι γινόταν με τις απεργίες, τις εργατικές διεκδικήσεις; 

Το Πρώτο Πανελλήνιο Εργατικό Συνέδριο της ΓΣΕΕ πραγματοποιήθηκε 21-28.10.1918. Από το πρώτο συνέδριο φάνηκαν τρεις τάσεις. Η ισχυρότερη ήταν σοσιαλιστική με συμμετοχή παλαιών στελεχών της Φεντερασιόν Θεσσαλονίκης, τους Θεσσαλούς συνδικαλιστές και πολλών επαγγελμάτων Αθήνας-Πειραιά. Μετά το τέλος του συνεδρίου ιδρύθηκαν και έξι κλαδικές ομοσπονδίες εργαζομένων. Να σημειώσουμε μια εθνική ιδιομορφία του ελληνικού συνδικαλιστικού κινήματος ήταν να έχει μια διπλή οργάνωση. Τη μια οριζόντια, με τα Εργατικά Κέντρα, όπου σε κάθε πόλη συγκεντρωνόντουσαν τα τοπικά σωματεία στα Εργατικά Κέντρα, και την άλλη κάθετη, με τις Ομοσπονδίες που αποτελούσαν ομοιοεπαγγελματική οργάνωση σε πανελλήνια έκφραση. 

Να υπενθυμίσουμε ότι εκείνη την εποχή στην κυβέρνηση ήταν το Κόμμα των Φιλελευθέρων με ηγέτη τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Η κυβέρνηση ήθελε να δείξει με αυτή της την ανοχή ότι ήταν ένα δημοκρατικό κράτος και μπορούσε έτσι να το αποδείξει παρουσιάζοντας και την συνδικαλιστική ελευθερία στην επερχόμενη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης. Έτσι να διευκολύνει την πολιτική των ελληνικών διεκδικήσεων. 

Εκείνη την εποχή οι εργαζόμενοι αγωνιζόντουσαν για το ωράριο εργασίας, τις ασφαλίσεις, την εξασφάλιση της δουλειάς και άλλες πολλές μικρότερες διεκδικήσεις. 

Η Ελλάδα τότε είχε πληθυσμό 5,5 εκατομμυρίων κατοίκων. Οι καταγεγραμμένοι εργάτες ήταν 64.202. Όμως, να αναφέρουμε ότι δεν συμμετείχαν όλοι οι εργαζόμενοι στα σωματεία. Οι εργοδότες δεν ήθελαν οργανωμένους εργαζόμενους. Αλλά και πολλοί εργαζόμενοι εκείνη την εποχή ήταν στρατευμένοι και δεν λογαριάζονται. Μια άλλη επίσημη στατιστική του κράτους αναφέρει 72.248 εργαζόμενους. 

Στο διάστημα του Μεσοπολέμου το εργατικό κίνημα είχε αναπτυχθεί κι έδινε μάχες για τα ζητήματά του σε όλες τις πόλεις της χώρας. Μια ιδιομορφία ευνοϊκή για το Εργατικό Κίνημα ήταν ότι το Αγροτικό Κίνημα, που ήταν σημαντικό, ποτέ δεν αντιτάχθηκε στις διεκδικήσεις της εργατικής τάξης. Πράγμα που θα επιθυμούσε η κάθε φορά εξουσία. 

Το μεγάλο αγωνιστικό παράδειγμα της Θεσσαλονίκης όπου επί τρεις μέρες το 1936 είχε επιβληθεί η εργατική δύναμη. Δεν είχε την ανάλογη πολιτική υποστήριξη. Όμως η μεγαλύτερη και σπουδαιότερη περίοδος ήταν η ενεργή συμμετοχή στο Κίνημα της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944. Με μεγαλειώδεις απεργίες παρά την τρομοκρατία των δυνάμεων της Κατοχής. Κατάφεραν να ακυρώσουν τον Νόμο για την υποχρεωτική επιστράτευση το 1943. Ετσι δεν αναγκάστηκαν έλληνες εργάτες να πάνε να δουλέψουνε στην Γερμανία. 

Η ιδρυτική γενιά του ΣΕΚΕ είναι σχετικά άγνωστη και παραμελημένη στη μνήμη της Αριστεράς. Ποιες ήταν οι οργανώσεις κι οι αγωνιστές που πρωτοστάτησαν σε αυτό το μεγάλο βήμα; Το κόμμα ιδρύθηκε ένα χρόνο μετά την Επανάσταση του Οκτώβρη στην Ρωσία και ταυτόχρονα με την Γερμανική Επανάσταση.

Η επίδραση της Ρωσικής Επανάστασης του Οκτώβρη 1917 ήταν μεγάλη. Πολλές ελπίδες γεννήθηκαν εκείνη την εποχή ότι σύντομα η επανάσταση θα επεκταθεί σε πολλές χώρες. Όμως ακολούθησε η Γερμανική Επανάσταση η οποία συνετρίβη από την αντίδραση και οι ηγέτες Λούξεμπουργκ και Λήμπκνεχτ δολοφονήθηκαν από την αντίδραση. 

Λίγες μέρες μετά το Α’ Συνέδριο της ΓΣΕΕ και συγκεκριμένα 4-10 Νοεμβρίου συνήλθε το ιδρυτικό συνέδριο του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος. Συμμετείχαν περίπου 1.000 μέλη τα οποία αντιπροσώπευαν πολλές τοπικές σοσιαλιστικές οργανώσεις. Να αναφέρουμε ότι αυτό το κόμμα το 1924 στο Γ’ Συνέδριο αποφάσισε να μετονομαστεί σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος. 

Επίσημο όργανο του κόμματος το 1918 ήταν ο Εργατικός Αγώνας με υπεύθυνο τον Δημοσθένη Λιγδόπουλο. Μετονομάστηκε σε Σοσιαλιστικός Αγών. Αργότερα όργανο του κόμματος έγινε ο Ριζοσπάστης που εξέδιδε ο Γιάννης Πετσόπουλος ο οποίος προσχώρησε στο κόμμα και παρέδωσε την εφημερίδα του. Στην πρώτη Κεντρική Επιτροπή συμμετείχαν οι Αρίστος Αρβανίτης, πρώτος Γραμματέας, Ν. Δημητράτος, Παναγής Δημητράτος, Μιχαήλ Σίδερης, Σ. Κοκκίνης και Δημοσθένης Λιγδόπουλος. 

Πρώτα να αναφέρουμε την Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης. Αλλά υπήρχαν κι άλλοι πολλοί σοσιαλιστικοί όμιλοι σε πολλές πόλεις της χώρας. Στην Αθήνα υπήρχε το Σοσιαλιστικό Κέντρο Αθηνών, και Όμιλοι στον Πειραιά, το Βόλο, Κέρκυρα, Καβάλα, Λάρισα, Μυτιλήνη, Χαλκίδα, Πάτρα.

Το βιβλίο σας Το Ελληνικό Εργατικό Κίνημα 1918-1923 είχε κυκλοφορήσει πρώτη φορά το 1976 και θα επανεκδοθεί σύντομα. Τι σας είχε ωθήσει να καταπιαστείτε με αυτό το ζήτημα; 

Ο σημαντικός για την ελληνική ιστορία Κορδάτος είχε περιγράψει την πρώτη περίοδο των εργατικών αγώνων. Επρεπε να συνεχιστεί. Το σπουδαίο, όταν άρχισα, ήταν ότι ζούσαν ακόμη πολλοί από τους αγωνιστές του Μεσοπολέμου και της Κατοχής. Ετσι άρχισα την καταγραφή. Με πολλές δυσκολίες λόγω της καθημερινής τρομοκρατίας εκείνη την περίοδο. Πολλή δουλειά αλλά και ενδιαφέρουσα. Παρά τις δυσκολίες μπόρεσα να καταγράψω τους αγώνες της Εργατικής Τάξης στον Μεσοπόλεμο. Το πρώτο από τα τέσσερα βιβλία ήταν έτοιμο το 1964 αλλά μεσολάβησε η Δικτατορία και εξεδόθη το 1976. Συνέχισα, αργότερα με την μεταπολεμική ιστορία των εργατικών αγώνων με πρώτο την ιστορία της Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα, τα 90 χρόνια της ΓΣΕΕ, την Κίνηση των 115 Σωματείων, Μεγάλες Ώρες της Εργατικής Τάξης στην Ελλάδα.


Εκδηλώσεις: «100 χρόνια από την ίδρυση του ΣΕΚΕ – Οι επαναστατικές ρίζες της Αριστεράς στην Ελλάδα»

ΙΛΙΣΙΑ
ΤΕΤΑΡΤΗ 14/2 
Θέατρο Ελυζέ (Νυμφαίου 12) 7μμ
 
ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ
ΠΕΜΠΤΗ 15/2 
Πολυδύναμο Κέντρο 
Αμπελοκήπων (Πανόρμου 59) 6μμ
 
ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ
ΠΕΜΠΤΗ 15/2 
συνεδριακό κέντρο Ν.Ιωνίας 
(Πατριάρχου Ιωακείμ 4) 7μμ
 
ΠΕΤΡΑΛΩΝΑ
ΠΕΜΠΤΗ 15/2 Cinemarian 
(Γενναίου Κολοκοτρώνη 42), 6.30μμ

Διαβάστε επίσης