Ιστορία
100 χρόνια από τη Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ: O συμβιβασμός που άνοιξε το δρόμο για τη Γερμανική Επανάσταση

Η αντιπροσωπεία των Σοβιέτ φτάνει στο Μπρεστ-Λιτόφσκ

Τρία χρόνια πριν όταν η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ ετοιμαζόταν να υπογράψει το τρίτο μνημόνιο, οι Φαινάνσιαλ Τάιμς έγραφαν ότι «ο Τσίπρας πλησιάζει στο Μπρεστ Λιτόφσκ του». Στη συνέχεια, μετά τον Ιούλη του 2015 υπουργοί και βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ έκαναν την ίδια σύγκριση. Αναγκαστήκαμε, έλεγαν, να υποχωρήσουμε στις υπέρτερες δυνάμεις, κάναμε ένα συμβιβασμό όπως ο Λένιν κι οι μπολσεβίκοι. Η σύγκριση του Τσίπρα με τον Λένιν, πολύ περισσότερο του Τρότσκι με τον …Κοτζιά προκαλούσε και προκαλεί αγανακτισμένα γέλια. Όμως, εκατό χρόνια μετά την υπογραφή της, στις 3 Μάρτη του 1918, η Συνθήκη του Μπρεστ Λιτόφσκ έχει να πει πολλά στον κόσμο της Αριστεράς. 

Η Ρώσικη Επανάσταση ήταν καρπός της εξέγερσης ενάντια στο σφαγείο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου που φούντωνε σε όλη την Ευρώπη. Τον Φλεβάρη του 1917 όταν οι εργάτριες της Πετρούπολης ξεσήκωσαν τους συναδέλφους τους στην Γενική Απεργία που πυροδότησε την επανάσταση, δίπλα στο αίτημα για ψωμί έβαλαν και το αίτημα για ειρήνη. Οι φαντάροι, στη μεγάλη τους πλειοψηφία αγρότες, δεν ήθελαν να πολεμήσουν άλλο. 

Από τον Φλεβάρη μέχρι τον Σεπτέμβρη την πλειοψηφία στα σοβιέτ την είχαν κόμματα που τυπικά μιλούσαν για την ανάγκη τερματισμού του πολέμου. Όμως, η στρατηγική τους ήταν η συμμαχία με την αστική τάξη. Συγκυβερνούσαν με τα κόμματά της στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Κι η αστική τάξη ήθελε την συνέχιση του πολέμου. 

Οι μπολσεβίκοι, αντίθετα, πίστευαν ότι η εξουσία των σοβιέτ, των εργατικών συμβουλίων, θα έδινε γη, ψωμί και ειρήνη. Αυτό το πρόγραμμα το τήρησαν οι μπολσεβίκοι μέχρι κεραίας, χωρίς «κωλοτούμπες». 

Στις αρχές του Σεπτέμβρη ο Λένιν σε ένα άρθρο με τίτλο Τα Καθήκοντα της Επανάστασης εξηγούσε με σαφείς εκφράσεις τι σημαίνει «ειρήνη για τους λαούς». Η σοβιετική κυβέρνηση «πρέπει να προτείνει αμέσως σε όλους τούς εμπόλεμους λαούς (δηλαδή ταυτόχρονα και στις κ:υβερνήσεις τους και στις εργατικές και αγροτικές μάζες), να κλείσουν τώρα αμέσως γενική ειρήνη με δημοκρατικούς όρους, καθώς επίσης να κλείσουν αμέσως ανακωχή (έστω και για τρείς μήνες)». Το περιεχόμενο της «γενικής ειρήνης με δημοκρατικούς όρους» γινόταν επίσης σαφές: περιλάμβανε και το δικαίωμα όλων των λαών στη αυτοδιάθεση, με πρώτους στη σειρά τους Ουκρανούς και τους Φινλανδούς. Δημοσίευση όλων των μυστικών συμφωνιών που είχαν κάνει οι κυβερνήσεις. 

Διάταγμα

Οι μπολσεβίκοι οδήγησαν τα σοβιέτ στη κατάληψη της εξουσίας τον Οκτώβρη. Και το πρώτο διάταγμα που ενέκρινε το Δεύτερο Συνέδριο των Σοβιέτ ήταν το διάταγμα για την ειρήνη. Με βάση αυτό η επαναστατική κυβέρνηση κάλεσε όλους τους εμπόλεμους σε ανακωχή και συνομιλίες για την ειρήνη. 

Σε αυτό το κάλεσμα ανταποκρίθηκε η συμμαχία των Κεντρικών Δυνάμεων, η Γερμανία η Αυστροουγγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Γερμανοί στρατηγοί θέλανε να απελευθερώσουν δυνάμεις από το ανατολικό μέτωπο για να εξαπολύσουν μια γενική επίθεση στο δυτικό. Έτσι ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις στο φρούριο του Μπρεστ-Λιτόφσκ, μιας πόλης στη σημερινή Λευκορωσία, που τότε κατείχε ο γερμανικός στρατός. O Τρότσκι, Επίτροπος Εξωτερικών Υποθέσεων τότε, έγραψε αργότερα ότι: «έτσι ήρθαν τα πράγματα ώστε οι εκπρόσωποι του πιο επαναστατικού καθεστώτος που έχει γνωρίσει η ιστορία κάθισαν στο ίδιο διπλωματικό τραπέζι με τους εκπροσώπους της πιο αντιδραστικής κάστας ανάμεσα στις άρχουσες τάξεις». 

Οι Γερμανοί κι οι Αυστριακοί στρατηγοί και διπλωμάτες πήγαιναν να κάνουν συνηθισμένη διπλωματία. Ωραία λόγια για «δίκαιη ειρήνη» και «αυτοδιάθεση» για το κοινό, και κυνικό παζάρι στα παρασκήνια. Η σοβιετική αντιπροσωπεία, αντίθετα, ήταν η ζωντανή και έμπρακτη άρνηση αυτής της διπλωματίας. Αρχικά επικεφαλής της ήταν ένας παλιός επαναστάτης ο Αντολφ Γιόφε. Ήταν και εβραϊκής καταγωγής, σοκ για τους αντισημίτες αριστοκράτες. Στην αντιπροσωπεία συμπεριλαμβάνονταν ένας αγρότης, ένας εργάτης και ένας απλός φαντάρος. Ακόμα πιο προκλητική ήταν η παρουσία μιας γυναίκας, της πρώτης στα διπλωματικά χρονικά. Ήταν η Αναστασία Μπιζένκο, που είχε κάνει δώδεκα χρόνια εξορία στη Σιβηρία επειδή είχε δολοφονήσει ένα αιμοδιψή τσαρικό στρατηγό. Και το πρώτο πράγμα που κάνανε μόλις κατέβηκαν από το τρένο ήταν να μοιράσουν στο τιμητικό άγημα μια επαναστατική εφημερίδα που εκδιδόταν στα γερμανικά. 

Στα τέλη Δεκέμβρη επικεφαλής της σοβιετικής αντιπροσωπείας τέθηκε αυτοπροσώπως ο Τρότσκι. Οι μπολσεβίκοι, τηρώντας τις δεσμεύσεις τους ενάντια στη μυστική διπλωματία, μετέδιδαν τις συζητήσεις με τον τηλέγραφο σε όλο τον κόσμο. Ήταν μια πανίσχυρη επαναστατική προπαγάνδα. Όταν ένας Γερμανός στρατηγός είπε στο Τρότσκι ότι το επαναστατικό καθεστώς στηρίζεται στη βία, ο Τρότσκι απάντησε ότι αυτό είναι αλήθεια. Σε μια ταξική κοινωνία, είπε, κάθε κράτος στηρίζεται στη βία. Η διαφορά είναι ότι το δικό μας δεν φυλακίζει απεργούς ή αγρότες που ζητάνε τη γη, αλλά καπιταλιστές που κάνουν λοκ-αουτ, γαιοκτήμονες και αξιωματικούς που τους πυροβολούν. 

Οι όροι που κατέθεσαν οι κυβερνήσεις της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας προκάλεσαν μεγάλη κρίση στο κόμμα των μπολσεβίκων και τα σοβιέτ. Ήταν τόσο ληστρικοί και εκβιαστικοί ώστε οι διαπραγματεύσεις διακόπηκαν. Η ηγεσία των μπολσεβίκων αποφάσισε στα τέλη Γενάρη να «τρενάρει», για να κερδίσει χρόνο. Αυτή την τακτική την είχε προτείνει ο Τρότσκι: να σταματήσουμε ουσιαστικά τον πόλεμο, χωρίς να δεχτούμε να υπογράψουμε επίσημα την συνθήκη που θέλουν να επιβάλλουν οι γερμανοί ιμπεριαλιστές. Όμως, η άλλη πλευρά δεν είχε καμιά διάθεση να της δώσει χρόνο. Έθεσε ένα τελεσίγραφο: έχετε λίγες μέρες να αποδεχτείτε τους όρους μας, αλλιώς ξεκινάμε γενική επίθεση στο μέτωπο. 

Μια ολόκληρη πτέρυγα των μπολσεβίκων, οι «αριστεροί κομμουνιστές», και το κόμμα των αριστερών εσέρων που συμμετείχε ακόμα στην σοβιετική κυβέρνηση έλεγαν ότι η μόνη απάντηση είναι ο επαναστατικός πόλεμος. Θα είναι προδοσία των αρχών του διεθνισμού έλεγαν μπολσεβίκοι όπως ο Μπουχάριν ή ο Τζερζίνσκι να υπογράψουμε μια τέτοια συμφωνία με τους γερμανούς ιμπεριαλιστές. Θα εκτεθούμε στα μάτια των εργατών της Γερμανίας και όλου του κόσμου. Αυτή η θέση δεν ήταν περιθωριακή, είχε μαζική επιρροή σε κομματικές οργανώσεις, σε σοβιέτ και συνδικάτα. 

Ο Λένιν επέμενε όμως ότι μια τέτοια στάση δεν θα βοηθήσει καθόλου τον ερχομό της Γερμανικής Επανάστασης. Το αντίθετο θα συνέβαινε αν το εργατικό κράτος συντριβόταν από το γερμανικό στρατό. Η «ένδοξη ήττα» θα αποθάρρυνε τους εργάτες και τους φαντάρους της Γερμανίας να ακολουθήσουν το δρόμο που είχαν βαδίσει οι εργάτες στην Ρωσία. 

Κι η επιλογή του επαναστατικού πολέμου θα οδηγούσε με βεβαιότητα στην συντριβή, γιατί πολύ απλά ο παλιός στρατός διαλυόταν. Εκατομμύρια φαντάροι «ψήφιζαν με τα πόδια» και εγκατέλειπαν το μέτωπο. Κι ο νέος Κόκκινος Στρατός των Εργατών και των Αγροτών, ήταν ακόμα στα σπάργανα. Όταν ο γερμανικός στρατός ξεκίνησε την επίθεσή του στις 18 Φλεβάρη 1918 συνάντησε μόνο σποραδική αντίσταση και προέλασε εκατοντάδες χιλιόμετρα. 

Κάτω από το βάρος αυτής της πραγματικότητας, οι μπολσεβίκοι αναγκάστηκαν να υπογράψουν την Συνθήκη του Μπρεστ Λιτόφσκ. Ήταν μια ταπεινωτική συνθήκη. Η Ρωσία έχανε το 25% των εδαφών της, το 25% της βιομηχανίας της, το 90% των ορυχείων της. Οι μπολσεβίκοι δεν έντυσαν αυτή την υποχώρηση με ωραία λόγια. Δήλωσαν ανοιχτά ότι υποκύπτουν στον εκβιασμό επειδή δεν μπορούσαν να πολεμήσουν. «Η επαναστατική Ρωσία υπογράφει με το πιστόλι στο κρόταφο» δήλωσε ο Σοκόλνικοφ, επικεφαλής της σοβιετικής αντιπροσωπείας στις 3 Μάρτη του 1918.

Ξέσπασμα

Το Γερμανικό Γενικό Επιτελείο πανηγύριζε. Βγάλαμε τη Ρωσία από τον πόλεμο έλεγαν, τώρα θα στρέψουμε τις δυνάμεις μας στη δύση, και θα έχουμε τις πρώτες ύλες και τα τρόφιμα που εξασφαλίσαμε από τις προσαρτήσεις. Όμως, αποδείχτηκε ότι ο Λένιν κι οι σύντροφοί του υπολόγιζαν καλύτερα. Η Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ βοήθησε το ξέσπασμα της Γερμανικής Επανάστασης. 

Ήδη από τον Γενάρη του 1918 είχαν ξεσπάσει μεγάλες απεργίες στη Γερμανία και την Αυστρία. Οι Γερμανοί φαντάροι «μολύνονταν» κι αυτοί από το «μικρόβιο του μπολσεβικισμού». Εκατομμύρια φαντάροι, εργάτες, εργάτριες έθεταν στον εαυτό τους το απλό ερώτημα: αφού οι «Ρώσοι» είναι διατεθειμένοι να κάνουν τόσες θυσίες για την ειρήνη, τότε γιατί να συνεχιστεί ο πόλεμος; Γιατί να μην ακολουθήσουμε το παράδειγμά τους; 

Τον Αύγουστο του 1918 ο Λένιν έγραψε ένα «Γράμμα στους Αμερικάνους Εργάτες» στο οποίο υποστήριζε ότι: 

«Δεν είναι σοσιαλιστής όποιος δεν καταλαβαίνει ότι για τη νίκη ενάντια στην αστική τάξη, για το πέρασμα της εξουσίας στους εργάτες, για την έναρξη της διεθνούς προλεταριακής επανάστασης, μπορεί και πρέπει να μη διστάσουμε μπροστά σε καμιά θυσία, ακόμα και μπροστά στη θυσία ενός τμήματος του εδάφους, ακόμα και μπροστά στη θυσία να υποστούμε βαριές ήττες από τον ιμπεριαλισμό. Δεν είναι σοσιαλιστής όποιος δεν απόδειξε με έργα ότι είναι αποφασισμένος να δώσει τις πιο μεγάλες θυσίες από την πλευρά της ‘δικής του’ πατρίδας, φτάνει να προωθηθεί έμπρακτα η υπόθεση της σοσιαλιστικής επανάστασης». 

Σε λιγότερο από τρεις μήνες θα ξεσπούσε η Γερμανική Επανάσταση. Ήταν η επανάσταση που σήμανε το τέλος του ιμπεριαλιστικού σφαγείου. Οι μπολσεβίκοι δεν είχαν συνθηκολογήσει με τον γερμανικό ιμπεριαλισμό. Είχαν ανοίξει το δρόμο για την Γερμανική Επανάσταση.