Πολιτισμός
Κινηματογράφος: Ο θάνατος του Στάλιν

Η βρετανική ταινία του Αρμάντο Ιανούτσι είναι μια απολαυστική μαύρη κωμωδία για τις μέρες που ακολούθησαν τον θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν από εγκεφαλικό επεισόδιο στις 5 Μάρτη 1953. Η ταινία βασίζεται σε ένα γαλλικό κόμικ και παρόλο που δεν είναι ταινία τεκμηρίωσης, τα γεγονότα που απεικονίζει πράγματι υπήρξαν. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό.

Πίσω από το υποκριτικό πένθος των μελών του Πολιτικού Γραφείου για την απώλεια του «Πατερούλη», κρυβόταν ο ανταγωνισμός για τον έλεγχο του κόμματος και της ΕΣΣΔ, που μετατράπηκε σε αναμέτρηση μέχρι εξόντωσης ανάμεσα στον επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών Λαυρέντι Μπέρια και τον γραμματέα του Κ.Κ. στη Μόσχα, Νικίτα Χρουτσώφ, με τελικό νικητή τον δεύτερο. Η ταινία παρουσιάζει πολύ εύστοχα την ατμόσφαιρα καχυποψίας, καταστολής και διαρκών εκκαθαρίσεων που βασίλευαν σε όλη τη διάρκεια της εξουσίας του Στάλιν και που συχνά έφτανε στα όρια του παραλόγου. Το πιο ακραίο κωμικοτραγικό παράδειγμα ήταν η τεράστια δυσκολία να βρεθεί γιατρός να δει τον αρχηγό μετά το εγκεφαλικό επεισόδιο, καθώς οι γιατροί που τον παρακολουθούσαν στο παρελθόν είχαν όλοι κατηγορηθεί για συνωμοσία εναντίον του και οι περισσότεροι είχαν εξοντωθεί! Στην πραγματικότητα επρόκειτο για διώξεις του καθεστώτος κατά Εβραίων επιστημόνων και δυστυχώς υπήρξαν. 

Ο Στάλιν και η κομματική ομάδα γύρω του αναρριχήθηκαν στην ηγεσία μετά τον θάνατο του Λένιν χρησιμοποιώντας κάθε μέσο ενάντια στους πολιτικούς τους αντιπάλους, και καθώς η επανάσταση δεν απλώθηκε σε άλλες χώρες και η ΕΣΣΔ απομονώθηκε, ανέλαβαν να οικοδομήσουν τον «σοσιαλισμό σε μια μόνο χώρα», που στην πραγματικότητα οδήγησε στον κρατικό καπιταλισμό και στην παγίωσή τους σαν κυρίαρχη τάξη. Τριάντα χρόνια αργότερα, νικητές του Β’΄Παγκόσμιου Πολέμου, έχοντας εξολοθρεύσει κάθε αντιπολίτευση και με την ψυχροπολεμική αναμέτρηση με την Δύση να κλιμακώνεται, η σταλινική Ρωσία έμοιαζε με συμπαγή μονόλιθο αλλά δεν ήταν. Η βίαιη κολλεκτιβοποίηση και τα πεντάχρονα πλάνα, η υπερεκμετάλλευση των εργατών δεν αρκούσαν για να ανταπεξέλθει στον οικονομικό και στρατιωτικό ανταγωνισμό. Παρά τη συντριπτική κηδεμόνευση από τον Στάλιν, στις γραμμές της ανώτερης γραφειοκρατίας αναπτύχθηκαν διαφορετικές τάσεις, που με τον θάνατό του βγήκαν φόρα. Ο Χρουτσώφ προσπάθησε να αυτομεταρρυθμίσει τη γραφειοκρατία πριν αυτή καταρρεύσει, ώστε να διατηρηθεί ο έλεγχος της κρατικής μηχανής. Τα μέσα που χρησιμοποίησε ήταν ασφαλώς αυτά που βασίλευαν στο Κρεμλίνο: Απειλές, ψέμματα και συνωμοσίες για τον έλεγχο των μηχανισμών. 

Η απαγόρευση της ταινίας στη Ρωσία του Πούτιν με την αιτιολογία ότι είναι βλάσφημη και εξτρεμιστική (!) και οι έφοδοι της αστυνομίας σε σινεμά που την πρόβαλλαν, απλά δείχνουν ότι παρά την εγκατάλειψη του κομμουνιστικού δόγματος μετά το 1990, το καθεστώς έχει υιοθετήσει μια ωραιοποιημένη ιστορική αφήγηση που ενσωματώνει τη σταλινική περίοδο σε αρμονική συνέχεια από την επανάσταση του 1917 μέχρι το σήμερα. Αντί να σοκάρεται με την βιτριολική απεικόνιση του «Πατερούλη» θα ήταν προτιμότερο να δώσει απαντήσεις για τον σταλινισμό και τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στο όνομά του.