Διεθνή
Que viva Mexico!

Η κρίση των παραδοσιακών κομμάτων και το αναπάντεχο ξεπέταγμα εκλογικών εναλλακτικών από την Αριστερά δεν είναι φαινόμενο μόνο της Ευρώπης. Η σαρωτική νίκη του Αντρές Μανουέλ Λόπεθ Ομπραδόρ (ΑΜΛΟ) στις εκλογές του Μεξικού την περασμένη Κυριακή είναι ανατροπή των πολιτικών συμβάσεων της χώρας που θεωρούνταν ακλόνητες. Πρώτη φορά εδώ και πάνω από έναν αιώνα κερδίζει τις εκλογές υποψήφιος πέρα από τα δύο “μεγάλα” κόμματα. Ακόμη πιο ενδεικτικό της αλλαγής είναι ότι το κόμμα του, το Μορένα, φαίνεται ότι κερδίζει την πλειοψηφία σε Κογκρέσο και γερουσία αλλά και τον έλεγχο αρκετών περιφερειών. Το Μορένα ιδρύθηκε μόλις το 2011 και νίκησε τα μεγαθήρια και σε τοπικό επίπεδο. Δεν ισχύει το κλισέ των ΜΜΕ ότι ο ΑΜΛΟ κέρδισε απλώς επειδή είναι χαρισματικός και λαϊκιστής.

Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο παράδοξη διότι ο ΑΜΛΟ από υποψήφιος εκτός των τειχών μετατρέπεται στον πιο ισχυρό πρόεδρο εδώ και τρεις δεκαετίες. Ελέγχοντας τα σώματα της πολιτικής εξουσίας μπορεί να περάσει τη νομοθεσία που θέλει χωρίς να μπορεί να τον εμποδίσουν το PAN και το PRI, τα δυο πιο σημαντικά κόμματα της άρχουσας τάξης. 

Ιστορικό χαμηλό 

Για το PRI ιδιαίτερα η ήττα είναι πολύ βαθιά και είναι απρόβλεπτες οι συνέπειες για ένα κόμμα τόσο βαθιά συνδεμένο με τον κρατικό μηχανισμό. Ως το 1994, στα 65 χρόνια της ιστορίας του, το PRI δεν είχε πέσει ποτέ κάτω από το 50% στις προεδρικές εκλογές. Το ιστορικό του χαμηλό ήρθε το 2003 με 22% και τώρα, μετά από έξι χρόνια ξανά στην προεδρία της χώρας με τον Ενρίκε Πένια Νιέτο, έπεσε στο 16%.

Ο ΑΜΛΟ κατέβηκε με προοδευτικό πρόγραμμα στις εκλογές και πήρε κεφάλι στις δημοσκοπήσεις εδώ και μήνες. Κατάργηση της εκπαιδευτικής αντιμεταρρύθμισης που είχε ξεσηκώσει φοιτητές και εκπαιδευτικούς, περιορισμό των εξουσιών της CISEN (των μυστικών υπηρεσιών της χώρας), μείωση μισθών για τους υψηλόβαθμους γραφειοκράτες, αλλά και υποσχέσεις όπως μηνιαίες ενισχύσεις για τους νέους και τους ηλικιωμένους, εγγύηση τιμών για τα προϊόντα των αγροτών και πάγωμα της τιμής των καυσίμων. Όλα αυτά συνδυάστηκαν με τη δέσμευσή του ότι θα συγκρουστεί με τη διαφθορά. Η διαφθορά δεν είναι μια γενικόλογη λέξη στο Μεξικό. Έχει όνομα, επίθετο και πολύ αίμα. Συνδέει τα καρτέλ των ναρκωτικών με την αστυνομία, το στρατό, τις μυστικές υπηρεσίες, τους δικαστές και τα μεγάλα κόμματα. Το Μεξικό είναι η χώρα του ΟΟΣΑ με τις περισσότερες δολοφονίες ανά εκατομμύριο κατοίκους, τετραπλάσιες σε σχέση με τις ΗΠΑ που ακολουθούν δεύτερες. Κάθε 20 λεπτά ένας άνθρωπος δολοφονείται. Ο ΑΜΛΟ μετατράπηκε σε σύμβολο της αντιπαράθεσης με όλο αυτό το σύστημα. Τα παραδοσιακά κόμματα συγκέντρωσαν τα πυρά τους εναντίον του αλλά αυτό που κατάφεραν τους τελευταίους μήνες είναι να βυθιστούν ακόμη περισσότερο.

Η επιτυχία του ΑΜΛΟ όμως δεν ήρθε μόνο μέσα από την κρίση των από πάνω. Κεφαλαιοποίησε πολιτικά μια σειρά από αγώνες που δόθηκαν από τα κάτω. Το Μεξικό δεν έχει σταματήσει να δίνει διεθνή παραδείγματα εδώ και 25 χρόνια. Από την εξέγερση των Ζαπατίστας το 1994, ως την πολύμηνη απεργία-εξέγερση των εκπαιδευτικών στην Οαχάκα το 2006 και ξανά τις πρόσφατες απεργίες εκπαιδευτικών σε ολόκληρη τη χώρα τα τελευταία δύο χρόνια. Όμως όλο και περισσότερο οι επιπτώσεις αυτών των αγώνων έσπαγαν τα όρια των φτωχών περιοχών του Νότου και έπαιρναν πανεθνικό χαρακτήρα.

Σύγκρουση δύο κόσμων

Το γεγονός που συμβόλισε το αποκορύφωμα της σύγκρουσης δύο κόσμων στο Μεξικό ήρθε το Σεπτέμβρη του 2014 με την διαβόητη ιστορία των 43 εξαφανισμένων φοιτητών. Στην Ιγουάλα, στα βόρεια της πολιτείας Γκερέρο, εν μέσω διαδηλώσεων και κινητοποιήσεων που θα έφταναν και στην πρωτεύουσα, την πόλη του Μεξικού, η αστυνομία άρχισε επιθέσεις που άφησαν πίσω τους ορισμένους πρώτους νεκρούς. Όμως εκτός από τους νεκρούς υπήρξαν και 43 φοιτητές για τους οποίους κανείς δεν ήξερε την τύχη τους. Ακόμη δεν ξέρουμε όλες τις λεπτομέρειες, αλλά τα στοιχεία έδειξαν πως μέσα από μια συνεργασία της τοπικής και της κρατικής αστυνομίας, οι απαχθέντες φοιτητές έφτασαν στα χέρια της οργάνωσης Γκερέρος Ουνίδος, η οποία είναι μια από τις ένοπλες οργανώσεις που προστατεύει τα καρτέλ των ναρκωτικών. Οι φοιτητές δολοφονήθηκαν και τάφηκαν πρόχειρα σε σκουπιδότοπους. Δήμαρχοι, χωροφύλακες, δικαστές και αφεντικά μοιράζονται την εξουσία με τα καρτέλ και χρησιμοποιούν τις ίδιες ένοπλες συμμορίες (είτε είναι νόμιμες σαν την αστυνομία είτε όχι) για να αντιμετωπίζουν τους αγωνιστές. Τα βασανιστήρια άλλες φορές γίνονται στα κρατητήρια και άλλες φορές αναλαμβάνουν “υπεργολαβία” τα καρτέλ. Το ίδιο γίνεται και με τις δολοφονίες συνδικαλιστών. Η υπόθεση της Ιγουάλα έγινε αφορμή για αγώνες φοιτητικούς και εργατικούς σε ολόκληρη τη χώρα επί μήνες. Τα μεγάλα κόμματα δεν συνήλθαν ποτέ από αυτό το σοκ, ενώ ήταν σημείο καμπής και γιατί το κεντροαριστερό PRD που είχε στηρίξει τον ΟΜΛΑ στις προηγούμενες εκλογές, ταυτίστηκε και αυτό με το κράτος και τα καρτέλ. Το κίνημα για την Ιγουάλα έβαλε στην πρώτη γραμμή το σύνθημα “‘Ενοχο είναι το κράτος” και ήρθε να ριζοσπαστικοποιήσει την αντίσταση μέσα στη νεολαία όπως είχε εκφραστεί με το κίνημα “Εγώ είμαι ο 132” το οποίο είχε ξεσπάσει μετά τις εκλογές του 2012 και τις καταγγελίες για νοθεία σε βάρος του ΟΜΛΑ.

Ο ΟΜΛΑ θα αναλάβει επίσημα πρόεδρος σε λίγους μήνες, κουβαλώντας όλες αυτές τις προσδοκίες για αλλαγή. Ήδη πριν από τις εκλογές έκανε βήματα για να καθησυχάσει τα αφεντικά, σε αλλεπάλληλες συναντήσεις που δεσμεύτηκε να μην τους ανεβάσει τη φορολογία. Οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς τον υποδέχθηκαν με άρθρα που καλούν τους “επενδυτές” να μην τον ταυτίζουν με τον Τσάβες, μιας και μοιάζει περισσότερο με Λούλα. Έχει όμως περισσότερη σημασία, όχι αν τον έχουν παρεξηγήσει οι καπιταλιστές, αλλά αν το κίνημα δεν θα δώσει χώρο για “παρανοήσεις”.


Σύγκρουση με τον Τραμπ

Η άρχουσα τάξη του Μεξικού έχει παράλληλα να αντιμετωπίσει την αλλαγή που έχει σημάνει ο ερχομός του Τραμπ στην εξουσία. Ακόμη και σε συμβολικό επίπεδο είναι δύσκολο. Οι καλές σχέσεις με τις ΗΠΑ είναι βασικό στοιχείο που εξασφαλίζει την πολιτική σταθερότητα και το έχουν διαφυλάξει με προσοχή τα μεγάλα κόμματα. 

Όμως όταν ο Τραμπ αποκαλεί εγκληματίες τους Μεξικάνους, απειλεί να φτιάξει τείχος και μάλιστα λέει ότι θα βάλει τη μεξικανική κυβέρνηση να το πληρώσει, τα πράγματα μπερδεύονται. Όταν ο Τραμπ είπε ότι οι μετανάστες πρέπει να γυρίσουν πίσω στις σκατότρυπες που έχουν για χώρες, έφτασε να είναι ο Βισέντε Φοξ αυτός που του απάντησε πως η μεγαλύτερη σκατότρυπα του κόσμου είναι το στόμα του Τραμπ. Ο Φόξ είναι ο δεξιός πρώην πρόεδρος που το 2000 είχε εκλεγεί σχεδόν αγκαλιά με τον Τζορτζ Μπους και κλιμάκωσε τη σύγκρουση με την Κούβα και τη Βενεζουέλα. 

Όμως, πέρα από το συμβολισμό, βρίσκεται εντελώς στον αέρα η συμφωνία της ΝΑΦΤΑ, η συμφωνία για το ελεύθερο εμπόριο μεταξύ Καναδά, ΗΠΑ και Μεξικού. 

Αν συγκρίνει κανείς με το 1994 όταν ξέσπαγε η εξέγερση των Ζαπατίστας, μοιάζει να είμαστε στο άλλο άκρο της ιστορίας. Τότε ο νεοφιλελευθερισμός έδινε την αίσθηση της επέλασης, οι από πάνω περηφανεύονταν ότι ανοίγουν τα σύνορα και ότι η ανάπτυξη θα περάσει από Βορρά προς το Νότο και όλοι θα βγουν κερδισμένοι. Ποιοι αντιστέκονται σε όλο αυτό εκτός από κάτι Ινδιάνους στην Τσιάπας. Τώρα είμαστε στο σημείο που ο εμπορικός πόλεμος φτάνει να ανοίγει με τον ίδιο τον Καναδά. Ο Τραμπ μετά την επιβολή δασμών από 1ης Ιούνη, αποχώρησε από τη σύνοδο των G7 καταγγέλλοντας τον Καναδό πρωθυπουργό για ψεύτη, και την περασμένη βδομάδα ξεκίνησαν αντισταθμιστικοί δασμοί από πλευράς Καναδά με 25% στα προϊόντα χάλυβα και 10% έξτρα φόρους ακόμη και σε τρόφιμα.

Στην πραγματικότητα, το ζήτημα της μετανάστευσης και της ΝΑΦΤΑ συνδέονται. Οι ρυθμοί ανάπτυξης του Μεξικού στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 έκαναν τους νεοφιλελεύθερους να προβλέπουν ότι μέσα σε λίγα χρόνια το Μεξικό θα έφτανε σε ευρωπαϊκά επίπεδα ανάπτυξης. Η ΝΑΦΤΑ σήμανε εφταπλασιασμό του εμπορίου με τις ΗΠΑ, μια σχετική μετακίνηση αμερικάνικων βιομηχανιών στη μεξικάνικη πλευρά των συνόρων για να εκμεταλλευτούν τη φτηνότερη εργατική δύναμη, αλλά η μεξικάνικη οικονομία στο σύνολό της έμεινε πίσω και είναι σήμερα πολύ λιγότερο ανταγωνιστική σε σχέση με τις ΗΠΑ από ό,τι πριν από 25 χρόνια. Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το Μεξικό είναι από τις χώρες του ΟΟΣΑ αυτή με τον πιο νεαρό πληθυσμό (σχεδόν 30% κάτω από 15 ετών), μιλάμε για μια ολόκληρη γενιά που μεγάλωσε με την ελπίδα ότι η χώρα βγαίνει από το καθυστερημένο της παρελθόν και τελικά αναγκάζεται να μεταναστεύσει προς το Βορρά. 

Τα νεοφιλελεύθερα ανοιχτά σύνορα για το κεφάλαιο μετατρέπονται σε τείχη και μπάτσους του Τραμπ. Μόλις πριν από δύο χρόνια έξι στους δέκα Μεξικάνους δήλωναν θετική άποψη για τις ΗΠΑ. Σήμερα έξι στους δέκα απαντάνε αρνητικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια από τις μεγάλες εκλογικές στροφές υπέρ του ΟΜΛΑ ήταν στον πιο πρόσφατα εκβιομηχανισμένο βορρά του Μεξικού, εκεί που δεν είχε καμιά παρουσία στις εκλογές του 2012.