Ιδέες
Pόζα Λούξεμπουργκ: Σοσιαλισμός ή Bαρβαρότητα

"Στην αστική κοινωνία ο 
ρόλος της Αριστεράς είναι 
ο ρόλος του κόμματος 
αντιπολίτευσης. 
Σε κόμμα εξουσίας επιτρέπεται να υψωθεί μόνο πάνω στα ερείπια 
του αστικού κράτους".
Ρόζα Λούξεμπουργκ
 

Στις 9 Νοέμβρη του 1918 ο Φίλιπ Σάιντεμαν, ένας από τους ηγέτες του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας (SPD) ανακήρυξε, από το μπαλκόνι του Ραϊχσταγκ στο Βερολίνο, την γέννηση της Γερμανικής Δημοκρατίας. Δεκάδες χιλιάδες εργάτες που ήταν συγκεντρωμένοι από κάτω απάντησαν με χειροκροτήματα, φωνές και συνθήματα. Η αυτοκρατορία του Κάιζερ είχε μόλις σαρωθεί από την επανάσταση. Η κυβέρνηση είχε περάσει στα χέρια της Αριστεράς και στην καρέκλα του Πρίγκιπα Μαξ, του καγκελάριου του Κάιζερ, καθόταν τώρα ο Φρίντριχ Εμπερτ, ο γραμματέας του SPD. 

Το τελευταίο πράγμα, όμως, που θα ήθελαν οι ηγέτες του SPD που κατελάμβαναν τώρα τις υπουργικές θέσεις ήταν να δούνε το αστικό κράτος να μετατρέπεται σε ερείπια. Ακριβώς το αντίθετο ήθελαν: ο πραγματικός τους στόχος ήταν να σώσουν τον γερμανικό καπιταλισμό από την απειλή της επανάστασης που μαινόταν εδώ και μέρες σε ολόκληρη τη χώρα. Στο τέλος τα κατάφεραν -αφού πρώτα επιστράτευσαν όλα τα όπλα των αστών: την συκοφαντία, την λογοκρισία, την καταστολή, τις δολοφονίες, τις σφαγές. Ενα από τα πρώτα θύματα αυτής της πολιτικής ήταν και η ίδια η Ρόζα Λούξεμπουργκ: δολοφονήθηκε τον Γενάρη του 1919, στην σφαγή της "Εξέγερσης του Σπάρτακου" με ένα θανάσιμο χτύπημα στο κεφάλι. Υστερα το πτώμα της ρίχτηκε σε ένα κανάλι. Μαζί της δολοφονήθηκαν εκείνες τις ημέρες εκατοντάδες σύντροφοί της -και χιλιάδες εξεγερμένοι εργάτες.

Και όμως, λίγα μόνο χρόνια πριν το SPD, το κόμμα του Εμπερτ και του Σάιντεμαν, θεωρείτο, παγκόσμια, το "διαμάντι" του εργατικού κινήματος. Ανάμεσα στα ιδρυτικά του μέλη ήταν ο ίδιος ο Ενγκελς, ο σύντροφος και πιο στενός συνεργάτης του Μαρξ. Την εποχή της Ρόζας το κόμμα είχε πάνω από ένα εκατομμύριο μέλη, εξέδιδε ενενήντα καθημερινές εφημερίδες, απασχολούσε εκατοντάδες επαγγελματικά στελέχη, είχε μαζική επιρροή μέσα στο συνδικαλιστικό κίνημα και έπαιρνε πάνω από 4 εκατομμύρια ψήφους στις εκλογές. Στις εκδηλώσεις, τα άρθρα και τις προκηρύξεις οι ηγέτες του SPD δεν παρέλειπαν ποτέ να αναφερθούν στον Μαρξ ή την προοπτική του σοσιαλισμού. Στην πραγματικότητα, όμως, πίσω από τα μεγάλα λόγια κρυβόταν ένας φοβερός συντηρητισμός: η ηγεσία του SPD είχε ουσιαστικά συνθηκολογήσει με τον καπιταλισμό.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ είχε συγκρουστεί από παλιά με αυτόν τον συντηρητισμό της ηγεσίας του SPD. Η Ρόζα γεννήθηκε το 1871 στο Ζαμόσκ, μια μικρή κωμόπολη της Πολωνίας. Στα δεκαέξι της εντάχθηκε στην επαναστατική οργάνωση Proletariat -και μπήκε, όπως ήταν φυσικό, στο στόχαστρο της αστυνομίας. Δυο χρόνια αργότερα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Πολωνία. Πήγε στην Ελβετία και ύστερα στην Γερμανία -όπου εντάχθηκε στο SPD. 

Η πρώτη της μεγάλη σύγκρουση ήταν ενάντια στις μεταρρυθμιστικές ιδέες του Εντουαρντ Μπέρνσταϊν. Ο Μπέρνσταϊν δημοσίευσε το 1896 μια σειρά από άρθρα  στα οποία υποστήριζε ότι η επανάσταση είναι πια "ξεπερασμένη". Ο καπιταλισμός, έλεγε, έχει αλλάξει ριζικά από την εποχή του Μαρξ. Οι ανώνυμες εταιρίες έχουν καταργήσει την παλιά έννοια του "αφεντικού". Χάρη στις πιέσεις των συνδικάτων η εκμετάλλευση τείνει να εκμηδενιστεί, ενώ το βιοτικό επίπεδο των εργατών έχει ανέβει κατακόρυφα. Οι οικονομικές κρίσεις που μάστιζαν παλιότερα το "ανώριμο" σύστημα έχουν εξαλειφθεί. Η απόσταση ανάμεσα στον καπιταλισμό και τον σοσιαλισμό, συμπέραινε ο Μπέρνσταϊν, έχει σχεδόν εξαλειφθεί. Το μόνο που θα χρειαζόταν ήταν να επιταχυνθούν και να διευρυνθούν οι μεταρρυθμίσεις.

Πρόσοψη

Η Ρόζα απάντησε στον Μπέρνσταϊν με ένα βιβλίο -που έμεινε στην ιστορία- με τον τίτλο "Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση;". Το βιβλίο ήταν καταπέλτης. Ο καπιταλισμός, έλεγε η Ρόζα, έχει γίνει, πίσω από την πρόσοψη της ευημερίας, ακόμα πιο άγριος και επικίνδυνος από ότι στην εποχή του Μαρξ. Οι ανώνυμες εταιρείες, τα καρτέλ κι οι συγχωνεύσεις οξύνουν αντί να αμβλύνουν τις αντιφάσεις του. Ακόμα χειρότερα η δημιουργία όλων αυτών των τεράστιων επιχειρήσεων τείνει να μεταφέρει τους ανταγωνισμούς έξω από τα εθνικά σύνορα.

Η άποψή της αυτή επιβεβαιώθηκε με τον πιο τραγικό τρόπο τον Αύγουστο του 1914, όταν ο ανταγωνισμός για τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και τις αγορές των αποικιών κατέληξε στο Α' Παγκόσμιο Πόλεμο -στο μεγαλύτερο σφαγείο της μέχρι τότε ιστορίας. Η ανθρωπότητα, όπως έλεγε η Ρόζα, "κατρακυλούσε πίσω στην βαρβαρότητα".

Στην μπροσούρα που έγραψε το 1915 με το ψευδώνυμο Γιούνιους η Ρόζα περιγράφει με τα πιο σκοτεινά λόγια αυτή την αστική κοινωνία που βυθιζόταν στη βαρβαρότητα του παγκόσμιου πόλεμου. "Λασπωμένη, ατιμασμένη, βουτηγμένη μέσα στο ίδιο της το αίμα, στάζοντας πύον: να πως παρουσιάζεται η αστική κοινωνία, να ποιο είναι το αληθινό της πρόσωπο. Δεν είναι πια όπως άλλοτε που φτιασιδωμένη και φορώντας το πέπλο της εντιμότητας επιδιδόταν στην κουλτούρα και στη φιλοσοφία, στην ηθική και στην τάξη, στην ειρήνη και το δίκαιο. Τώρα μοιάζει με άγριο ζώο που χορεύει την σάμπα της αναρχίας και σπέρνει τη χολέρα στον πολιτισμό και την ανθρωπότητα. Η αστική κοινωνία φανερώνεται ολόγυμνη, έτσι όπως πραγματικά είναι". 

Η σοσιαλδημοκρατία, όμως, είχε το δικό της μερίδιο ευθύνης. Και δεν ήταν καθόλου μικρό. Τον Αύγουστο του 1914, όταν ξέσπασε ο Α' Παγκόσμος Πόλεμος οι ηγέτες του SPD ξέχασαν ξαφνικά όλες τους τις αντιπολεμικές διακηρύξεις και συντάχθηκαν στο πλευρό της αστικής τάξης. Το ίδιο ακριβώς έκαναν και οι περισσότεροι ηγέτες των αριστερών κομμάτων στις άλλες εμπόλεμες χώρες. Η κραυγή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου "Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε" αντικαταστάθηκε από τα πατριωτικά εμβατήρια που καλούσαν τους εργάτες να σφάξουν τα αδέρφια τους από τις "εχθρικές χώρες". Το γερμανικό κοινοβούλιο ενέκρινε, με τις ψήφους και του SPD, σχεδόν ομόφωνα τις πολεμικές δαπάνες. Μόνο ένας βουλευτής έσπασε την κομματική πειθαρχία και ψήφισε ενάντια -ο Καρλ Λήμπκνεχτ, στενός συνεργάτης της Ρόζας.

Η προδοσία της Σοσιαλδημοκρατίας δεν ήταν "στιγμιαία". Ηταν η αναπόφευκτη συνέχεια της πολιτικής της συνθηκολόγησης που είχε υιοθετήσει όλα τα προηγούμενα χρόνια. Η Σοσιαλδημοκρατία είχε εγκαταλείψει την προσπάθεια της ανατροπής του καπιταλισμού σαν "αναχρονιστική" και είχε, επιλέξει αντί για αυτό, τον δρόμο των "μεταρρυθμίσεων" που υποτίθεται ότι θα μετέτρεπαν αργά κι σταθερά τον καπιταλισμό σε ένα ολοένα και καλύτερο σύστημα. Ο πόλεμος διέλυε τώρα όλες αυτές τις αυταπάτες. Στην πραγματικότητα, έλεγε η Ρόζα, η Σοσιαλδημοκρατία είχε με αυτόν τον τρόπο βάλει την υπογραφή της στο κατρακύλισμα της ανθρωπότητας πίσω στην βαρβαρότητα. Γιατί, όπως έλεγε ο Ενγκελς

"Η αστική κοινωνία βρίσκεται μπροστά σε ένα δίλημμα: ή πέρασμα στον σοσιαλισμό ή ξανακατρακύλισμα της ανθρωπότητας στη βαρβαρότητα." Η πραγματική επιλογή δεν ήταν ανάμεσα σε δυο διαφορετικούς δρόμους προς τον σοσιαλισμό -έναν γρήγορο, βίαιο, επαναστατικό και έναν ήπιο, αργό και μεταρρυθμιστικό. Η πραγματική επιλογή ήταν ανάμεσα  στον σοσιαλισμό και την βαρβαρότητα -την επαναστατική ανατροπή ή την καταστροφή που φέρνουν στο τέλος της διαδρομής πάντα οι αντιφάσεις του καπιταλισμού.

Το 1914 η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο Καρλ Λήμπκνεχτ, η Κλάρα Τσέτκιν ο Φράντς Μέρινγκ και μερικοί ακόμα σύντροφοί τους έφτιαξαν τον "Σπάρτακο" -μια ομάδα αντιπολίτευσης της ηγεσίας μέσα στο SPD. Το καθεστώς τους κυνήγησε άγρια. Η Ρόζα κλείστηκε στις φυλακές. Ο Λήμπκνεχτ στάλθηκε στο μέτωπο. Υστερα τον συνέλαβαν και αυτόν.

Πορείες

Ο πατριωτικός πυρετός, όμως, δεν κράτησε. Οπως έγραφε ένας ιστορικός της εποχής εκείνης: "Το 1915 υπήρχαν και πάλι πορείες στους δρόμους. Αλλά δεν ήταν οι πατριωτικές πορείες του Αυγούστου του 1914. Το κλίμα εκείνο είχε εξανεμιστεί. Ο κόσμος δεν έψαχνε πια για κατασκόπους. Εψαχνε για ψωμί". Τον χειμώνα του 1915-16 ξέσπασαν ταραχές ανάμεσα σε πεινασμένους εργάτες και την αστυνομία. Και το ίδιο έγινε την επόμενη χρονιά. Πενήντα πέντε χιλιάδες εργάτες συγκεντρώθηκαν έξω από το δικαστήριο την ημέρα που δικαζόταν ο Λήμπκνεχτ. Τον Δεκέμβρη του 1915 19 βουλευτές του SPD ένωσαν την φωνή τους μαζί με τους "σπαρτακιστές" ενάντια στις πολεμικές δαπάνες. Λίγο αργότερα το ίδιο το SPD διασπάστηκε πάνω στο ζήτημα του πολέμου. Στο μεταξύ οι εργάτες είχαν αρχίσει να απαντάνε στις "θυσίες" με απεργίες.

Τον Δεκέμβρη του 1918 ο Σπάρτακος μετατράπηκε σε ξεχωριστό κόμμα. Ο στόχος του νέου "Κομμουνιστικού Κόμματος της Γερμανίας", όπως ονομάστηκε, ήταν να οδηγήσει το γερμανικό προλεταριάτο στη τελειωτική νίκη -με τον ίδιο τρόπο που οι Μπολσεβίκοι είχαν οδηγήσει το 1917 την Ρώσικη εργατική τάξη στον Κόκκινο Οκτώβρη. Αλλά δεν πρόλαβε. Τον Γενάρη του 1919 η ηγεσία του SPD ολοκλήρωσε την προδοσία της, οργανώνοντας την καταστολή της εξέγερσης του Βερολίνου -που έμεινε στην ιστορία σαν η "Εξέγερση του Σπάρτακου" και την δολοφονία της Ρόζας και του Λήμπκνεχτ. Και ύστερα συνέχισε να παίζει αυτόν τον φρικιαστικό ρόλο της "σταθεροποίησης του καπιταλισμού" μέχρις ότου ο "κίνδυνος του Μπολσεβικισμού" είχε πια εξαλειφθεί. 

Το τι ακολούθησε το ξέρουμε πολύ καλά: αντί για την "ομαλότητα" ήρθε ο ναζισμός, η παράδοση της εξουσίας από τους αστούς στον Χίτλερ, το Oλοκαύτωμα, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, τα εκατομμύρια των νεκρών, η μετατροπή της Γερμανίας και ολόκληρης της Ευρώπης σε ένα σωρό από ερείπια. Η απόλυτη βαρβαρότητα, δηλαδή.