O θάνατος του μαρξιστή θεωρητικού Σαμίρ Αμίν στις 12 Αυγούστου, σε ηλικία 86 ετών είναι μια μεγάλη απώλεια. Οι περισσότεροι σχολιασμοί στάθηκαν στη σχέση του Σαμίρ Αμίν με την Ελλάδα και συγκεκριμένα με το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου στη δεκαετία του ’70 και την στάση του απέναντι στον ΣΥΡΙΖΑ τα τελευταία χρόνια.
Αυτές οι αναφορές, που κυμαίνονται από την νοσταλγία μέχρι την καλυμμένη ειρωνεία, αδικούν τον ίδιο και το έργο του. Η ζωή και το έργο του Σαμίρ Αμίν ήταν αφιερωμένο στους αγώνες των καταπιεσμένων και οι θεωρητικές του συμβολές σ’ αυτή την προσπάθεια υπάκουαν.
Ο Σαμίρ Αμίν γεννήθηκε στην Αίγυπτο το 1931 και πολιτικοποιήθηκε από τα γυμνασιακά του χρόνια. Σε μια συνέντευξή του τον Φλεβάρη του 2017 περιέγραφε πως εκείνη την εποχή στο γυμνάσιο που φοιτούσε οι ενεργοί πολιτικά μαθητές, η μεγάλη πλειοψηφία, ήταν χωρισμένοι ανάμεσα σε Άραβες εθνικιστές και κομμουνιστές. Ο Αμίν επέλεξε το δεύτερο και όπως δήλωνε στην ίδια συνέντευξη «συνεχίζω να θεωρώ τον εαυτό μου κομμουνιστή».
Εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα, πρώτα στην Αίγυπτο και στη συνέχεια στην Γαλλία όπου συνέχισε τις σπουδές του. Επέστρεψε στην Αίγυπτο το 1957 όταν το καθεστώς του Νάσερ που είχε ταπεινώσει τον αγγλογαλλικό ιμπεριαλισμό στο Σουέζ την προηγούμενη χρονιά βρισκόταν στο απόγειο της επιρροής του σε όλον τον αραβικό κόσμο. Όμως, για τον Σαμίρ Αμίν και τους συντρόφους του το ζήτημα δεν ήταν μόνο η αποτίναξη του αποικιοκρατικού ζυγού, ήταν μια κοινωνία χωρίς εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενους, ο σοσιαλισμός. Αυτό που έβλεπε στην Αίγυπτο όπως και σε άλλα τέτοια καθεστώτα, ήταν η ανάδυση μιας νέας αστικής τάξης μέσα και γύρω από το κράτος.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Αιγύπτου ωστόσο, στήριζε άκριτα τον «μη-καπιταλιστικό δρόμο ανάπτυξης» του Νάσερ, σε σημείο που αυτοδιαλύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’60. Η ΕΣΣΔ στήριζε το καθεστώς και το κόμμα έπρεπε να ευθυγραμμιστεί. Ο Σαμίρ Αμίν και ένα μεγάλο μέρος του κόμματος αντέδρασαν σε αυτές τις επιλογές.
Αναζήτησε έμπνευση και πολιτική πυξίδα στην Κίνα του Μάο. Στα μέσα και τα τέλη της δεκαετίας του ’60 για χιλιάδες αγωνιστές και αγωνίστριες σε όλον τον κόσμο η Κίνα έμοιαζε να προσφέρει ένα γνήσια ριζοσπαστικό δρόμο, μακριά από τη γραφειοκρατία της Ρωσίας και τις διεθνείς επιλογές της.
Κόκκινο νήμα
To κόκκινο νήμα που διαπερνάει το θεωρητικό έργο του Σαμίρ Αμίν, από το πρώτο μεγάλο βιβλίο που προκάλεσε την προσοχή όταν εκδόθηκε το 1974, με τίτλο Συσσώρευση σε Παγκόσμια Κλίμακα, μέχρι μετέπειτα εργασίες όπως το βιβλίο Ευρωκεντρισμός (1988) ήταν η προσπάθεια να αναλυθεί ο καπιταλισμός σε παγκόσμια κλίμακα, σαν ένα ενιαίο σύστημα και στην ιστορική του εξέλιξη.
«Καπιταλισμός δεν είναι οι ΗΠΑ και η Γερμανία με την Ινδία και την Αιθιοπία να είναι ‘μισο-καπιταλιστικές’. Καπιταλισμός είναι οι ΗΠΑ και η Ινδία, η Γερμανία και η Αιθιοπία παρμένες μαζί», έγραφε σε μια ξαναδουλεμένη έκδοση της Συσσώρευσης σε Παγκόσμια Κλίμακα. Είναι αλήθεια ότι απ’ αυτή την σωστή αφετηρία, ο Σαμίρ Αμίν έβγαζε πολλές φορές λάθος συμπεράσματα, όπως για παράδειγμα για την συμμετοχή της εργατικής τάξης των «μητροπόλεων» του καπιταλισμού στην ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση της «περιφέρειας».
Όμως, αυτές οι αδυναμίες, ή οι ελπίδες για το «κινέζικο μοντέλο» που έχουν διαψευστεί, καθόλου δεν πρέπει να μας κάνουν να λησμονήσουμε την πολιτική προσφορά του. Δεν ήταν μόνο ένας θεωρητικός, ήταν και ακτιβιστής, διευθυντής του Φόρουμ του Τρίτου Κόσμου στο Ντακάρ της Σενεγάλης στη δυτική Αφρική που σκοπό έχει να αποτελέσει εργαστήριο ριζοσπαστικών ιδεών και μελετών για τα κινήματα του Παγκόσμιου Νότου.
Ήταν από τους πρώτους θεωρητικούς της Αριστεράς που όχι μόνο δεν τα έβαψε μαύρα από την κατάρρευση των καθεστώτων του κρατικού καπιταλισμού στην Ρωσία και τις άλλες χώρες του ανατολικού μπλοκ, αλλά αντίθετα, στήριξε με ενθουσιασμό το νέο κίνημα ενάντια στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση που γεννήθηκε στο Σιάτλ και τη Γένοβα.
Ο Σαμίρ Αμίν συμμετείχε στις διαδικασίες και τις αντιπαραθέσεις αυτού του κινήματος, σταθερός στις απόψεις του αλλά και συντροφικός στις αντιπαραθέσεις. Είχαμε την ευκαιρία να το διαπιστώσουμε από πρώτο χέρι στο Μαρξισμό του 2003 -τη χρονιά της έκρηξης του κινήματος ενάντια στον πόλεμο των ΗΠΑ στο Ιράκ.
Συμμετείχε ως προσκεκλημένος ομιλητής, με την προσφορά του να μην περιορίζεται στην παρέμβαση από το πάνελ των ομιλητών αλλά και με την συμμετοχή «από τα κάτω» με σύντομες παρεμβάσεις σε πολλές συζητήσεις. Με την ίδια ζωντάνια συμμετείχε στην κεντρική εκδήλωση της Συμμαχίας Σταματήστε τον Πόλεμο στο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ στην Αθήνα το 2005.
Αυτόν τον Σαμίρ Αμίν θυμόμαστε και τιμούμε. Ανήκει στο κίνημα και την Αριστερά που πάλευε και παλεύει ενάντια στην καπιταλιστική βαρβαρότητα μέχρι τέλους.