Ιστορία
Γερμανία 1918: Οι Ναύτες πρώτοι στην επανάσταση

Στα μέσα Οκτώβρη 1918 ένας Βαυαρός αξιωματικός ανέφερε ότι μονάδες που λάμβαναν διαταγή να μετακινηθούν από το Ανατολικό Μέτωπο στο Δυτικό, απλά αρνούνταν να επιβιβαστούν στα τρένα. Ξεδίπλωναν κόκκινες σημαίες και φώναζαν συνθήματα για τον τερματισμό του πολέμου. Όταν τελικά έφταναν στον προορισμό τους, η στάση τους υπονόμευε το ηθικό των γειτονικών μονάδων: «εμπνέονται από ασαφείς έννοιες ελευθερίας που έχουν φέρει από την Ρωσία» έγραφε ο προβληματισμένος αξιωματικός. 

Στα τέλη Οκτώβρη, ένα μεγάλο τμήμα του γερμανικού στρατού, που κατείχε ακόμα μεγάλες τμήματα γαλλικού και βελγικού εδάφους, βρισκόταν σε ανοιχτή ανταρσία. Εκτυλίσσονταν γεγονότα που θα ήταν αδιανόητα έστω και λίγες βδομάδες πριν. Στις 23 Οκτώβρη η κυβέρνηση αποφυλάκισε τον Καρλ Λήμπνεχκτ που είχε γίνει σύμβολο του αντιπολεμικού αγώνα σε όλο τον κόσμο όταν είχε καταψηφίσει τις πολεμικές δαπάνες στο κοινοβούλιο τον Δεκέμβρη του 1914. 

Χιλιάδες τον υποδέχτηκαν στο σιδηροδρομικό σταθμό στο Βερολίνο, και δεκάδες στρατιώτες τον κουβαλούσαν στους ώμους τους. Από το άγρυπνο μάτι του ασφαλίτη που κατέγραφε τις σκηνές δεν διέφυγε ότι όλοι τους ήταν παρασημοφορημένοι με τον σιδηρού σταυρό, το ανώτερο μετάλλιο ανδρείας του γερμανικού στρατού. 

Ο στρατηγός Γκρένερ που είχε διαδεχτεί τον Λούντεντορφ στην αρχηγία του γερμανικού στρατού, προειδοποιούσε το Γενικό Επιτελείο για το κίνδυνο αποσύνθεσης του στρατού «όπως στην Ρωσία και την Αυστροουγγαρία». Ένας απεσταλμένος του που περιόδευε σε αρχηγεία σωμάτων στρατού στο Δυτικό Μέτωπο ανέφερε ότι «αν δεν υπογραφεί άμεσα ειρήνη οι στρατιώτες θα σταματήσουν να πολεμούν» και σε μια τέτοια περίπτωση «σε μερικές βδομάδες ίσως ξεσπάσει επανάσταση». 

Αυτή η έκθεση είχε ημερομηνία 5 Νοέμβρη του 1918. Στην πραγματικότητα, η επανάσταση είχε ήδη ξεσπάσει και απλωνόταν. Η σπίθα ήταν η ανταρσία των ναυτών στο Βίλχεμσχάφεν και το Κίελο, τις βάσεις του πολεμικού ναυτικού στη Βόρεια Θάλασσα. 

Στις 24 Οκτώβρη ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου του Ναυτικού είχε εκδώσει μια διαταγή προς το στόλο της Βόρειας Θάλασσας. Θα έπρεπε να βγει στα ανοιχτά και να επιδιώξει μια μεγάλη αναμέτρηση με τον βρετανικό στόλο. Θα ήταν μια ναυμαχία για την «Τιμή» του πολεμικού ναυτικού και επίσης ένα έμπρακτο πλήγμα σε οποιαδήποτε διαπραγμάτευση για τον τερματισμό του πολέμου. Οι ναύαρχοι πίστευαν ότι έτσι θα ξαναζωντάνευαν το «πνεύμα του 1914». Ο στόλος συγκεντρώθηκε τελικά στις 29 Οκτώβρη στο καθορισμένο ραντεβού στο Βιλχελσχάφεν. 

Όμως, οι ναύτες δεν είχαν καμιά διάθεση να «ξαναζωντανέψουν» ένα πνεύμα που δεν υπήρξε και ποτέ. Δεν τους ένοιαζε η «τιμή του στόλου» ιδιαίτερα αφού γνώριζαν ότι μια ναυμαχία με τον πανίσχυρο βρετανικό στόλο θα κατέληγε σε βέβαιη ήττα, που θα οδηγούσε χιλιάδες από αυτούς στον υγρό τάφο. Πολλά χρόνια αργότερα ένας επαναστάτης ναύτης που συμμετείχε στα γεγονότα έγραφε στις αναμνήσεις του ότι οι συνάδελφοί του «δεν ήθελαν να πεθάνουν για τον ‘Κάιζερ και την Πατρίδα’ αντίθετα, χαιρετούσαν ο ένας τον άλλον λέγοντας ‘Ζήτω ο Λήμπνεχκτ’». 

Ανταρσία

Εκατοντάδες μέλη των πληρωμάτων απλά δεν επιβιβάστηκαν στα πλοία τους. Σε άλλα αρνήθηκαν να σηκώσουν άγκυρα και αντίθετα διαδήλωναν στα καταστρώματα. Οι θερμαστές στο θωρηκτό Θουριγγία και στο θωρηκτό Χέλγκολαντ απλά έσβησαν τις μηχανές. Οι αξιωματικοί τελικά «αποκατέστησαν την τάξη» αλλά οι εντολές για απόπλου ακυρώθηκαν. Στις 31 Οκτώβρη η Τρίτη Μοίρα του Στόλου έφτασε στο γειτονικό ναύσταθμο του Κιέλου μεταφέροντας και διακόσιους κρατούμενους ναύτες για να κλειστούν στη φυλακή και να περάσουν ναυτοδικείο. 

Όμως, το Κίελο ήδη ήταν ένα ηφαίστειο. Η στρατιωτική διοίκηση είχε συλλάβει, δεκάδες ναύτες για να προλάβει τυχόν ανταρσίες. Αυτή η κίνηση προκάλεσε ακόμα μεγαλύτερη οργή. Η άφιξη των συλληφθέντων της ανταρσίας στο Βιλχελμσχάφεν την έκανε ακόμα μεγαλύτερη. Η μνήμη της καταστολής του καλοκαιριού του 1917 ήταν ακόμα ζωντανή. 

Τότε, η διοίκηση είχε απαντήσει σε διαμαρτυρίες για την κακή ποιότητα του συσσιτίου και τις προκλήσεις των αξιωματικών, με ένα κύμα συλλήψεων και δικών που κατέληξε στην εκτέλεση δυο επαναστατών ναυτών και στην καταδίκη πολλών άλλων σε συνολικά 360 χρόνια καταναγκαστικής εργασίας. Όμως, τα δίκτυα και οι επιτροπές των ναυτών είχαν επιβιώσει από εκείνο το χτύπημα και πλέον γνώριζαν ότι στη σύγκρουση με το σώμα των αξιωματικών έπρεπε να φτάσουν μέχρι τέλους. 

Με πρωτοβουλία αυτών των αγωνιστών και μέσω των «επιτροπών συσσιτίου» που λειτουργούσαν στα πλοία, καλέστηκε μια μεγάλη διαδήλωση στις 3 Νοέμβρη. Στη διαδήλωση συμμετείχαν χιλιάδες ναύτες, πολλοί με τα όπλα τους, αλλά και οι εργάτες του ναυπηγείου και οι οικογένειές τους. Οι αξιωματικοί και η στρατιωτική αστυνομία άνοιξαν πυρ στους διαδηλωτές. Επτά έπεσαν νεκροί και 28 ήταν οι βαριά τραυματίες. 

Την επόμενη μέρα όλες οι μονάδες και τα πλοία άρχισαν να εκλέγουν συμβούλια. Ο Καρλ Άρτελτ εκλέχτηκε πρόεδρος τους. Με άλλους συντρόφους του πήγε να συναντήσει τον διοικητή της βάσης σε ένα αυτοκίνητο πάνω από το οποίο ανέμιζε μια κόκκινη σημαία «που ήταν μεγαλύτερη κι από το αυτοκίνητο» όπως έγραφε αργότερα στις αναμνήσεις του. «Δεν έχουμε αιτήματα, έχουμε απαιτήσεις» είπε στον εμβρόντητο διοικητή, τον αντιναύαρχο Σάσον και πρώτη απ’ όλες ήταν ο άμεσος τερματισμός του πολέμου και η παραίτηση του Κάιζερ. Μονάδες του πεζικού που στάλθηκαν να καταστείλουν το κίνημα πέρασαν με το πλευρό των εξεγερμένων. «Ήταν απλοί εργάτες και αγρότες με στολή όπως εμείς» έγραφε ο Άρτελτ. 

Εργατικό συμβούλιο

Στις 5 Νοέμβρη, οι κόκκινες σημαίες κυμάτιζαν σε όλο το Κίελο και τίποτα δεν κουνιόταν χωρίς την εντολή του Συμβουλίου των Εργατών και των Στρατιωτών. Η κυβέρνηση είχε στείλει σαν έκτακτο απεσταλμένο της στο Κίελο τον Γκούσταβ Νόσκε, βουλευτή του SPD, που ήταν διαβόητος ήδη από το 1907 για τις δηλητηριώδεις επιθέσεις του σε επαναστάτες όπως η Λούξεμπουργκ και ο Λήμπνεχκτ. 

Ο Νόσκε πήγε στο Κίελο για να σταματήσει τις «φασαρίες», αλλά προσαρμόστηκε γρήγορα. Για τους δεκάδες χιλιάδες ναύτες και εργάτες, οι διαφορές ανάμεσα στα δυο σοσιαλιστικά κόμματα, το SPD και το USPD, ήταν ασαφείς. Σε μια γιγάντια συγκέντρωση ο Νόσκε εκλέχτηκε κυβερνήτης του Κιέλου αναγνωρίζοντας στα λόγια και την εξουσία του Συμβουλίου. Αλλά όπως θα έγραφε ο Άρτελτ: «Ο Νόσκε προσπάθησε να πάρει τον έλεγχο του κινήματος για να το πνίξει». Αυτή θα ήταν συνολικά η στρατηγική των ρεφορμιστών τις επόμενες βδομάδες και μήνες. 

Ωστόσο, εκείνες τις πρώτες μέρες του Νοέμβρη το επαναστατικό κίνημα απλωνόταν με ταχύτητα. Τα νέα της εξέγερσης στο Κίελο ταξίδευαν αστραπιαία. Στο Αμβούργο η γενική απεργία απλώθηκε στο λιμάνι και στα εργοστάσια, παρά την αρχική άρνηση κομματικών και συνδικαλιστικών ηγεσιών να την καλέσουν. Στις 6 Νοέμβρη, μια διαδήλωση δεκάδων χιλιάδων εργατών και στρατιωτών κατέληξε σε μια συγκέντρωση που ψήφισε με ενθουσιασμό υπέρ της Δημοκρατίας των Συμβουλίων. 

Εν τω μεταξύ, μια ομάδα ένοπλων φαντάρων με επικεφαλής τον Πάουλ Φρέλιχ (που τον γνωρίζουμε σήμερα ως βιογράφο της Ρόζα Λούξεμπουργκ), κατέλαβε το τυπογραφείο της καθημερινής εφημερίδας Hamburger Echo κι άρχισε να τυπώνει τη Rote Fahne (Κόκκινη Σημαία), την εφημερίδα του συμβουλίου των εργατών και των φαντάρων του Αμβούργου. «Αυτή είναι η αρχή της γερμανικής επανάστασης, της παγκόσμιας επανάστασης», έγραφε η εφημερίδα. «Ζήτω η πιο δυνατή δράση της παγκόσμιας επανάστασης. Ζήτω ο σοσιαλισμός. Ζήτω η γερμανική εργατική δημοκρατία. Ζήτω ο παγκόσμιος Μπολσεβικισμός».

Όπως γράφει ο Κρις Χάρμαν στο βιβλίο του για την Γερμανική Επανάσταση:

«Η επανάσταση είχε κερδίσει την πρώτη μεγάλη πόλη της Γερμανίας. Τώρα τίποτα δεν μπορούσε να σταματήσει την εξάπλωσή της. Ήδη είχαν ξεσπάσει διαδηλώσεις στο νότο, στο Μόναχο και τη Στουτγκάρδη. Τώρα οι ναύτες από τα λιμάνια του βορρά άρχισαν να λειτουργούν σαν το βάκιλο που μεταφέρει την επαναστατική μόλυνση από πόλη σε πόλη. Μετά την εξέγερση του στόλου της Βαλτικής πολλοί ναύτες ήθελαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Δεν υπήρχε καμιά εξουσία να τους εμποδίσει να ξεκινήσουν αυτό το ταξίδι της επιστροφής, όμως όταν έφταναν στο τόπο τους ανακάλυπταν ότι οι τοπικές στρατιωτικές αρχές εξακολουθούσαν να τους θεωρούν λιποτάκτες. Οι ναύτες βρέθηκαν αντιμέτωποι με την επιλογή είτε να απλώσουν την επανάσταση στις πόλεις τους είτε να συλληφθούν και να φυλακιστούν. 

Στις 6 Νοέμβρη η επανάσταση είχε επικρατήσει σε όλη τη βορειανατολική Γερμανία. Συμβούλια πήραν την εξουσία στη Βρέμη, την Αλτόνα, το Ρέντσμπουργκ και το Λόκστεντ. Στις 7 Νοέμβρη ήταν η σειρά της Κολονίας, του Μονάχου, του Μπράουνσβαϊχ και του Ανόβερου. Οι υπόλοιπες πόλεις πέρασαν στο στρατόπεδο της επανάστασης στις 8 Νοέμβρη».

Στις 9 Νοέμβρη η επανάσταση θα έφτανε στο Βερολίνο.