Πολιτισμός
Queer Κινηματογράφος

Τον περασμένο Νοέμβριο στο 59ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε από κοντά ένα αφιέρωμα εξαιρετικής κινηματογραφικής αλλά και ιστορικής σημασίας, που γνώρισε μεγάλη ανταπόκριση από το κοινό και μεταφέρθηκε αυτούσιο στην Αθήνα. Έτσι από 13 μέχρι 19 Δεκέμβρη η Ταινιοθήκη της Ελλάδας φιλοξένησε το αφιέρωμα στο Ελληνικό queer σινεμά με τριανταοκτώ(!) ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους.

Τι εννοούμε όμως όταν μιλάμε για queer σινεμά; Η λέξη queer στο παρελθόν ήταν ολότελα υποτιμητική, ήταν βρισιά, που την οικειοποιήθηκε το ΛOATKIA+ κίνημα για να υποδηλώσει ότι δεν έχει να ντραπεί για τον σεξουαλικό του προσανατολισμό. Σήμερα ο όρος queer σινεμά αναφέρεται σε ταινίες που αφορούν όχι αυστηρά στην ομοφυλοφιλική θεματολογία, αλλά και σε όσες επιχειρούν να κριτικάρουν την ετεροσεξουαλικότητα σαν μονόδρομο, οπότε εμπεριέχουν μια συγκεκριμένη πολιτική τοποθέτηση. 

Στο αφιέρωμα προβλήθηκαν ταινίες οι οποίες αναμφισβήτητα υπάγονται στο queer/gay ρεύμα της ελληνικής κινηματογραφίας, άλλες προδρομικές, άλλες βραβευμένες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και άλλες άδικα παραγνωρισμένες. Στις ταινίες που προανείγγειλαν το είδος κατατάσσεται το «Πρόσωπο της Μέδουσας» (1967) του Νίκου Κούνδουρου και ο «Ορέστης» (1969), για την απενοχοποιημένη απεικόνιση του ανδρικού σώματος, σε μια εποχή που σε σινεμά και τηλεόραση κυριαρχούσαν γελοίες καρικατούρες γκέι ανθρώπων (κύρια ανδρών).

Με τη μεταπολίτευση όμως, και μαζί με τους μεγάλους κοινωνικούς αγώνες, εμφανίζονται θαρραλέα ταινίες πειραματικές από τεχνική άποψη όπως οι μικρού μήκους «Η Λίζα και η άλλη» (1976) και «Καλλονή» (1977) του Τάκη Σπετσιώτη, Το «Γελεκάκι» της Ίριδας Ζαχμανίδη (1976), που αποδομούν τα έμφυλα στερεότυπα, αναδεικνύουν τη γυναικεία οπτική γωνία και σπάνε τις κατεστημένες απόψεις για την ομοερωτικότητα. Το 1979, ο Δημήτρης Σταύρακας υπογράφει το ντοκουμέντο-μικρού μήκους «Μπέττυ», επιχειρώντας να εξοικειώσει το κοινό με μια τρανσέξουαλ. 

Σεξουαλικότητα

Οι προσπάθειες αυτές εξελίσσονται στη δεκαετία του ’80, με πιο ολοκληρωμένες παραγωγές με ομοερωτικό περιεχόμενο, όπως ο «Τόπος» της Αντουανέτας Αγγελίδη, ταινίες που σχολιάζουν το ρόλο του στρατού, την ελληνική επαρχία όπως «Ομίχλη κάτω από τον ήλιο», «Poste Restante Ομόνοια», «Λιποτάκτης». Στις 15 Νοέμβρη παρακολουθήσαμε την προβολή του «Μετέωρο και σκιά» (1985) του Τ. Σπετσιώτη, με θέμα τη ζωή του ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, σε μια προβολή καθολικά προσβάσιμη για ανάπηρα άτομα. Η ταινία συγκινεί με την αφήγησή της που αναφέρεται ανοιχτά στη σεξουαλικότητα του Λαπαθιώτη και παρακολουθεί όλη την πορεία του. Γόνος Βενιζελικών αστών, έγινε σκληρός επικριτής του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου και οπαδός του Κομμουνισμού. Σατύριζε την υποκρισία των αστών και των κυβερνήσεών τους, ενώ ο ίδιος δεν έκρυβε τη σεξουαλικότητά του, υπήρξε πιθανά η πρώτη γκέι εικόνα στην αθηναϊκή κοινωνική ζωή. 

Με τα ανοίγματα του ’80, που –σύμφωνα με τους δημιουργούς υποστηρίχτηκαν από πολιτικές προσωπικότητες όπως η Μελίνα Μερκούρη, εμφανίστηκε μια νέα γενιά κινηματογραφιστών που στη δεκαετία του ’90 προχώρησαν παραπέρα. Οι Αλέξης Μπίστικας, Κωνσταντίνος Γιάνναρης, Χρήστος Δήμας, Πάνος Χ. Κούτρας εισήγαγαν μια προσέγγιση των ΛΟΑΤΚΙΑ+ χαρακτήρων πέρα από κάθε έννοια στερεοτύπου και ανέδειξαν μια γκέι ταυτότητα που δεν καταπιέζει τη σεξουαλικότητά της. 

Φτάνοντας στο 2000 και στο σήμερα, έχει σίγουρα κατακτηθεί μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης και πειραματισμού σε περιεχόμενο και ύφος. Προβλήθηκαν «Η διαρκής αναχώρηση της Πέτρα Γκόινγκ» της Αθηνάς-Ραχήλ Τσαγγάρη (2001), «Οι άνδρες δεν κλαίνε», Το «γαλάζιο φόρεμα»,  «Ι Αm Gay»  καθώς και η ταινία-ορόσημο, η «Στρέλλα» του Πάνου Χ. Κούτρα (2009), που έθεσε για πρώτη φορά την υπέρβαση των έμφυλων ορίων και της ίδιας της οικογένειας. Στο αφιέρωμα επίσης ξεχώρισαν τα ντοκιμαντέρ «Καλιαρντά» της Πάολας Ρεβενιώτη (2014) και «Obscuro Barroco» της Ευαγγελίας Κρανιώτη (2018), που μας μετέφερε στην καρδιά της τρανς – καρναβαλικής κουλτούρας παράλληλα και μέσα στους πολιτικούς αγώνες στο Ρίο Ντε Τζανέιρο.