Πολιτισμός
Ανιές Βαρντά: Ταινίες που μιλάνε “για τους φτωχούς, για τις γυναίκες”

Ο JR και η Α. Βαρντά στο “Πρόσωπα και ιστορίες”

Η Ανιές Βαρντά που πέθανε στις 29 Μάρτη στα 90 της έγινε περισσότερο γνωστή στα τελευταία χρόνια της ζωής της με το «Πρόσωπα και ιστορίες» που γύρισε με τον «γκραφιτά» JR και με το αυτοβιογραφικό «Η Βαρντά από την Ανιές» που παρουσίασε στις Κάννες το 2018. Την ονόμασαν τιμητικά «Γιαγιά του Γαλλικού Νέου Κύματος». 

Εισπρακτικά, μόνο η ταινία της «Δίχως στέγη, δίχως νόμο» με τη Σαντρίν Μπονέρ (1985) με ηρωίδα μια ασυμβίβαστη νέα γυναίκα γνώρισε την επιτυχία. Δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε ότι το έργο της υπήρξε υπερβολικά πρωτότυπο και πρωτοποριακό για την εποχή του, χρειάστηκαν δεκαετίες για να «ανακαλύψουν» κοινό και κριτικοί μια γυναίκα που έκανε σινεμά σε εποχές που η βιομηχανία του θεάματος ήθελε τις γυναίκες μπροστά και όχι πίσω από τον φακό. Η Βαρντά κινηματογράφησε τις ιστορίες, τις ζωές, τους αγώνες, τα πρόσωπα και σώματα γυναικών (και ανδρών), με όπλα την άμεση παρατήρηση, την αισθητική περισυλλογή αλλά και την πολιτική-κοινωνική σκοπιά.  

Γεννημένη στο Βέλγιο από Έλληνα πατέρα και Γαλλίδα μητέρα, μεγάλωσε στην παραλιακή λουτρόπολη Σετ της Νότιας Γαλλίας και μετακόμισε στο Παρίσι στα 18 για να σπουδάσει φωτογραφία. Στο σινεμά πέρασε το 1955 με την ταινία «Point courte», που γύρισε στη Σετ με αυτοσχέδιο-πειραματικό τρόπο, πριν ακόμα αποκτήσει γνώσεις για την κινηματογραφική τέχνη. Αφηγείται μια ταραγμένη ερωτική ιστορία με φόντο τους καθημερινούς αγώνες επιβίωσης της μικρής κοινότητας. Εκεί αρχίζουν να διαμορφώνονται όλα τα στοιχεία του σινεμά της: Οικεία προσωπική ματιά, πολιτική τοποθέτηση και δράση, αντίληψη του χώρου και της ζωής των απλών ανθρώπων. «Μοναδικές  επιρροές μου ήταν η ζωγραφική, τα βιβλία και η ίδια η ζωή» ανάφερε χρόνια μετά. Σήμερα η ταινία θεωρείται χαρακτηριστικό δείγμα Γαλλικού Νέου Κύματος (Nouvelle Vague), με τη διαφορά ότι το ρεύμα αυτό εγκαινιάστηκε επίσημα 5 χρόνια αργότερα! 

Πολιτική

Λίγο αργότερα γύρισε το υπαρξιακό και επίσης πρωτοποριακό «Η Κλεό από τις 5 μέχρι τις 7 μ.μ.», δυο πραγματικές ώρες από τη ζωή μιας τραγουδίστριας που αντιμετωπίζει μια δύσκολη διάγνωση για την υγεία της. Αν και στις περισσότερες ταινίες επιλέγει να μην πολιτικολογεί με άμεσο τρόπο, η πολιτική είναι πανταχού παρούσα, σε ένα δεύτερο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό επίπεδο. Είναι η κινητήρια δύναμη που μπλέκεται με τις ζωές των ηρώων της. 

Ενεργό μέλος της ομάδας της «Αριστερής Όχθης» και της γενικότερης αμφισβήτησης που μπολιάστηκε από το κίνημα του Μάη του ’68 και την επαναστατική αριστερά, μαζί με μια γενιά αριστερών κινηματογραφιστών όπως ο Κρις Μαρκέρ, ο Αλέν Ρενέ, ο Γιόρις Ίβερς κ.α., γύρισε το «Μακρυά από το Βιετνάμ» (1967), σκληρή καταγγελία των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων. 

 Όταν το 1968 βρέθηκε με τον σύντροφό της σκηνοθέτη Ζακ Ντεμί στις ΗΠΑ, γύρισε τις «Τοιχογραφίες» και το ντοκιμαντέρ «Μαύροι Πάνθηρες» στην υπεράσπιση του ηγέτη της οργάνωσης, Χιούι Νιούτον που κατηγορήθηκε για φόνο. Το 1971, όταν στη Γαλλία φούντωνε το γυναικείο κίνημα, υπέγραψε το «Μανιφέστο των 343», μια δήλωση επώνυμων γυναικών ότι είχαν κάνει έκτρωση (παράνομη τότε) και απαιτούσαν την πλήρη νομιμοποίηση και ελεύθερη πρόσβαση στην αντισύλληψη και την έκτρωση. Λίγο μετά θα γυρίσει μια ταινία εμπνευσμένη από αυτό τον αγώνα (L'une chante, l'autre pas -1977).

Το έργο της συνέχισε να περνά απαρατήρητο, παρά την διαρκή επινοητικότητα και την ελευθερία στην έκφραστικότητα σε βαθμό θρασύτητας (ή ίσως εξαιτίας αυτών των δυο στοιχείων), αλλά η ίδια δεν τα παράτησε ποτέ. Αντιμετώπισε το πέρασμα στην ψηφιακή τεχνολογία σαν ακόμα μεγαλύτερη δυνατότητα προσωπικής δημιουργίας, επιστρέφοντας στα 70 της στην ψηφιακή πια φωτογραφία και τις εικαστικές εγκαταστάσεις. Εντυπωσιακό δείγμα αποτελεί το ντοκιμαντέρ «Μην πετάξεις τίποτα» (Les glaneurs et la glaneuse -2000), εμπνευσμένο από τον κλασικό πίνακα του Μιγέ, «Οι σταχολογήτρες», στο οποίο μιλάει για τους «σταχολογητές» -ανθρώπους που ζουν από τη συλλογή καρπών (πατάτες) ή τον διαχωρισμό αντικειμένων (από σκουπίδια). 

Είναι κρίμα που η Ανιές Βαρντά έφυγε σε μια στιγμή που ο κόσμος άρχισε να ανακαλύπτει πλατιά τη δουλειά της και την ίδια. Στην τελευταία Μπερλινάλε δήλωσε με ευθύτητα ότι χωρίς να εντάσσεται σε συγκεκριμένο πολιτικό χώρο, υπήρξε πάντα αριστερή. «Οι ταινίες μου μιλάνε για τους φτωχούς και τους καταπιεσμένους, για την εργατική τάξη, για τις γυναίκες». Η Ανιές Βαρντά θα μας λείψει!