Ιστορία
Εκατόν δέκα χρόνια από την ίδρυση της Φεντερασιόν: “Τα λάβαρα όλα ήσαν ερυθρά”

Τσαγκάρηδες της Φεντερασιόν σε διαδήλωση

Η Αριστερά στην Ελλάδα δεν γεννήθηκε χτες. Η πορεία της, πάνω από ένα αιώνα τώρα, είναι αξεχώριστη από τους αγώνες κα τις ελπίδες της εργατικής τάξης και των καταπιεσμένων. Εκατόν δέκα χρόνια πριν, στα τέλη του Ιούλη 1909 στην Θεσσαλονίκη ανακοινωνόταν η ίδρυση μιας οργάνωσης που δεν είχε προηγούμενο. Ήταν η Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία της Θεσσαλονίκης που έμεινε γνωστή -και έγινε θρυλική- ως Φεντερασιόν (Ομοσπονδία). Την  πρωτοβουλία για την ίδρυσή της την είχε πάρει μια ομάδα Εβραίων σοσιαλιστών -ανάμεσά τους ξεχώριζε ο Αβραάμ Μπεναρόγια. Η Φεντερασιόν έβαλε σαν στόχο της να οργανώσει τους αγώνες και τον συνδικαλισμό των εργατών στη πολυεθνική Θεσσαλονίκη και Μακεδονία της εποχής και να διαδώσει τις σοσιαλιστικές ιδέες. 

Τα κατάφερε. Η Φεντερασιόν έγινε μια μαζική οργάνωση. Πρωτοστάτησε στους οικονομικούς και πολιτικούς αγώνες των εργατών και εργατριών σε όλη τη Μακεδονία και τη Θράκη, στις «νέες χώρες» που είχε καταλάβει ο ελληνικός στρατός στους πολέμους του 1912-13. Οι αγωνιστές της αντιτάχθηκαν στον ιμπεριαλιστικό Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, και έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο, λόγω του κύρους και της εμπειρίας τους, στην ίδρυση του Εργατικού Κέντρου της Θεσσαλονίκης (1917) αλλά και στη «διπλή γέννα» της ΓΣΕΕ και του ΣΕΚΕ τον Οκτώβρη και τον Νοέμβρη του 1918. 


Οι άνθρωποι κάνουν την ιστορία, έγραφε ο Μαρξ, αλλά όχι σε συνθήκες που επιλέγουν οι ίδιοι. Και οι συνθήκες που επικρατούσαν στα Βαλκάνια στις αρχές του 20ου αιώνα, επιφανειακά δεν έμοιαζαν καθόλου φιλικές στο ρίζωμα και το άπλωμα της Αριστεράς. Ο καπιταλισμός είχε έρθει σχετικά αργά στα Βαλκάνια, όπου επιβίωναν οι καθυστερημένες, ύστερες φεουδαρχικές κοινωνικές δομές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι άρχουσες τάξεις των κρατών που σχηματίζονταν ρίχνονταν σε λυσσασμένες αναμετρήσεις -με τον εθνικισμό και τους στρατούς τους- για να εξασφαλίσουν τη λεία από την κρίση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε περιοχές που οι πληθυσμοί ήταν ανακατεμένοι. Δίπλα σε αυτό οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν τον έλεγχο των εξελίξεων.

Την άμεση ώθηση για την ίδρυση της Φεντερασιόν την έδωσε, ωστόσο, η Επανάσταση των Νεοτούρκων. Ήταν αξιωματικοί του οθωμανικού στρατού που οργάνωσαν ένα «κίνημα» κατά του Σουλτάνου τον Ιούνη του 1908. Ο στόχος τους ήταν να εκσυγχρονίσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία για να αντιμετωπίσει τις απειλές του διαμελισμού. Οι Νεότουρκοι υπόσχονταν να λειτουργήσει το Σύνταγμα, φιλολαϊκές μεταρρυθμίσεις, εκπροσώπηση όλων των εθνών της Αυτοκρατορίας. Και γι’ αυτό αρχικά είχαν την ενθουσιώδη υποστήριξη των από κάτω. 

Μέσα σε αυτό το κλίμα, κάνει την εμφάνισή της η Φεντερασιόν. Δεν είναι μια ομάδα που απλά κάνει σοσιαλιστικά κηρύγματα, αλλά μπαίνει σε όλους τους αγώνες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήρθε ήδη από το καλοκαίρι του 1909. Οι σιδηροδρομικοί όλων των ευρωπαϊκών δικτύων της Αυτοκρατορίας κατέβηκαν σε απεργία, διεκδικώντας αυξήσεις 30%-40%, προαγωγές κάθε δυο χρόνια, αναδιοργάνωση των ταμείων υγείας και συντάξεων. Η κυβέρνηση των Νεότουρκων απάντησε με ένα νομοσχέδιο που απαγόρευε τις απεργίες σε όλες τις υπηρεσίες «κοινής ωφέλειας» και στο τότε δημόσιο. Και η Φεντερασιόν ρίχτηκε στην πάλη για να αποσυρθεί το νομοσχέδιο. Όπως γράφει ο Αβραάμ Μπεναρόγια, μια ηγετική μορφή της Φεντερασιόν: 

«Εξ αφορμής του νομοσχεδίου τούτου έξαπελύθη εκ Θεσσαλονίκης κύμα αγανακτήσεως και διαμαρτυρίας, το οποίον διέτρεξε την Μακεδονίαν και Θράκην, μετεδόθη εις όλην την Μικράν Ασίαν. Το πρώτον συλλαλητήριον ώργανώθη εν Θεσσαλονίκη, ουχί άνευ εμποδίων και προστριβών με τάς αρχάς, αι οποίαι δεν ήννόουν να το επιτρέψουν. Αλλά οι οργανωταί του, η Φεντερασιόν δηλαδή και οι ενδιαφερόμενοι σιδηροδρομικοί και άλλοι, κατόρθωσαν να ενεργήσουν με επιδεξιότητα παρασύραντες εις αυτό όλα τα εργατικά σωματεία και αυτά τα υπό την κηδεμονίαν των εθνικών συλλόγων, όλον τον έργατικόν κόσμον και οι μη οργανωμένοι εισέτι».

Τελικά η κυβέρνηση αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Μέσα από τέτοιες μάχες η επιρροή της Φεντερασιόν μεγάλωνε. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή, πάλι από την πένα του Μπεναρόγια, για το γιορτασμό της Πρωτομαγιάς του 1911: 

«Η Πρωτομαγιά του 1911 εωρτάσθη εν Θεσσαλονίκη μεγαλοπρεπώς. Εωρτάσθη σχεδόν εις όλας τας πόλεις. Εις την μεγάλιν παρέλασιν της Θεσσαλονίκης έλαβον μέρος όχι μόνο Ισραηλίται και Βούλγαροι αλλά και αρκετοί Ελληνες και Τούρκοι. Μεταξύ των ρητόρων συγκατελέγετο ο Βλάχωφ, ο Παπαθωμάς, ο Αρδίτι, ο Τούρκος Ιχσάν, και ο Μπεναρόγιας. Τέσσαρες μουσικές ετοποθετήθησαν μεταξύ των χιλιάδων διαδηλωτών, κατατεγμαμένων κατ’ επάγγελμα, τα λάβαρα ήσαν όλα ερυθρά, σοσιαλιστικά, η δε Διεθνής, σοσιαλιστικός ύμνος, άρχισε εις διάφορες γλώσσες ταυτοχρόνως. 12.000 εργάτες απήργησαν, 7.000 παρήλασαν. Ητο καθαρά πλέον η υπερίσχυσις των σοσιαλιστών».

Η «Φεντερασιόν» ριχνόταν στη μάχη να οργανώσει τους εργάτες πέρα από εθνικές διαχωριστικές γραμμές σε κοινά σωματεία, απαλλαγμένα από την επιρροή των αστών πολιτευτάδων. Και υποστήριζε κάθε εργατικό αγώνα, ακόμα κι αν επικεφαλής του βρίσκονταν εργάτες με εθνικιστικές απόψεις. Ο Μπεναρόγια περιγράφει πως παλιότερα στην Καβάλα, έλληνες και τούρκοι εργάτες είχαν κάψει φύλλα της «Εφημερίδος των Εργατών» [μιας προηγούμενης έκδοσης της Φεντερασιόν»] «διότι δίπλα εις την ελληνικήν είχε την βουλγαρικήν ή δίπλα εις την τουρκικήν είχεν άλλην γλώσσαν». 

Όμως, από το 1912 «η κατάστασις είχε αρχίσει να αλλάζει ριζικώς». Οι σοσιαλιστές της «Φεντερασιόν» (Εβραίοι και έλληνες) είναι στην ηγεσία της. Όπως μας πληρφορεί πάλι ο Μπεναρόγια: «Το 1913 ήδη συνέρχεται είς θεσ) νίκην «Συνέδριον Καπνεργατών Ά ν. Μακεδονίας», το οποίον συνεδρίασεν εις το Κέντρον τής Φεντερασιόν και μέσα εις άτμόσφαιραν σοσιαλιστικήν άπεφάσισε την σύμπηξιν «Κεντρικής Επιτροπής Δράσεως» εις Καβάλαν. Ό σοσιαλιστής Γιονάς, Γενικός Γραμματεύς του σωματ. ’Ισραηλιτών καπνεργατών, εγκαθίσταται σχεδόν μονίμως εις Καβάλλαν παρά τη «Κεντρική Επιτροπή Δράσεως».

Οι σοσιαλιστές ιδέες απλώνονται στη Καβάλα και σε όλη την ανατολική Μακεδονία και τον Μάρτη του 1914 ξεσπά η πρώτη μεγάλη απεργία των καπνεργατών.  Η απεργία ξεκίνησε στις 24 Μάρτη 1914, με 20 χιλιάδες καπνεργάτες της Καβάλας-Δράμας να κλείνουν τα καπνομάγαζα. Τις επόμενες μέρες η απεργία απλώθηκε και στη Θεσσαλονίκη, με το συνολικό αριθμό των απεργών να φτάνει τις 35 χιλιάδες. 

Οι δρόμοι της Θεσσαλονίκης μετατράπηκαν σε πεδία μάχης ανάμεσα στους απεργούς την έφιππη χωροφυλακή που προσπαθούσε να βάλει τους απεργοσπάστες στα καπνομάγαζα. Αλλά όλες οι προσπάθειες των εργοδοτών και του κράτους να σπάσουν την απεργία απέτυχαν. Μετά από είκοσι μέρες αγώνα οι καπνεργάτες νίκησαν. Η συμφωνία που αναγκάστηκαν να υπογράψουν οι εργοδότες ήταν η πρώτη συλλογική σύμβαση εργασίας στην ιστορία του εργατικού κινήματος της Ελλάδας. 

Το κράτος απάντησε με διώξεις στη δράση της Φεντερασιόν. Ηγέτες της στάλθηκαν φυλακή και εξορία, ο τύπος της μπήκε στο στόχαστρο.  Η Φεντερασιόν από τα πρώτα της βήματα έβγαζε εφημερίδες, όπως την Σολιδαριδάδ Ομπραδέρα (Εργατική Αλληλεγύη) και μετά την Αβάντι (Εμπρός). Το 1914 ο Αρντίτι αρχισυντάκτης της εφημερίδας πήγε φυλακή για άρθρο που υποτίθεται πρόσβαλε την «αυτού μεγαλειότητα» τον βασιλιά. Όμως:

 «Το Αβάντι συνεχίζει την εμφάνισίν του, εκδιδόμενο τρις της εβδομάδος και ασκούν δριμυτάτην κριτικήν. Οι Τούρκοι μπέηδες οι οποίοι άφησαν την μάζαν των λαϊκών τουρκικών στρωμάτων εις αθλίαν κατάστασιν, ενώ εφρόντισαν δι’ εαυτούς, οι Βούλγαροι στρατιωτικοί, οι οποίοι σφάζουν τον ήσυχον τουρκικόν πληθυσμόν της Στρωμνίτσης, αι ελληνικαί αρχαί αι οποίαι δεν προλαμβάνουν νέαν εμφάνισιν της χολέρας, η ισραηλιτική κοινότης η οποία δεν επεκτείνει το δικαίωμα της ψήφου δι’ όλους τους Ισραηλίτας. Όλα ελέγχοντο από το “Αβάντι”».

Διεθνισμός

Η Φεντερασιόν θα άξιζε να γραφτεί με χρυσά γράμματα στις σελίδες της ιστορίας της Αριστεράς μόνο μόνο για την επιτυχία να ενώσει στους αγώνες εργάτες και εργάτριες που οι άρχουσες τάξεις προσπαθούσαν να τους διαιρέσουν με το εθνικιστικό δηλητήριο. Όμως, η συμβολή της δεν περιορίστηκε «μόνο» στις κοινές απεργιακές μάχες. Η Φεντερασιόν σήκωσε ψηλά την σημαία της πάλης ενάντια στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις και τον πόλεμο, μπόλιασε την εργατική τάξη με το διεθνισμό. 

Το 1911 η Ιταλία εισέβαλε στη Λιβύη –που τότε ήταν κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας- και την κατέλαβε μαζί με τα Δωδεκάνησα. Οι σοσιαλιστές των Βαλκανίων οργάνωσαν μεγάλες αντιπολεμικές και αντιμπεριαλιστικές διαδηλώσεις ενάντια στην εισβολή χωρίς να σταματάνε τη κριτική τους στην καταπιεστική Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στη Θεσσαλονίκη, όπως περιγράφει ο Ρουμάνος επαναστάτης Κρίστιαν Ρακόφσκι:

«Σε ογκώδη συγκέντρωση 6.000 ατόμων στη πλατεία Σελιμέ εκφωνούν ομιλίες ο Βλάχωφ στα τούρκικα, ο Αρδίτι στα ισπανοεβραϊκά, ο Ζαβέν στα γαλλικά, ο Τόμωφ στα βουλγάρικα και ο Στέργιος στα ελληνικά...» Ο Ντιμιταρ Βλάχωφ ήταν μακεδόνας επαναστάτης, που ως βουλευτής του οθωμανικού κοινοβούλιου είχε ενταχτεί στην Φεντερασιόν. Αργότερα, θα γινόταν στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Την ίδια πορεία θα ακολουθούσε ο βούλγαρος Ανγκελ Τόμοβ.

Και βέβαια, η Φεντερασιόν δεν μάσησε τα λόγια της απέναντι στην καταπιεστική πολιτική της ίδιας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στελέχη της πήγαν φυλακή γιατί η οργάνωση στήριξε την εξέγερση των Αλβανών για ανεξαρτησία που είχε ξεκινήσει από το 1912 και τάχθηκε υπέρ της Κρητικής ανεξαρτησίας. 

Για τη Φενταρασιόν, όπως και όλη την Αριστερά της εποχής, η απάντηση στην κρίση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν ήταν ούτε η στήριξη των «εκπολιτιστικών» ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων ούτε η σύμπλευση με τις εθνικιστικές εξορμήσεις των ντόπιων αστικών τάξεων. Ηταν η κοινή πάλη των εργατών και των εργατριών με προοπτική τη Βαλκανική Δημοκρατική Ομοσπονδία. Από αυτή την σκοπιά, η Φενταρασιόν αντιτάχθηκε στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 και 1913. Όπως γράφει ο Μπεναρόγια:

«Ή μικρά Φεντερασιόν τής θεσ) νίκης ήκολούθησε τήν στάσιν των σοσιαλιστών όλης της Ευρώπης και τής Βαλκανικής. Διά προκηρύξεως υπογεγραμμένης από όλα τα Βαλκανικά. σοσιαλιστικά κόμματα εις τήν Έργατικήν ’Αλληλεγγύην ήλεγξεν δριμύτατα την άνόητον Νεοτουρκικήν πολιτικήν και τας άστικάς ‘τρέλλας’ των βαλκανικών κρατών, ύπέδειξεν τον κατήφορον τοΰ ευρωπαϊκού καπιταλισμού και την ανικανότητα των ευρωπαίων διπλωματών να λύσουν ανευ καταστροφής τα μεγάλα προβλήματα της εποχής, εν οις και το εθνικόν του Αίμου (Βαλκανικής). Ή προκήρυξις αυτή προέβλεπεν ότι ο βαλκανικός πόλεμος θα ήτο η εισαγωγή εις νέαν περίοδον γενικών πολέμων και Επαναστάσεων, το τέλος της κεφαλαιοκρατίας». 

Αργότερα, η Φενταρασιόν θα κρατούσε διεθνιστική στάση απέναντι στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και έγινε πόλος συσπείρωσης για τους αντιπολεμικούς σοσιαλιστές της «Παλιάς Ελλάδας» σε μια σειρά διεργασιών που -ιδιαίτερα μετά τη νικηφόρα εργατική επανάσταση στην Ρωσία το 1917- οδήγησαν στην ίδρυση του ΣΕΚΕ, του επαναστατικού κόμματος της εργατικής τάξης. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ¼ των αντιπροσώπων στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ τον Νοέμβρη του 1918 ήτανε μέλη της Φεντερασιόν. Αλλά και η ίδρυση της ΓΣΕΕ που είχε προηγηθεί, καθορίστηκε από την παρουσία και την οργανωμένη παρέμβαση των μελών της οργάνωσης. Το ιδρυτικό συνέδριο της ΓΣΕΕ αποφάσισε για παράδειγμα ότι η συνομοσπονδία θα βασίζεται στην αρχή «της πάλης των τάξεων» και θα βρίσκεται «πέραν πάσης αστικής πολιτικής επιρροής». Ηταν καθοριστικές συμβολές για τη συνέχεια των μεγάλων μαχών που θα έδινε η εργατική τάξη στα επόμενα χρόνια. 

Αυτές είναι οι διεθνιστικές, αντιπολεμικές ρίζες της Αριστεράς στην Ελλάδα.

Η σφραγίδα κα το καταστατικό της Φεντερασιόν

 

Η Εργατική Αλληλεγγύη (Σολιδαριδάδ Ομπραδέρα) εφημερίδα της Φεντερασιόν


Διαβάστε επίσης

Θα τα βρείτε στο Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο
www.marxistiko.gr
Φειδίου 14 πίσω από Τιτάνια-ΡΕΞ, τηλ. 2105247584