Πολιτισμός
Βολφ Μπίρμαν: Το κίνημα που γκρέμισε το Τείχος του Βερολίνου είχε το δικό του τραγουδοποιό

Ήταν φθινόπωρο του 1975, ένα χρόνο μετά την πτώση της δικτατορίας στην Ελλάδα. Η εργατική έκρηξη της Μεταπολίτευσης κορυφωνόταν και στην Πάτρα οι 800 εργάτες κι εργάτριες της χαρτοβιομηχανίας Λαδόπουλου συμπλήρωναν ένα μήνα σκληρής απεργίας διαρκείας. Οι φοιτητές των οργανώσεων της επαναστατικής αριστεράς σε συνεργασία με τη συντονιστική επιτροπή των απεργών αποφασίσαμε να οργανώσουμε μια συναυλία συμπαράστασης για την ενίσχυση του απεργιακού ταμείου. Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα ήταν ο Θάνος Μικρούτσικος. Το «παράρτημα» του πανεπιστήμιου πλημμύρισε από χιλιάδες κόσμο. Εκεί, μέσα στον ενθουσιασμό που ξεσήκωνε η γεμάτη παλμό φωνή της Μαρίας Δημητριάδη, άκουσα για πρώτη φορά τα «Πολιτικά Τραγούδια», σε στίχους του τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ και του ανατολικογερμανού Βολφ Μπίρμαν.

Τον Ναζίμ Χικμέτ οι αριστεροί τον γνωρίζαμε. Αλλά ποιος ήταν αυτός ο Βολφ Μπίρμαν; Ποιος ήταν ο στιχουργός που διαλαλούσε ότι «Έτσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη / Ή κόκκινη από ζωή ή κόκκινη από θάνατο / Θα φροντίσουμε εμείς γι’ αυτό», αλλά την ίδια στιγμή τολμούσε να καταγγέλλει το σταλινικό καθεστώς της πατρίδας του με στίχους όπως: «Και πέστε μου αξίζει μια πεντάρα / των γραφειοκρατών η φάρα / στήνει με ζήλο περισσό / στο σβέρκο του λαού χορό / στης ιστορίας τον χοντρό το κινητή / την έχω βαρεθεί»;

Ο Βολφ Μπίρμαν γεννήθηκε στο Αμβούργο το 1936. Οι γονείς του ήταν μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας. Ο εβραϊκής καταγωγής πατέρας του ήταν λιμενεργάτης που συμμετείχε στην αντίσταση ενάντια στους ναζί, πιάστηκε από τη Γκεστάπο, καταδικάστηκε σε έξι χρόνια φυλακή και τελικά οδηγήθηκε στο Άουσβιτς όπου και πέθανε το 1943.

Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η Γερμανία μοιράστηκε στα δύο από τους νικητές. Τελειώνοντας το σχολείο σε ηλικία 17 χρονών ο νεαρός Βολφ αποφάσισε να εγκαταλείψει τη Δυτική Γερμανία και το Αμβούργο και να ‘μεταναστεύσει’ στη «Λαϊκή Δημοκρατία» της Ανατολικής Γερμανίας, όπου έλπιζε ότι θα συναντούσε τον σοσιαλιστικό κόσμο που οραματιζόταν. 

Γράφτηκε αρχικά στη σχολή οικονομικών του πανεπιστήμιου του Ανατολικού Βερολίνου, αλλά σύντομα μεταπήδησε στη φιλοσοφία και τα μαθηματικά. Ταυτόχρονα στράφηκε προς το θέατρο, την ποίηση και τη μουσική. Από το 1957 μέχρι το 1959 δούλεψε σαν βοηθός σκηνοθέτη στο Berliner Ensemble (το θέατρο που είχε ιδρύσει ο Μπέρτολτ Μπρεχτ). Το 1961 έφτιαξε ένα δικό του θεατρικό σχήμα, το ‘Εργατο-Φοιτητικό Θέατρο’ και έγραψε ένα θεατρικό έργο με θέμα την ανέγερση του Τείχους του Βερολίνου, που σκόπευε να ανεβάσει το 1963. Όμως, οι αρχές επισήμως απαγόρευσαν το έργο και στον ίδιο απαγορεύτηκε να δίνει παραστάσεις για έξι μήνες. Ο Μπίρμαν έκανε αίτηση για να γίνει μέλος του SED, του Κομμουνιστικού Κόμματος, αλλά απορρίφθηκε χωρίς αιτιολογία. 

Σύγκρουση

Η σύγκρουσή του με το σταλινικό καθεστώς είχε ξεκινήσει και κλιμακώθηκε τα δυο επόμενα χρόνια. Το 1964 έδωσε μια παράσταση για πρώτη φορά στη Δυτική Γερμανία. Μια δεύτερη εμφάνισή του το 1965 σε ένα θεατρικό καμπαρέ της Φρανκφούρτης ηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε σε δίσκο από δυτικογερμανική μουσική εταιρεία. Το Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς, η κεντρική επιτροπή του κυβερνώντος Κομμουνιστικού Κόμματος της Ανατολικής Γερμανίας τον αποκήρυξε ως «ταξικό προδότη» και τα ποιήματα και τα τραγούδια του μπήκαν στη μαύρη λίστα.

Το καθεστώς πήρε μέτρα για να τον απομονώσει και να τον δυσφημίσει, ενώ τέθηκε υπό συνεχή παρακολούθηση από τη διαβόητη Στάζι, τη μυστική αστυνομία. Ήταν η εποχή που γράφει τη ‘Μπαλάντα για τους ασφαλίτες’: «Αισθήματα έχω αδερφικά / για της ασφάλειας τα φτωχά λαγωνικά / που με χιόνια και βροχές / να με φυλάνε έχουν διαταγές / Μικρόφωνα βάζουν για ν’ ακούν / όσα από το στόμα μου περνούν / τραγούδια και βρισιές κι αστεία / στον καμπινέ και στην τραπεζαρία / Αδέρφια μου ασφαλίτες, εσείς μόνο / τον δικό μου ξέρετε τον πόνο». 

Η παγκόσμια έκρηξη του 1968 και οι αντισταλινικές αναζητήσεις της νέας επαναστατικής αριστεράς που γέννησε, τροφοδοτούν ένα κίνημα συμπαράστασης για να σπάσει η απομόνωση του Μπίρμαν. Το 1973, στη διάρκεια του Διεθνούς Φεστιβάλ Νεολαίας στο Ανατολικό Βερολίνο (που ήταν αφιερωμένο στο αντιπολεμικό κίνημα για το Βιετνάμ), η Τζόαν Μπαέζ και άλλοι καλλιτέχνες που ήταν επισήμως καλεσμένοι, αγνοούν τις απαγορεύσεις και τον επισκέπτονται για να δηλώσουν την αλληλεγγύη τους. Το καθεστώς θέλει να τον ξεφορτωθεί, αλλά ο Μπίρμαν αρνείται να φύγει από τη χώρα. Τελικά, το 1976 του επιτρέπει να δώσει μια συναυλία στη Δυτική Γερμανία. Αποδείχθηκε ότι ήταν κόλπο για να του στερήσει την υπηκοότητα, ενώ αυτός βρισκόταν στο εξωτερικό και να τον εξορίσει μια και καλή. Το 1977 τον ακολούθησε η γυναίκα του Εύα Μαρία Χάγκεν και η κόρη της από τον πρώτο της γάμο, Καταρίνα (Νίνα) Χάγκεν, η γνωστή πανκ τραγουδίστρια. Ο Μπίρμαν ξαναγύρισε στην Ανατολική Γερμανία την 1η Δεκέμβρη του 1989 για να δώσει μια συναυλία στη Λειψία, την πόλη απ’ όπου ξεκίνησε η εξέγερση που σάρωσε το σταλινικό καθεστώς την ίδια χρονιά.

Παρά τις ψεύτικες κατηγορίες για ‘ταξική προδοσία’ από το ανατολικογερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα, η κριτική του Βολφ Μπίρμαν στα σταλινικά καθεστώτα τις δεκαετίες του 1960 και 1970 ήταν απ’ τα αριστερά. 

Πόσο ‘λακές του ιμπεριαλισμού’ μπορεί να είναι κάποιος που δηλώνει στα τραγούδια του ότι «θα φροντίσει η γη να γίνει κόκκινη»; Που θρηνεί γιατί «στης Μαδρίτης την γκρίζα αυγή / την ώρα που σε μας οι άνδρες ακόμα κοιμούνται / πεθαίνει ο Χουλιάν Γκριμάου» (ο δολοφονημένος από τον φασίστα Φράνκο κομμουνιστής). Που υμνεί τον Τσε γιατί «αυτοί σε φοβούνται / μα εμείς σ’ αγαπούμε / βλέποντας εμπρός στον αγώνα / εκεί που γελάει ο χάρος / κει που ο λαός τέρμα βάζει στη μιζέρια / Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα». Που μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα στη Χιλή το 1973, ασκεί κριτική στα αδιέξοδα του κοινοβουλευτικού δρόμου και τους συμβιβασμούς της Λαϊκής Ενότητας του Αλιέντε γράφοντας: «Αχ, η δύναμη βγαίνει απ’ τις γροθιές / κι όχι από πρόσωπα καλοσυνάτα / Σύντροφοι γνωστό αυτό / ήταν, είναι, και μένει αληθινό / κι αυτή είναι η πικρή αλήθεια της Unidad Popular».

Είναι αλήθεια ότι η ρήξη του Μπίρμαν με το σταλινισμό δεν ήταν στηριγμένη στα γερά θεμέλια μιας γνήσιας επαναστατικής μαρξιστικής παράδοσης. Είναι, επίσης, αλήθεια ότι από κάποιο σημείο και μετά ήταν εμφανής πάνω του η επιρροή του ‘ευρωκομμουνισμού’. Και τέλος, είναι αλήθεια ότι η απογοήτευσή του από την αδυναμία του να προσφέρει μια εναλλακτική πρόταση απέναντι τόσο στον ‘υπαρκτό σοσιαλισμό’ όσο και στον ‘ευρωκομμουνισμό’, τον οδήγησε συχνά σε δεξιές επιλογές.

Όμως, τα «Πολιτικά Τραγούδια» του εξακολουθούν και σήμερα να ακούγονται στις απεργίες και στις διαδηλώσεις, να συγκινούν και να ενθουσιάζουν όπως το 1975 στην Πάτρα των απεργών του Λαδόπουλου ή το 1977 στη συναυλία που έδωσε στο κατάμεστο γήπεδο του Πανιώνιου στη Νέα Σμύρνη. Ο Βολφ Μπίρμαν ήταν ο τραγουδοποιός που σφυροκόπησε με τα ποιήματά του τόσο την καπιταλιστική Δύση, όσο και την κρατικο-καπιταλιστική Ανατολή. Οι στίχοι του, τριάντα χρόνια από τις εξεγέρσεις στην Ανατολική Ευρώπη και την κατάρρευση των σταλινικών καθεστώτων, δεν είναι μόνο επίκαιροι, αλλά συνεχίζουν να ξεσηκώνουν.

(Τα ποιήματα του Βολφ Μπίρμαν μελοποιήθηκαν από το Θάνο Μικρούτσικο και ερμηνεύτηκαν από την Μαρία Δημητριάδη το 1975, στο δίσκο «Πολιτικά τραγούδια». Η μετάφραση είναι του Δημοσθένη Κούρτοβικ)


 

Διαβάστε επίσης