Η Άποψή μας
Κορονοϊός: Άρρωστο είναι το σύστημα

Η Δευτέρα 24 Φεβρουαρίου έκλεισε με μια ακόμα παγκόσμια πρωτιά για την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη: ο γενικός δείκτης του χρηματιστηρίου της Αθήνας καταποντίστηκε 8,4 ποσοστιαίες μονάδες, χειρότερη πτώση από όλα τα χρηματιστήρια του πλανήτη. Η Γουόλ Στριτ έχασε 3,5 ποσοστιαίες μονάδες. Το Τόκιο 3,9. Το Λονδίνο είχε τη “χειρότερη μέρα” του εδώ και πέντε χρόνια. Το χρηματιστήριο του Μιλάνο έχασε 5,4 μονάδες. Αλλά κανένας, ακόμα και η Ιταλία που πυροδότησε την κρίση, δεν κατάφερε να φτάσει (και πολύ περισσότερο να ξεπεράσει) τη “δική μας” πρωτιά. Τέσσερα δισεκατομμύρια ευρώ έκαναν, μέσα σε λίγες ώρες, “φτερά” από το χρηματιστήριο.

Ο πανικός, διεθνώς, πυροδοτήθηκε από τα νέα για την εξάπλωση του κορονοϊού στην Ιταλία. Διακόσια περίπου περιστατικά έχουν καταγραφεί μέχρι την ώρα που γράφεται αυτό το κείμενο στην Ιταλία. Από τους ασθενείς έξι έχουν ήδη χάσει τη ζωή τους. Το Μιλάνο, η “οικονομική πρωτεύουσα” της Ιταλίας παρέλυσε. Οι δρόμοι άδειασαν, εκατοντάδες εκπαιδευτικές, καλλιτεχνικές ή επιχειρηματικές εκδηλώσεις ακυρώθηκαν και ο κόσμος κλείστηκε στα σπίτια του – αφού άδειασε πρώτα, τρομοκρατημένος, τα ράφια των σουπερμάρκετ. Οι σκηνές που είδαμε πριν από λίγες εβδομάδες στην Κίνα επαναλαμβάνονται τώρα στην καρδιά της Ευρώπης.

Ανεξέλεγκτες διαστάσεις

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας φοβάται ότι η επιδημία μπορεί να εξελιχθεί σε “πανδημία” - να πάρει ανεξέλεγκτες και δραματικές διαστάσεις, με  χιλιάδες περιστατικά σε κάθε χώρα. Η Αυστρία έκλεισε τα σιδηροδρομικά της σύνορα με την Ιταλία και οι έλεγχοι (συνήθως για πυρετό, με θερμικές κάμερες) εντείνονται σε όλα τα διεθνή λιμάνια και αεροδρόμια. Αλλά έχει γίνει ήδη φανερό ότι οι κάθε λογής “καραντίνες” δεν πρόκειται να σταματήσουν τον οικονομικό πανικό.

Ο ιός έχει χτυπήσει και την παραγωγή και τη διακίνηση των προϊόντων. Η Κίνα, η χώρα στην οποία πρωτοεμφανίστηκε, έχει πρακτικά παραλύσει. Οι οικονομολόγοι εκτιμούν τώρα ότι ο κορονοϊός θα της κόψει φέτος τουλάχιστον μια ποσοστιαία μονάδα από τον αναμενόμενο ρυθμό ανάπτυξης. Η Κίνα είναι όμως το “εργοστάσιο του πλανήτη”. Η παγκόσμια παραγωγή -από τα κινητά τηλέφωνα μέχρι τα πλοία- εξαρτάται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό από τα εργοστάσια της Κίνας -που έχουν σταματήσει να λειτουργούν. Ταυτόχρονα, η πτώση της παραγωγής της Κίνας έχει μειώσει κατακόρυφα τη ζήτηση για πρώτες ύλες – χτυπώντας με αυτόν τον τρόπο της εξαγωγές της ενέργειας, των μετάλλων κλπ.

Το πλήγμα είναι ακόμα μεγαλύτερο για τον τουρισμό. Στην Κίνα εκατοντάδες χιλιάδες εισιτήρια (αεροπορικά, σιδηροδρομικά κλπ) ακυρώθηκαν ενώ τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια έμειναν άδεια. Η ζημιά για τον κλάδο μετριέται σε εκατοντάδες εκατομμύρια. Τώρα ο ίδιος πανικός απλώνεται παντού. Πέρσι επισκέφθηκαν την Ελλάδα πάνω από 200 χιλιάδες τουρίστες από την Κίνα. Η εξάπλωση του ιού τώρα και στην καρδιά της Ευρώπης κάνει το πλήγμα για τον τουρισμό (την βαριά βιομηχανία της Ελλάδας, σύμφωνα με πολλούς οικονομολόγους) ακόμα πιο μεγάλο. Διόλου παράξενο οι μετοχές των επιχειρήσεων που συνδέονται άμεσα με τον τουρισμό (πχ των αεροπορικών εταιριών) έχουν δεχτεί πολύ μεγάλη πίεση.

Ο κορονοϊός έχει χτυπήσει την πραγματική οικονομία. Είναι, όμως, η πτώση της παραγωγής στην Κίνα ή η μείωση της τουριστικής κίνησης αρκετή για να δικαιολογήσει τον πανικό που έχει χτυπήσει τα οικονομικά επιτελεία και τα χρηματιστήρια; Και εδώ η απάντηση είναι απλή και μονολεκτική: όχι.

Η παγκόσμια οικονομία ταλανίζεται από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 από επαναλαμβανόμενες, μεγάλες οικονομικές υφέσεις. Οι απολογητές του συστήματος εφευρίσκουν κάθε φορά και μια άλλη, νέα “αιτία” για να δικαιολογήσουν τόσο την ίδια την οικονομική καταστροφή (τις επιχειρήσεις που κλείνουν, τις ουρές των ανέργων, τον πληθωρισμό) όσο και τα μέτρα που παίρνουν οι άρχουσες τάξεις και οι κυβερνήσεις τους για να φορτώσουν τα σπασμένα της κρίσης στους εργάτες και τους φτωχούς. Η κρίση του 1973-74 ήταν “πετρελαϊκή” -έφταιγαν οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες που αύξησαν απότομα και ραγδαία τις τιμές των “μαύρου χρυσού” για την ύφεση που χτύπησε τον πλανήτη. Η κρίση των αρχών του 1980 οφειλόταν στην ιρανική επανάσταση και την επικράτηση των “μουλάδων” στην Τεχεράνη. 

Τι φταίει για την κρίση;

Αυτό το γαϊτανάκι των “επιστημονικών ερμηνειών” συνεχίζεται, ακάθεκτο, μέχρι τις μέρες μας: για την κατάρρευση της Λήμαν Μπράδερς και όλα όσα ακολούθησαν έφταιγαν μερικοί άφρονες τραπεζίτες και χρηματιστές, τα “γκόλντεν μπόις”, που έχτισαν μια φούσκα παρασύροντας τους επενδυτές στον τζόγο των στεγαστικών δανείων. Για την κρίση εδώ στην Ελλάδα φταίγαμε εμείς όλοι που “ζούσαμε πέρα από τις δυνατότητές μας με δανεικά” -η διαβόητη θεωρία του εξίσου διαβόητου Θεόδωρου Πάγκαλου. Έφταιγε η παραβίαση των “κανόνων της αγοράς” με άλλα λόγια. Η θεραπεία ήταν απλή: λιτότητα, λιτότητα και λιτότητα. Να μάθουμε να ζούμε “στα μέτρα μας”. Να αποδεχτούμε την ανεργία σαν ένα φυσικό φαινόμενο – την αντίδραση της αγοράς στις υπερβολές μας. Και πάει λέγοντας.

Αλλά η τιμή του πετρελαίου ή η εξάπλωση του κορονοϊού είναι απλά και μόνο οι αφορμές για το ξέσπασμα της κρίσης. Πυροδότησαν την εμφάνιση της, αλλά δεν την γέννησαν. Τα αίτια ήταν πολύ πιο βαθιά. 

Η παγκόσμια οικονομία κατάφερε, με τη λιτότητα, τα σκληρά μέτρα ενάντια στους λαούς του “ευρωπαϊκού νότου” (και ιδιαίτερα της χώρας μας), τη μαζική “εκτύπωση χρήματος” των προγραμμάτων “ποσοτικής χαλάρωσης” και τα μηδενικά επιτόκια να ξεφύγει από τις επιπτώσεις της κρίσης του 2008. Αλλά η κρίση δεν ξεπεράστηκε ποτέ. Για να το πούμε με ιατρικούς όρους, τα συμπτώματα εξαφανίστηκαν χάρη στη διασωλήνωση της οικονομίας με τα πιεστήρια των κεντρικών τραπεζών που συνέχισαν να τροφοδοτούν τη βουλιμία της άρχουσας τάξης με δισεκατομμύρια “φρεσκοτυπωμένα” δολάρια και ευρώ. Αλλά ο ασθενής εξακολουθεί να είναι βαριά άρρωστος. Και αυτό φαινόταν, κυριολεκτικά “δια γυμνού οφθαλμού” πολλούς μήνες πριν εμφανιστεί στο προσκήνιο ο κορονοϊός. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός για να τα δει. Αρκεί ένα και μόνο στοιχείο: οι κεντρικοί τραπεζίτες προσπάθησαν μέσα σε αυτά τα χρόνια να “αποσωληνώσουν” πολλές φορές την οικονομία. Προσπάθησαν να επαναφέρουν τα επιτόκια στα “φυσιολογικά” τους επίπεδα. Ανακοίνωσαν τον τερματισμό της “ποσοτικής χαλάρωσης”. Κάθε φορά που το προσπάθησαν ο “ασθενής” (η παγκόσμια οικονομία δηλαδή) κινδύνεψε να “ταξιδέψει στον αγύριστο”. Και αναγκάστηκαν να οπισθοχωρήσουν. 

Ο Λόρενς Σάμερς, πρώην υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης του Κλίντον στις ΗΠΑ και καθηγητής πανεπιστημίου σήμερα, παραδέχτηκε το 2008/9 αυτό το οποίο έλεγε η αριστερά: ότι το σύστημα είχε μπει πλέον σε μια “μόνιμη στασιμότητα” (secular stagnation). Τα οικονομικά επιτελεία απλά τον αγνόησαν. Μπόρα είναι, θα περάσει, έλεγαν. Με μια κατάλληλη πολιτική, που θα φορτώσει ακόμα πιο άγρια τα σπασμένα στους φτωχούς, θα επιστρέψουμε στην “κανονικότητα”, όπως έλεγε και ο Μητσοτάκης. Τώρα αποδεικνύεται ότι η άμεση κρίση μπορεί να ξεπεράστηκε, οι ρυθμοί ανάπτυξης μπορεί να επανήλθαν σε θετικές τιμές αλλά δεν έφτασαν ποτέ ξανά στα επίπεδα που είχαν πριν από το 2008. Η κρίση του 2008, για να το πούμε με διαφορετικά λόγια, άφησε το σύστημα σακατεμένο – σε πολύ χειρότερη κατάσταση από ότι ήταν προηγουμένως. Και πιο ευάλωτο σε νέες “αναταραχές” - σαν τον κορονοϊό. 

Σωτήρης Κοντογιάννης