Συμπτώματα ενός καθεστώτος που καταρρέει

Η φετινή Τρίτη 9 Αυγούστου πέφτει ακριβώς τέσσερα χρόνια μετά το πρώτο χτύπημα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Η τεράστια πτώση των χρηματιστηρίων διεθνώς περισσότερο από οτιδήποτε άλλο υπογραμμίζει ότι η κρίση απέχει πάρα πολύ από το να έχει τελειώσει.

Πολλοί συγκρίνουν την τωρινή κατάρρευση στα χρηματιστήρια μόνο με το οικονομικό κραχ μετά το σκάνδαλο της Λήμαν Μπράδερς στις 15 Σεπτεμβρίου του 2008. Στην πραγματικότητα και τα δύο γεγονότα αποτελούν διαφορετικά στάδια της ίδιας διαδικασίας που βρίσκεται σε εξέλιξη.

Η κρίση ξεκίνησε με την σχεδόν κατάρρευση των αμερικάνικων και ευρωπαϊκών τραπεζών. Τα μεγάλα καπιταλιστικά κράτη παρενέβησαν το διάστημα του χειμώνα 2008-9 για να σώσουν τις τράπεζες και να φορτώσουν την παγκόσμια οικονομία με περισσότερες δαπάνες. Αυτό επέτρεψε μια σχετικά γρήγορα ανάκαμψη από τη βουτιά του 2008-9.

Αλλά σήμερα είναι πια καθαρό ότι στα δύο αυτά ιστορικά κέντρα του αναπτυγμένου καπιταλισμού, τις ΗΠΑ και την ΕΕ, η ανάκαμψη δεν μπορεί πλέον να συνεχίσει να αυτοσυντηρείται. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, αυτό συμβαίνει επειδή τα νοικοκυριά έχουν φορτωθεί με χρέη που προσπαθούν να αποπληρώσουν.

Ετσι ξοδεύουν λιγότερο, μειώνοντας τη ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες. Οι δαπάνες κατανάλωσης έχουν μειωθεί σημαντικά και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού και η αγορά ακινήτων των ΗΠΑ είναι σήμερα σε ακόμα χειρότερη κατάσταση από αυτή που βρέθηκε στη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης της δεκαετίας του ’30.

Υπάρχουν εξαιρέσεις. Η Γερμανία, για παράδειγμα, κατάφερε να έχει ανάπτυξη εξαιτίας των εξαγωγών της προς την Κίνα. Η Κίνα, με τη σειρά της,  έχει επίσης καταφέρει να έχει ανάπτυξη εξαιτίας των τεράστιων μέτρων στήριξης της οικονομίας που πήρε η κινέζικη κυβέρνηση το διάστημα 2008-9. Αλλά, τώρα και αυτή η ατμομηχανή ανάπτυξης μοιάζει να έχει ξεμείνει από ατμό. Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Ν. Ρουμπινί «το να εμποδίσει κανείς μια νέα σκληρή ύφεση είναι μια αδύνατη αποστολή» – mission impossible.

Η προφανής λύση θα ήταν ξανά μια νέα παρέμβαση του κράτους. Αλλά αυτό είναι πολύ πιο δύσκολο σήμερα. Αυτό συμβαίνει μερικώς γιατί έχουν ξοδευτεί ήδη πολλά πυρομαχικά. Το 2008-9 τα επιτόκια είχαν πιεστεί κοντά στο μηδέν, όπου επί το πλείστον, εξακολουθούν να παραμένουν.

Πρόβλημα

Αλλά πιο θεμελιακά, οι βασικές δυτικές κυρίαρχες τάξεις έχουν αποφασίσει ότι το βασικό πρόβλημα δεν είναι η μηδενική οικονομική ανάπτυξη, αλλά ο έξτρα δανεισμός που χρειάστηκε να επωμιστούν για να εμποδίσουν την κατάρρευση την προηγούμενη φορά. 

Ετσι έχουμε μια παρέλαση λιτότητας από τη Βρετανία και την Ευρωζώνη μέχρι την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Η σημασία της συμφωνίας ανάμεσα στον Ομπάμα και τους Ρεπουμπλικάνους στο Κογκρέσο είναι ότι τώρα συμφωνεί με το Tea Party, το «Κόμμα του Τσαγιού» ότι η βασική προτεραιότητα είναι να μειωθεί το έλλειμμα του προϋπολογισμού μέσα από το χτύπημα των κοινωνικών προγραμμάτων.

Κάποιοι προσπαθούν να αποδείξουν ότι πρόκειται για ένα προχωρημένο σχέδιο για να διασωθεί ο αμερικάνικος καπιταλισμός. Πρόκειται για ανοησίες. Μόνο οι πιστοί στα οικονομικά-βουντού που κυριαρχούν στους Ρεπουμπλικάνους και τους Τόρυδες θα μπορούσαν να φανταστούν ότι οι περικοπές στις δημόσιες δαπάνες θα σώσουν τις οικονομίες που υποφέρουν από έλλειψη αποτελεσματικής ζήτησης.

Αυτό που βλέπουμε και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού είναι μια πολιτική παράλυση. Οι άρχουσες τάξεις στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη είναι πολύ απασχολημένες με τις δικές τους τοπικές εσωτερικές κοντρίτσες για να αναπτύξουν κοινές συμπαγείς στρατηγικές.

Αυτό έχει αφήσει τις αγορές να οδηγούν την κούρσα – με την Standard and Poor’s να στερεί από τις ΗΠΑ την ΑΑΑ θέση στην αξιολόγηση και την κρίση στην Ευρώπη να περνάει από τις χώρες της περιφέρειας σε μεγαλύτερες οικονομίες, όπως η Ισπανία και η Ιταλία. Στο μεταξύ οι ηγέτες της Ευρωζώνης κάνουν διακοπές.

Όλα αυτά συμβαίνουν σε μια περίοδο όπου ήδη η ανισόμερη ανάκαμψη από την ύφεση ενίσχυε μια στροφή στον καταμερισμό της οικονομικής δύναμης προς Ανατολάς. Θα φανταζόσασταν ότι αυτό θα δραστηριοποιούσε τα βασικά κέντρα του Δυτικού καπιταλισμού να «παίξουν μπάλα», αλλά μπορεί να κάνετε λάθος

Δεν χρειάζεται να αναρωτιέται κανείς γιατί το πρακτορείο Ειδήσεων της Κίνας Ξινχουά έχει αρκετή αυτοπεποίθηση για να απαιτεί από τις ΗΠΑ να ζήσουν μέσα στα «όρια των μέσων που διαθέτουν» και να μπει το τύπωμα των δολαρίων κάτω από «διεθνή επιτήρηση». Περίμενα ότι η κατάρρευση της αμερικάνικης ηγεμονίας θα κρατούσε δεκαετίες, αλλά η ιστορία αυξάνει ταχύτητα.