Οικονομική κρίση. Οι άρχουσες τάξεις σε αδιέξοδο

Στις ΗΠΑ η δυναμική που είχε παρουσιαστεί τους προηγούμενους μήνες, μοιάζει να έχει πια εξανεμιστεί. Τόσο η ιδιωτική κατανάλωση όσο και οι εξαγωγές παραμένουν κολλημένες στον πάτο. Η άνοδος της παραγωγής αποδεικνύεται τώρα ότι κατευθυνόταν κατά κύριο λόγο προς τις αποθήκες -που είχαν ξεμείνει από εμπορεύματα μετά τον πανικό του Σεπτέμβρη του 2008 και το κύμα απολύσεων και περιορισμού της παραγωγής που τον είχε συνοδέψει. Τώρα, όμως, οι αποθήκες άρχισαν να γεμίζουν και πάλι και η ζήτηση και η παραγωγή να επιστρέφουν στους ρυθμούς της ύφεσης. Παρά τα μέτρα στήριξης της οικονομίας της κυβέρνησης του Ομπάμα η ανεργία παραμένει κολλημένη κοντά στο 10%, με τις προσλήψεις παγωμένες και τις απολύσεις να πέρνουν ξανά την ανηφόρα.

«Στην Ασία, το εργοστάσιο του πλανήτη της οποίας οι οικονομίες εξαρτώνται κύρια από την εξαγωγική ζήτηση», έγραφε πριν λίγες μέρες η εφημερίδα Financial Times, «οι δείκτες βιομηχανικής δραστηριότητες έδειξαν όλοι πτώση μέσα στον Ιούνιο». Η Κίνα, η Νότια Κορέα, η Ταϊβάν, η Αυστραλία -παντού οι ρυθμοί ανόδου εξανεμίζονται, τα βιβλία των παραγγελιών αδειάζουν και οι οικονομίες μπαίνουν σε τροχιά στασιμότητας ή ακόμα και ύφεσης.

Η μόνη εξαίρεση σε αυτή την εικόνα μοιάζει να είναι η Ευρωζώνη όπου η πτώση της ισοτιμίας του Ευρώ μοιάζει να έχει δώσει ώθηση στις εξαγωγές, κύρια της Γερμανίας. Αλλά και εδώ τα πράγματα μόνο ρόδινα δεν είναι: πρώτα απ´ όλα η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με τον κίνδυνο της χρεοκοπίας της Ελλάδας και των άλλων οικονομιών του «νότου», μια εξέλεξη που θα συμπαρασύρει στον γκρεμό με βεβαιότητα σχεδόν το μεγαλύτερο κομμάτι του τραπεζικού συστήματος. Ακόμα χειρότερα, η άνθηση των εξαγωγών κινδυνεύει να αντιστραφεί αν η Κίνα, τρομοκρατημένη από την πτώση των δικών της εξαγωγών, εγκαταλείψει την πολιτική της «χαλάρωσης» που έφερε την ανατίμηση του γουάν.

Οι άρχουσες τάξεις βρίσκονται σε αδιέξοδο. Το Σεπτέμβρη του 2008, όταν «έσκασε» το κανόνι της Lehman Brothers οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο έτρεξαν, για μια ακόμα φορά, να στηρίξουν τις τράπεζες και τις βιομηχανίες τους -ελπίζοντας ότι η ανάκαμψη θα έρθει γρήγορα και θα μπορέσουν έτσι να καλύψουν τις μαύρες τρύπες που άφηνε η πολιτική αυτή στους προϋπολογισμούς. Αντί για αυτό έρχεται τώρα μια ακόμα βύθιση -με απρόβλεπτες συνέπειες.

Η κρίση που έχει χτυπήσει τον καπιταλισμό τα τελευταία χρόνια δεν έχει τις ρίζες της ούτε στην κερδοσκοπία, ούτε στα Golden Boys, ούτε στη διαφθορά, ούτε στη μυωπία και τα λάθη των κυβερνήσεων: είναι μια κλασική κρίση υπερσυσσώρευσης, όπως ακριβώς το είχε προβλέψει ο Μαρξ πριν από ενάμιση αιώνα. Ιστορικά ο καπιταλισμός ξεπερνούσε τις κρίσεις αυτές με την καταστροφή των λιγότερο ανταγωνιστικών κεφαλαίων, που έδινε τη δυνατότητα στους ανταγωνιστές τους που επιβίωναν να ανεβάσουν τα κέρδη τους και στο σύστημα να προχωρήσει σε ένα νέο γύρο επέκτασης. Για τους αστούς οικονομολόγους οι κρίσεις ήταν κάτι σαν τις παιδικές ασθένειες: το μόνο που χρειαζόταν να κάνουν ήταν να περιμένουν πότε θα περάσουν. 

Κραχ

Αυτό ακριβώς έκανε και η κυβέρνηση του Χέρμπερτ Χούβερ στην Αμερική το 1929, όταν χτύπησε το Κραχ το χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης: δεν έκανε απολύτως τίποτα. «Αυτές τις μέρες πολλοί είναι απογοητευμένοι» έλεγε χαρακτηριστικά ο υπέργηρος πια μεγιστάνας των πετρελαίων Τζον Ροκφέλερ. «Στα 93 χρόνια της ζωής μου έχω δει υφέσεις να έρχονται και να παρέρχονται. Η άνθηση επέστρεφε πάντα και το ίδιο θα κάνει και πάλι». Αντί για την άνθηση, όμως, η κρίση επεκτάθηκε γρήγορα σε όλο τον κόσμο και η ύφεση έγινε «Μεγάλη». Ο παγκόσμιος καπιταλισμός χρειάστηκε δέκα χρόνια και έναν πόλεμο για να συνέλθει από την καταστροφή.

Αυτό που είχε αλλάξει ήταν το μέγεθος των επιχειρήσεων και η αλληλοσύνδεση ανάμεσα στα κεφάλαια. Την εποχή του Μαρξ η χρεοκοπία μιας, ακόμα και μεγάλης με τα κριτήρια της εποχής, επιχείρησης είχε μικρό αντίκτυπο στην συνολική οικονομία. Το 1930 η κατάρρευση ακόμα και μιας μεσαίας τράπεζας ήταν απειλή για ολόκληρο το σύστημα. Και αυτό το μάθημα το πήραν για μια ακόμα φορά, με δραματικό τρόπο, οι άρχουσες τάξεις με την χρεοκοπία της Lehman Brothers. Από τότε οι κυβερνήσεις έχουν ξοδέψει 14 τρις δολάρια για να κλείσουν τις μαύρες τρύπες που άφησε πίσω του το κύμα των χρεοκοπιών -χωρίς αποτέλεσμα. Η χρεοκοπία έχει πάψει πια να είναι πραγματική επιλογή για το σύστημα. Αλλά χωρίς χρεοκοπίες, χωρίς την καταστροφή των πιο αδύναμων ανταγωνιστών δεν μπορεί να υπάρξει ούτε ανόρθωση της κερδοφορίας, ούτε πραγματική ανάκαμψη. 

Το σύστημα είναι στριμωγμένο στη γωνία. Και όπως όλα τα παγιδευμένα θηρία γρυλίζει, φουσκώνει και δείχνει τα δόντια του, προσπαθώντας να τρομοκρατήσει τον αντίπαλο, να τον πείσει ότι είναι ακόμα δυνατό. Σε όλο τον κόσμο συντηρητικές ή σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις παίρνουν δρακόντεια μέτρα ενάντια στην εργατική τάξη, μέτρα που ανατρέπουν όλες τις κατακτήσεις των προηγούμενων χρόνων. Γρυλίζουν, φουσκώνουν και δείχνουν τα δόντια τους. Είναι επικίνδυνοι, όπως κάθε λαβωμένο κτήνος. Αλλά και αδύναμοι. Θανάσιμα αδύναμοι. Αν νομίζουν ότι θα φοβηθούμε, κάνουν μεγάλο λάθος.