Η αλήθεια για τους τραπεζικούς γάμους

"Τραπεζικό ανάχωμα στη λαίλαπα της κρίσης" έγραφε, με μεγάλα γράμματα, το πρωτοσέλιδο του Ελεύθερου Τύπου. "Γάμος-ανάσα με προίκα 150 δις" η Ελευθεροτυπία. "Με προίκα τα πετροδολάρια του Κατάρ η Eurobank και η Alpha Bank συγχωνεύονται δημιουργώντας τη μεγαλύτερη τράπεζα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη..." τα Νέα, που έσπευσαν να διακοσμήσουν το εξώφυλλο τους με τη φωτογραφία του Σεΐχη Χαμάντ Μπιν Κχαλιφάχ Αλ Τανί, του Εμίρη του Κατάρ.

Στην πραγματικότητα, όμως, η συγχώνευση ούτε ανάχωμα στην κρίση είναι, ούτε κάποια ανάσα πρόκειται να φέρει στην ελληνική οικονομία. Η συγχώνευση δεν είναι παρά μια απελπισμένη προσπάθεια των μεγαλομετόχων των δυο τραπεζών -και κυρίως του Λάτση, του "αφεντικού" της Eurobank (έχει το 45% των μετοχών), του Κωστόπουλου (έχει το 12% της Alpha) και του Εμίρη του Κατάρ (ελέγχει μέσω του "ταμείου" Paramount Services Holding Limited το 5% της Alpha) να σώσουν τις επενδύσεις τους από την απειλή της χρεοκοπίας και της κρατικοποίησης.

Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα βρίσκεται σε απελπιστική κατάσταση. Τις μέρες αυτές φτάνει στη χώρα μας ένα μεγάλο κλιμάκιο της Blackrock, μιας αμερικανικής ελεγκτικής εταιρίας, με αποστολή να ξεσκονίσει τα βιβλία των τραπεζών και να αξιολογήσει την φερεγγυότητά τους. Στον τελευταίο "έλεγχο αντοχής" που πραγματοποίησε πριν από λίγους μήνες η Ευρωπαϊκή Ένωση σε 91 ευρωπαϊκά πιστωτικά ιδρύματα οι ελληνικές τράπεζες βρέθηκαν, πλην δυο, όλες "πάνω από τη βάση". Η Αγροτική πήρε σχεδόν μηδέν, ενώ η Eurobank "κόπηκε" για λίγο.

Το πρόβλημα, φυσικά, δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό. Κάθε άλλο. Πριν προλάβει καν να δημοσιευθεί η επίσημη έκθεση οι "αγορές" είχαν κιόλας αμφισβητήσει την εγκυρότητα της: ο τραπεζικός τομέας ήταν ο πρωταθλητής του χρηματιστηριακού κραχ του Αυγούστου. Τη χαριστική, όμως, βολή στο ευρωπαϊκό "τεστ αντοχής" την έδωσε την περασμένη βδομάδα η Κριστίν Λαγκάρντ, η διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. "Οι εξελίξεις αυτού του καλοκαιριού", είπε μιλώντας στο συνέδριο της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας (της FED) στο Τζάκσον Χοουλ των ΗΠΑ, "έδειξαν ότι έχουμε εισέλθει σε μια νέα επικίνδυνη φάση... Δεν έχουμε την πολυτέλεια του χρόνου". Οι πολιτικές ηγεσίες πρέπει να πάρουν άμεσα αποφασιστικά μέτρα -όπως έκαναν το φθινόπωρο του 2008, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers:

"Οι τράπεζες χρειάζονται ανακεφαλαιοποίηση. Πρέπει να είναι αρκετά ισχυρές για να αντέξουν τους κινδύνους των δημοσίων χρεών και της αναιμικής ανάπτυξης. Αυτό είναι το κλειδί για σπάσουμε τις αλυσίδες της μετάστασης. Εάν δεν αντιμετωπιστεί, θα μπορούσαμε εύκολα να δούμε την εξάπλωση της οικονομικής καχεξίας και στις κεντρικές χώρες ή ακόμα και μια εξουθενωτική κρίση ρευστότητας".

Οι εφιάλτες του φθινοπώρου του 2008 έχουν γυρίσει πίσω και καταδιώκουν για μια δεύτερη φορά επενδυτές, αγορές και κυβερνήσεις: οι τράπεζες έχουν σταματήσει να δανείζουν η μία την άλλη, ενώ το κόστος ασφάλισης του χρέους των Ευρωπαϊκών τραπεζών έχει σπάσει κάθε ρεκόρ -ξεπερνώντας ακόμα και τα επίπεδα του 2008. “Η Societe General (μια από τις μεγάλες γαλλικές τράπεζες)” γράφει η εφημερίδα Financial Times “αναγκάστηκε στις αρχές του μήνα να διαψεύσει επίσημα τις φήμες ότι βρισκόταν αντιμέτωπη με μια κατάρρευση της χρηματοδότησής (της) μετά την πτώση κατά 15% της αξίας της μετοχής της μέσα σε μια και μόνο ημέρα... Σύμφωνα με μια πρόσφατη ανάλυση της Morgan Stanley, η χρηματοδότηση των τραπεζών έχει πέσει σημαντικά μέσα στους προηγούμενους τρεις μήνες και το κόστος (χρηματοδότησης) για τις τράπεζες αναμένεται να είναι σημαντικά υψηλότερο όταν θα ξανανοίξουν οι αγορές τον Σεπτέμβρη”.

Κόμπαζε

Τον Σεπτέμβρη του 2008 όλοι έριχναν τις ευθύνες για την τραγική κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα στα «τοξικά» επισφαλή στεγαστικά δάνεια των αμερικανικών τραπεζών. Η Ελλάδα, κόμπαζε εκείνη την εποχή η κυβέρνηση του Καραμανλή -και επαναλάμβαναν με ικανοποίηση τα κανάλια και οι εφημερίδες- δεν αντιμετωπίζει τέτοια προβλήματα: η έκθεση των ελληνικών τραπεζών στα αμερικανικά τοξικά χρεόγραφα είναι απειροελάχιστη. Και σε αντίθεση με τους αμερικανούς συναδέλφους τους, οι Έλληνες τραπεζίτες «δεν είχαν επενδύσει σε φούσκες».

Φυσικά όλοι αυτοί οι κομπασμοί δεν ήταν παρά ένα ακόμα ψέμα: στα τέλη Οκτώβρη η κυβέρνηση Καραμανλή έφερε στη Βουλή το πρώτο νομοσχέδιο για την «θωράκιση του τραπεζικού συστήματος», τα διαβόητα 28 δισεκατομμύρια. Από τότε μέχρι σήμερα το δημόσιο έχει δώσει με την μορφή είτε της άμεσης ενίσχυσης, είτε των εγγυήσεων σχεδόν 100 δισεκατομμύρια στις τράπεζες. Χωρίς αποτέλεσμα. Τώρα ο Βενιζέλος ετοιμάζεται για μια ακόμα, γενναία, ένεση κεφαλαίων στις ελληνικές τράπεζες που προβλέπεται ότι θα ξεπεράσει τα 20 δισεκατομμύρια. Αυτή τη φορά, όμως, τα πράγματα είναι πιο δύσκολα για τους τραπεζίτες.

Το βασικό πρόβλημα που αντιμετώπιζαν μέχρι τώρα οι ελληνικές τράπεζες ήταν πρόβλημα ρευστότητας: με απλά λόγια οι τράπεζες έχουν ξεμείνει από λεφτά! Υπάρχουν δυο βασικοί λόγοι που τις έχουν οδηγήσει εδώ. Ο πρώτος είναι η μείωση των καταθέσεων: οι πλούσιοι στέλνουν τα λεφτά τους στην Ελβετία, ενώ οι φτωχοί (όσοι έχουν την πολυτέλεια κάποιας παλιάς μικρής αποταμίευσης) προσπαθούν να επιβιώσουν «από τα έτοιμα». Από τις αρχές του 2010 μέχρι σήμερα οι καταθέσεις νοικοκυριών και επιχειρήσεων έχουν μειωθεί κατά 49 δισεκατομμύρια ευρώ -πράγμα που αντιστοιχεί σε μια μείωση κατά 21% (Καθημερινή 9 Αυγούστου 2011).

Ο δεύτερος λόγος είναι η κατάρρευση του διατραπεζικού δανεισμού. Αυτό που για τις γαλλικές τράπεζες αποτελεί σήμερα (ακόμα) μια φήμη είναι για τις ελληνικές εδώ και πολύ καιρό μια πασίγνωστη πραγματικότητα: η μόνη «τράπεζα» που συνεχίζει να τροφοδοτεί με δανεικά τα ελληνικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Μια ματιά και μόνο στους ισολογισμούς των «νεόνυμφων» της συμφωνίας Λάτση-Κωστόπουλου-Σεΐχη αλ Τανί αρκεί για να καταλάβει κανείς το μέγεθος του προβλήματος: από τα 150 δις της «προίκας» (δηλαδή των χρημάτων που θα διαχειρίζεται η νέα συνενωμένη τράπεζα) τα 35 σχεδόν προέρχονται από την ΕΚΤ. Τα 35 αυτά δισεκατομμύρια ξεπερνούν κατά πολύ τα ποσά που έχουν δανείσει οι δυο αυτές τράπεζες στο ελληνικό δημόσιο: τα ομόλογα και τα έντοκα γραμμάτια του ελληνικού δημοσίου που έχουν στα χέρια τους δεν ξεπερνούν τα 20 δισεκατομμύρια.

Δίνη

Το καλοκαίρι, μέσα στη δίνη της νέας επιδείνωσης της κρίσης ο Τρισέ, ο διοικητής της ΕΚΤ, υποσχέθηκε ότι θα συνεχίσει να παρέχει χαμηλότοκα δάνεια, με εγγύηση τα υποβαθμισμένα και επισφαλή ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, στις εμπορικές τράπεζες.

Αλλά οι ελληνικές τράπεζες δεν έχουν πια άλλα ομόλογα να δώσουν: την περασμένη βδομάδα οι φήμες έλεγαν ότι κάποιες, τουλάχιστον, από τις ελληνικές τράπεζες κατέφυγαν στον έκτακτο μηχανισμό παροχής ρευστότητας της Τράπεζας της Ελλάδας -έναν μηχανισμό που έχει προβλεφθεί για εξαιρετικές μόνο περιστάσεις. Είναι βέβαιο ότι αυτό δεν μπορεί να συνεχίζεται επ’ άπειρον.

Παρόλα αυτά, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τώρα οι τραπεζίτες δεν είναι η έλλειψη ρευστότητας: το μεγαλύτερο τους πρόβλημα είναι η κεφαλαιακή επάρκεια. Οι νέοι διεθνείς κανονισμοί απαιτούν, μετά την καταστροφική εμπειρία του 2008, από τις εμπορικές τράπεζες να διαθέτουν πολύ μεγαλύτερα αποθέματα από «υγιή» κεφάλαια «πρώτης κατηγορίας» (Tier1) από ό,τι στο παρελθόν- έτσι ώστε να είναι σε θέση να διαγράψουν, σε περίπτωση μιας κρίσης, πολύ μεγαλύτερα κομμάτια από τα κεφάλαια που έχουν δανείσει χωρίς να κινδυνεύουν να χρεοκοπήσουν. Αυτό που φοβούνται οι τραπεζίτες είναι ότι ο έλεγχος της Blackrock θα αποκαλύψει -σε πείσμα των συμπερασμάτων του «τεστ αντοχής» της ΕΕ- ότι οι ελληνικές τράπεζες είναι, πρακτικά, ήδη χρεοκοπημένες. Οι ελληνικές (και όχι μόνο οι ελληνικές) τράπεζες προσπαθούν με διάφορα κόλπα και τερτίπια να αποφύγουν να διαγράψουν διάφορα χρέη από τα βιβλία τους -παρόλο που οι δανειστές έχουν σταματήσει προ πολλού να τα εξυπηρετούν- για να αποφύγουν την λογιστική αποτίμηση των ζημιών.

Η κυβέρνηση, όμως, δεν μπορεί να αφήσει το τραπεζικό σύστημα να καταρρεύσει. Για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα μια μόνο λύση υπάρχει: η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου με δημόσιο χρήμα. Η έκδοση νέων μετοχών, δηλαδή, από τις τράπεζες και η πώλησή τους στο Ελληνικό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας -στο δημόσιο δηλαδή. Δεν είναι η πρώτη φορά που οι τράπεζες εκδίδουν νέες μετοχές σε αντάλλαγμα με τις επιδοτήσεις του δημοσίου: με μετοχές είχαν καλύψει και τα κεφάλαια που εισέπραξαν από το πακέτο των 28 δισεκατομμυρίων του Καραμανλή.

«Προνομιούχες»

Τότε όμως οι τράπεζες είχαν εκδώσει «προνομιούχες» μετοχές: το προνόμιό τους συνίσταται στο γεγονός ότι ο ιδιοκτήτης τους δεν έχει δικαίωμα ψήφου στις συνελεύσεις των μετόχων για την επιλογή της διοίκησης. Με άλλα λόγια με το κόλπο των «προνομιούχων» μετοχών οι τραπεζίτες κατάφεραν, παρόλο που το δημόσιο έγινε ο μεγαλύτερος μέτοχος, να διατηρήσουν τον έλεγχο των τραπεζών τους. Οι νέοι διεθνείς κανονισμοί, όμως, δεν θεωρούν τις προνομιούχες μετοχές «κεφάλαια πρώτης κατηγορίας». Για να πάρουν τις νέες ενισχύσεις του Βενιζέλου οι τράπεζες θα πρέπει να εκδώσουν και να πουλήσουν στο δημόσιο νέες «κοινές» μετοχές -μετοχές με δικαίωμα ψήφου. Οι τράπεζες που θα αναγκαστούν να προσφύγουν στον μηχανισμό, αυτόματα θα κρατικοποιηθούν.

Γι’ αυτό έκαναν τέτοια γιορτή οι επενδυτές στο χρηματιστήριο με την ανακοίνωση της συμφωνίας για την συγχώνευση Eurobank - Alpha Bank. Η συμφωνία είναι πράγματι ανάσα -όχι για τα νοικοκυριά, ούτε για την οικονομία, ούτε για τη χώρα, ούτε για τους εργαζόμενους στις δυο τράπεζες (θα μειωθούν από ότι προγραμματίζεται οι θέσεις εργασίας). Είναι ανάσα, όμως, για την τσέπη τους.

Πόσο θα κρατήσει το πάρτι, αυτό κανένας δεν μπορεί να το προβλέψει. Αργά ή γρήγορα, όμως, τα πραγματικά προβλήματα που ταλανίζουν την οικονομία θα βρούνε ξανά τον αντίκτυπό τους στα χρηματιστήρια και τις αγορές.

Ήδη την Τρίτη στο Χρηματιστήριο επικρατούσαν «διορθωτικές τάσεις».­ Ο πλανήτης ολόκληρος οδεύει προς μια διπλή ύφεση -και αυτή τη φορά οι συνέπειες θα είναι ακόμα πιο καταστροφικές και άγριες από ότι ήταν στην πρώτη βύθιση. Έχει δίκαιο ο Λαγκάρντ όταν λέει ότι «δεν έχουμε την πολυτέλεια του χρόνου». Αυτό όλοι το ξέρουν. Αυτό που δεν ξέρουν και δεν μπορούν να συμφωνήσουν είναι το τι πρέπει να γίνει για να σταματήσει η κατάρρευση.

Πλανώνται πλάνην οικτράν όποιοι νομίζουν ότι οι «επενδυτές» πανηγυρίζουν για τον γάμο. Για την αναβολή της κηδείας πανηγυρίζουν.

Διαβάστε επίσης

Κρατικοποίηση χωρίς αποζημίωση είναι η λύση

Η COSCO, οι εφοπλιστές και οι τράπεζες

Ο "προοδευτικός" Σεΐχης του Κατάρ