Η “Βαλκανική Ενωση” της Βουλγαρίας, Σερβίας και Μαυροβουνίου κήρυξαν τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την νίκησαν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ο πόλεμος τέλειωσε τον Ιούνη, όμως η συνέχεια ήταν σχεδόν άμεση. Στα τέλη Ιούνη η ένταση ανάμεσα στην Ελλάδα-Σερβία και την Βουλγαρία για τη μοιρασιά των Βαλκανικών κτήσεων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οδήγησε στον Δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο. Ο πόλεμος τέλειωσε τον Σεπτέμβρη. Η Βουλγαρία ήταν η μεγάλη ηττημένη: είναι η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα στην οποία εισέβαλαν όλοι οι γείτονες από όλα τα σύνορα.
Για την επίσημη ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία και αναπαράγεται από κόμματα και ΜΜΕ, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι είναι η καλύτερη στιγμή της Ελλάδας. Με την εμπνευσμένη ηγεσία του Βενιζέλου το ελληνικό κράτος ξεπέρασε το σοκ της ταπείνωσης του 1897, την εξευτελιστική ήττα στον πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, και ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε τους σκλαβωμένους Ελληνες στην Ήπειρο και την Μακεδονία. Η Θεσσαλονίκη ήταν το μεγάλο έπαθλο. Κάθε χρόνο η στρατιωτική παρέλαση για την 28η Οκτωβρίου πραγματοποιείται εκεί, όχι όμως, μόνο για το “Έπος του '40”. Στις 26 Οκτώβρη 1912 ο ελληνικός στρατός μπήκε στη Θεσσαλονίκη.
Στην πραγματικότητα οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ήταν ο πρόλογος και η πρώτη φάση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Κυριολεκτικά, καταρχήν: πολλά από τα πεδία των μαχών που εκτυλίχθηκαν στη διάρκειά τους θα γνώριζαν νέες αιματοχυσίες σε λιγότερο από δυο χρόνια. Η “εκστρατεία των Δαρδανελλίων” στην Καλλίπολη το 1915 κόστισε εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς. Το 1913 εκεί συγκρούστηκαν ο βουλγάρικος με τον οθωμανικό στρατό. Η επιδημία χολέρας που έφεραν στη Μακεδονία τα στρατεύματα των εμπολέμων ήταν μια μικρή γεύση από την επιδημία της “ισπανικής γρίππης” που θα σκότωνε εκατομμύρια στις τελευταίες φάσεις του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου.
Ανταγωνισμοί
Ομως, η σύνδεση ανάμεσα στους δυο πολέμους πάει πολύ πιο βαθιά. Εχει να κάνει με την συσσώρευση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις στη πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Ο καπιταλισμός είχε μπει σε μια καινούργια φάση, των γιγάντιων εταιρειών, των καρτέλ και των μονοπωλίων και οι ανταγωνισμοί πια μεταφράζονταν όχι μόνο στη γλώσσα του εμπορίου, αλλά και στο μέγεθος των στρατών, τον αριθμό των θωρηκτών και των κανονιών.
Η κούρσα των εξοπλισμών πήρε τεράστιες διαστάσεις. Η πιο εντυπωσιακή εκδήλωσή της ήταν τα προγράμματα κατασκευής θωρηκτών για τους πολεμικούς στόλους της Βρετανίας και της Γερμανίας. Ανάμεσα στο 1910 και το 1914 η Γαλλία αύξησε τις στρατιωτικές δαπάνες της κατά 10%, η Βρετανία 13%, η Ρωσία 39% και η Γερμανία 73%. Δεν ήταν οι μόνες. Παντού ακουγόταν η κλαγγή των όπλων, ο μιλιταρισμός γινόταν εθνική ιδεολογία και κάθε κίνηση της διπλωματίας άνοιγε νέες εστίες έντασης.
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρέθηκε πρώτη στο μάτι του κυκλώνα. Από τον 19ο αιώνα ήταν ο “Μεγάλος Ασθενής”. Στις αρχές του 20ου οι πιέσεις γίνονταν όλο και πιο έντονες. Οι γερμανικές εταιρείες με επικεφαλής τράπεζες απέσπασαν τη συναίνεση του Σουλτάνου για τη κατασκευή σιδηροδρόμων, με απώτερο στόχο τη σύνδεση του Βερολίνου με τη Βαγδάτη και κατόπιν με τη Βασόρα. Ο στόχος δεν ήταν μόνο οικονομικός, οι πετρελαιοπηγές, αλλά και στρατιωτικός. Η πρόσβαση στις Γερμανικές αποικίες στην Αφρική θα ήταν πιο εύκολη, παρακάμπτοντας τη Διώρυγα του Σουέζ. Αυτό σήμανε συναγερμό για τον βρετανικό και γαλλικό ιμπεριαλισμό.
Το 1908 η Αυστρο Ουγγρική Αυτοκρατορία προσάρτησε τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τυπικά τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κατείχε όμως από το 1878. Την ίδια περιοχή διεκδικούσε η Σερβία. Σαν απάντηση οι “Νεότουρκοι” αξιωματικοί του Οθωμανικού στρατού έκαναν πραξικόπημα. Η Επανάσταση των Νεοτούρκων υποσχέθηκε ισοτιμία σε όλους τους λαούς της Αυτοκρατορίας. Θα διέψευδε τις υποσχέσεις της, όμως για τις άρχουσες τάξεις και τις δυναστείες των Βαλκανικών κρατών χτύπησε επίσης ο συναγερμός.
Στην Ελλάδα η απάντηση του στρατού ήταν το κίνημα του Γουδιού το 1909. Ο Γιάννης Κορδάτος δεκαπέντε χρόνια μετά έγραφε: “Η αστική τάξις...ειργάσθη και επέτυχε το στρατιωτικοπολιτικόν πραξικόπημα της 15 Αυγούστου 1909...Η νεαρά κεφαλαιοκρατία εντός μιας τριετίας επετέλεσε θαύματα...Υπό τας ευνοϊκάς αυτάς συνθήκας η ελληνική πλουτοκρατία αποφασίζει τον πόλεμον κατά της Τουρκίας και καταφέρνει να πραγματοποιήση οριστικών το όνειρον της Θεσσαλονίκης με τον δεύτερον κατά της Βουλγαρίας πόλεμον το 1913. Από της στιγμής αυτής αρχίζει πλέον εις την φαντασίαν της πλουτοκρατίας μας το όνειρο της Αγιάς Σοφιάς να παίζει τον πρωτεύοντα ρόλο. Δι' αυτό εχειροκρότησεν με αληθινήν αγαλλίασιν την κήρυξιν του Ευρωπαϊκού πολέμου”.
Αβέρωφ
Το 1911 το πολεμικό ναυτικό παρέλαβε το θωρηκτό Αβέρωφ το πιο σύγχρονο πολεμικό πλοίο στην Ανατολική Μεσόγειο. Ομως, πίσω από τον “θρύλο” του κρύβεται η πλήρης αναδιοργάνωση του Πολεμικού Ναυτικού από μια Βρετανική αποστολή κι η βιαστική αγορά έξι σύγχρονων αντιτορπιλικών το 1912. Εξίσου δραστικά ήταν τα αποτελέσματα της Γαλλικής στρατιωτικής αποστολής για τον στρατό ξηράς: ο μηχανισμός επιστράτευσης επέτρεψε στον ελληνικό στρατό να παρατάξει 125.000 άνδρες από τις 50.000 που πρόβλεπαν “διεθνείς αναλυτές” της εποχής.
Τα “προαιώνια μίση” που υποτίθεται πυρπολούσαν πάντοτε τα Βαλκάνια δεν έχουν καμιά σχέση με τις πραγματικές αιτίες των πολέμων. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν μια καταπιεστική απολυταρχία που αγκομαχούσε να εκσυγχρονιστεί, δεν ήταν ένα προοδευτικό κοινό σπίτι των λαών. Αλλά για αιώνες πληθυσμοί με τις πιο διαφορετικές γλώσσες και θρησκείες, ένα πραγματικό ψηφιδωτό συμβίωναν ο ένας δίπλα στον άλλο, επηρέαζαν ο ένας τον άλλο. Η ήττα των οθωμανικών όπλων στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο συνοδεύτηκε σε κάμποσες περιπτώσεις από ξεσηκωμούς και αντίποινα αγροτών που ξεκαθάριζαν τους λογαριασμούς τους με μισητούς μπέηδες και τσιφλικάδες.
Ομως, δεν ήταν αυτή η διαδικασία που επικράτησε. Οι φιλοδοξίες των αρχουσών τάξεων της Βαλκανικής με τις μηχανορραφίες των ιμπεριαλιστών έσπασαν αυτό το ψηφιδωτό και το βύθισαν σε θάλασσες αίματος.
Αυτή είναι η πτυχή που σήμερα προτιμάνε να θάβουν οι επίσημες ιστορίες. Ο προελαύνων ελληνικός στρατός έκαιγε εκατοντάδες χωριά που θεωρούνταν -ή και ήταν- κέντρα του “βουλγαρισμού”, δηλαδή σλάβικα ή ελληνόφωνα “εξαρχικά”. Το Κιλκίς κάηκε μετά το τέλος της περίφημης τριήμερης μάχης το καλοκαίρι του 1913. Ηταν “βουλγάρικη” πόλη τότε και ιδιαίτερη πατρίδα του Ντάνεφ, του Βούλγαρου πρωθυπουργού. Ο βουλγάρικος στρατός έπνιξε στο αίμα την Νιγρίτα. Ο σέρβικος έκανε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις καίγοντας χωριά στη περιοχή της Μακεδονίας που κατέκτησε, εκείνα που οι κάτοικοί τους επέμεναν να θεωρούν τους εαυτούς τους Μακεδόνες ή Βούλγαρους και όχι “Νότιους Σέρβους”. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ήταν εκστρατείες εθνοκάθαρσης, τις φρίκες της οποίας έζησαν επανειλημμένα οι λαοί της περιοχής στις επόμενες δεκαετίες.
Το σφαγείο θα αποκτούσε ακόμα πιο μεγάλες και εφιαλτικές διαστάσεις στα επόμενα χρόνια. Η μια μετά την άλλη όλες οι χώρες της Βαλκανικής τραβήχτηκαν στη δίνη του “Μεγάλου Πολέμου” το 1914-1918. Ηταν μια διαδικασία που στην Ελλάδα σημαδεύτηκε από την πολιτική κρίση που δίχασε την κυρίαρχη τάξη και προκάλεσε έναν εμφύλιο πόλεμο, ανάμεσα στην κυβέρνηση της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Ο συμμαχικός αποκλεισμός του 1916-17 θα προκαλούσε χιλιάδες νεκρούς από πείνα και αρρώστειες στην “Παλιά Ελλάδα”. Ο Στρατής Μυριβήλης στο κλασσικό αντιπολεμικό μυθιστόρημα “Η Ζωή εν Τάφω” έδωσε μια συγκλονιστική μαρτυρία για την κόλαση του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου.
Ομως, οι φιλοδοξίες της άρχουσας τάξης δεν σταμάτησαν στη Μακεδονία όπως επεσήμανε ο Κορδάτος. Η Μικρασιατική Εκστρατεία από το 1919 μέχρι το 1922 έφερε τον ελληνικό στρατό να πολεμάει στα βάθη τους Τουρκίας, εκεί όπου δεν υπήρχε κανένας “αδελφός” για να “απελευθερώσει”, για λογαριασμό των αγγλο-γάλλων ιμπεριαλιστών. Οι υποσχέσεις για την “Ελλάδα των Δυο Ηπείρων και των Πέντε Θαλασσών” πνίγηκαν σε ποταμούς αίματος. Οσοι δοξολογούν το “θαύμα του 1912-13” θέλουν να μας κάνουν να ξεχάσουμε ότι ο δεκαετής πόλεμος που ξεκίνησε τότε, τελείωσε με τη Καταστροφή της Σμύρνης.
Ηδη από το ξεκίνημα εκείνης της δεκαετίας, οι σοσιαλιστές των Βαλκανίων τάχθηκαν ενάντια στον πόλεμο και πρόβαλαν την προοπτική της Βαλκανικής Δημοκρατικής Ομοσπονδίας απέναντι τόσο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία όσο και στις εθνικιστικές εξορμήσεις των βαλκανικών αρχουσών τάξεων. Ο Τρότσκι, που στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων ήταν ανταποκριτής μιας ρώσικης εφημερίδας, έχει αφήσει αξεπέραστες αναλύσεις γι' αυτό το ζήτημα.
Ο διεθνισμός, η πάλη ενάντια στον πόλεμο και τον ιμπεριαλισμό σημάδεψαν την γέννηση της Αριστεράς στα Βαλκάνια και την Ελλάδα. Αυτές τις παραδόσεις χρειαζόμαστε σήμερα. Τις παραδόσεις των φαντάρων που πάλευαν ενάντια στο πόλεμο στα μέτωπα της Μικρασίας, τις παραδόσεις των απεργών σιδηροδρομικών που στάλθηκαν ως τιμωρία στο μέτωπο το 1921, τις παραδόσεις του επαναστατικού ΣΕΚΕ που οργάνωνε χιλιάδες εργάτες για την πάλη “ενάντια στη διεθνή κεφαλαιοκρατίαν, δια τον θρίαμβον του διεθνούς σοσιαλισμού”.