Ένας από τους αποδέκτες της κριτικής του Λένιν στη μπροσούρα του για τον «Αριστερισμό» ήταν οι «Γερμανοί αριστεροί κομμουνιστές» και το κόμμα τους, το KAPD (Κομμουνιστικό Εργατικό Κόμμα). Τον Οκτώβρη του 1919 η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος είχε διαγράψει τους «αριστερούς», που αρνιόντουσαν τη συμμετοχή στις εκλογές, τη δουλειά στα συνδικάτα και παρέσερναν το κόμμα σε «ένοπλες περιπέτειες». Τον Απρίλη του 1920 οι διαγραμμένοι συγκρότησαν το KAPD.
Ηταν ένα ανομοιογενές κόμμα. Ένα μεγάλο τμήμα του ήταν πρόσφατα ριζοσπαστικοποιημένοι νέοι εργάτες και πρώην φαντάροι. Γι’ αυτούς, για να θυμηθούμε τα λόγια του Τσε Γκεβάρα μερικές δεκαετίες μετά, η δουλειά του επαναστάτη «είναι να κάνει την επανάσταση» με ένα τουφέκι στο χέρι. Όμως, στην ηγεσία τους υπήρχαν και φυσιογνωμίες που για χρόνια είχαν δώσει μάχες από την αριστερά της σοσιαλδημοκρατίας.
Ο Αντον Πάνεκοκ ήταν ένας τέτοιος επαναστάτης. Ηταν Ολλανδός καθηγητής αστρονομίας, που είχε πρωταγωνιστήσει στην ίδρυση ενός αριστερού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος στην Ολλανδία. Τα μέλη του έγιναν γνωστοί ως «Τριμπουνιστές» από το όνομα της εφημερίδας τους. Ο Πάνεκοκ βρέθηκε στη Γερμανία, δίδαξε στη σχολή στελεχών του SPD και από νωρίς τάχτηκε στο πλευρό της Ρόζα Λούξεμπουργκ. Για παράδειγμα, σε μια απάντηση στον Κάουτσκι το 1912 με τίτλο «Η μαρξιστική θεωρία κι η επαναστατική τακτική» εξηγούσε πολύ καλά ότι το κόμμα πρέπει να προωθεί τη δυναμική των αγώνων όχι να περιμένει πότε θα «αλλάξουν οι συσχετισμοί». Εκείνη την εποχή, ακόμα κι ο Λένιν θεωρούσε ότι η Ρόζα κι οι υποστηρικτές της ήταν «υπερβολικοί» στις κριτικές τους στον «πάπα του μαρξισμού», τον Κάουτσκι.
Ενώ ο Μπορντίγκα στην Ιταλία θεωρούσε ότι το κόμμα των «ξεκάθαρων επαναστατών» ήταν τα πάντα και τα εργατικά συμβούλια τίποτα, για τον Πάνεκοκ τα εργατικά συμβούλια ήταν το παν. Τα «παλιά» συνδικάτα ήταν εξαρτήματα της κρατικής μηχανής και της αστικής τάξης πραγμάτων, ενώ τα συμβούλια ήταν οι οργανώσεις «στις οποίες αναπτύσσεται η νέα ανθρωπότητα». Το επαναστατικό κόμμα θα έπρεπε να αρκεστεί στο ρόλο του προπαγανδιστή της μελλοντικής κομμουνιστικής κοινωνίας μέσα σ’ αυτά.
Μηχανισμοί
Όπως πολλές λάθος αναλύσεις, η συλλογιστική του Πάνεκοκ είχε ένα κόκκο αλήθειας στον πυρήνα της. Σε ένα κείμενο (απάντηση στον Λένιν) του 1920 με τίτλο «Η παγκόσμια επανάσταση κι η κομμουνιστική τακτική», ο Πάνεκοκ υποστήριζε ότι στη δυτική Ευρώπη και την Αμερική η αστική τάξη διαθέτει πολύ περισσότερους μηχανισμούς για τη διαιώνιση της εξουσίας απ’ ότι στη Ρωσία. Πίσω από την κρατική βία υπήρχαν θεσμοί που εξασφάλιζαν τη διάχυση της «αστικής νοοτροπίας» στους εργάτες, τα συνδικάτα και τα κοινοβούλια ήταν δυο σημαντικοί και δίπλα τους, η εκκλησία, η εκπαίδευση, η οικογένεια, η μεσοαστική «νέα διανόηση»….
Μερικά χρόνια αργότερα, ο Γκράμσι στα «Τετράδια της Φυλακής» θα αξιοποιούσε αυτή τη παρατήρηση του Πάνεκοκ. Όμως, τα συμπεράσματά τους ήταν πολύ διαφορετικά. Ο Γκράμσι υποστήριζε την ανάγκη ενός επαναστατικού κόμματος που θα παρεμβαίνει σε όλα τα μέτωπα της ταξικής πάλης για να χτίσει την «ηγεμονία» των επαναστατικών ιδεών μέσα στη δράση. Όμως, ο τελικός στόχος παρέμενε ο ίδιος με των μπολσεβίκων: η συντριβή του αστικού κράτους κι η ένοπλη κατάληψη της εξουσίας.
Ο Πάνεκοκ πίστευε ότι τα «εργατικά συμβούλια» είναι το πρόπλασμα της νέας κοινωνίας στους κόλπους της παλιάς. Σύντομα εγκατέλειψε την αναφορά στο επαναστατικό κόμμα. Η αντίφαση στη πολιτική που πρότεινε ήταν η εξής: αν η «αστική νοοτροπία» ξαναπιάνει τον έλεγχο των συνειδήσεων των εργατών μετά από προσωρινούς κλονισμούς –όπως η Επανάσταση του 1918 στη Γερμανία- τότε, ποιοι ακριβώς θα συγκροτούσαν τα εργατικά συμβούλια;
Στη Γερμανία, τα εργατικά συμβούλια του 1919 συσπείρωναν εκατομμύρια εργάτες. Όμως, η μεγάλη τους πλειοψηφία ακολουθούσε τα ρεφορμιστικά κόμματα. Αυτά τα κόμματα αφόπλισαν τα συμβούλια, πρώτα πολιτικά και μετά κυριολεκτικά. Όμως, δεν ήταν το τέλος: θα χρειαζόταν να φτάσει το 1923 για να ηττηθεί η γερμανική επανάσταση. Στο ενδιάμεσο, εκατομμύρια εργάτες κινήθηκαν προς τα αριστερά, σε σύγκρουση με τις ιδέες που είχαν μόλις δυο-τρία χρόνια πριν και τις οργανώσεις που τις εκφράζανε.
Ο Πάνεκοκ κι οι σύντροφοί του δεν έπαιξαν κανένα ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Οι «συμβουλιακοί κομμουνιστές» έμειναν στο περιθώριο να διαλαλούν την ανωτερότητα του σχήματός τους ενώ προσπαθούσαν να στήνουν «συμβούλια» που εκφράζανε μόνο τους ίδιους.
«Τα αστικά κοινοβούλια και τα συνδικάτα είναι ιστορικά ξεπερασμένα» δήλωναν οι «αριστεροί κομμουνιστές» στη Γερμανία. Κι ο Λένιν τους συμβούλευε: «αυτό είναι σωστό, αλλά μη θεωρείτε ότι αυτό που είναι ξεπερασμένο ιστορικά είναι και ξεπερασμένο στη συνείδηση των μαζών». Οι επαναστάτες χρειάζονται τη πολιτική όχι απλά γενικές ιδέες, για να παρέμβουν στους αγώνες και να αλλάξουν τις συνειδήσεις.