Έκθεση: Εβραίοι μαχητές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ

“Συναγωνιστής” είναι ο τίτλος της έκθεσης για τη συμμετοχή των Ελλήνων Εβραίων στην αντίσταση στη ναζιστική κατοχή που φιλοξενείται στο Εβραϊκό Μουσείο (Νίκης 39, Αθήνα). Πρόκειται για μια προσεγμένη και εμπνευστική συλλογή τεκμηρίων, αποκομμάτων εφημερίδων, προσωπικών αντικειμένων, σημειώσεων, φωτογραφιών σε συνδυασμό με συνεντεύξεις και βιογραφικές πληροφορίες για κάποιους από τους Εβραίους που έπαιξαν κομβικό ρόλο στην Αντίσταση.

Η έκθεση αποκαθιστά μια παραγνωρισμένη αλήθεια. Οι Εβραίοι δεν ήταν μόνο τα μεγαλύτερα θέματα της ναζιστικής θηριωδίας. Έδωσαν αγώνες, από το Γκέτο της Βαρσοβίας ως τα βουνά της Ευρυτανίας και την κατεχόμενη Αθήνα. Πάνω από 650 Εβραίοι της Ελλάδας υπολογίζεται πως εντάχθηκαν στις αντιστασιακές οργανώσεις, παρότι οι οικογένειές τους είχαν βρεθεί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή θανάτου. Η συντριπτική τους πλειοψηφία εντάχθηκε στο ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ και την ΕΠΟΝ.

Αυτή η ένταξη δεν ήταν τυχαία. Το ΕΑΜ ήταν η οργάνωση που από την αρχή έσπασε κάθε τείχος διαχωρισμού λόγω καταγωγής και θρησκεύματος και έβαλε στο κέντρο της προσοχής του τη διάσωση των Εβραίων. Η εφημερίδα Λαοκράτης του ΕΑΜ Βόλου που εκτίθεται στο Εβραϊκό Μουσείο έχει μια έκκληση τον Οκτώβρη του '43: “Κανένας εβραίος δεν πρέπει να πιαστεί. Πρέπει να τους παράσχουμε κάθε μέσο διαφυγής, κάθε μέσο απόκρυψής τους. Το ΕΑΜ δεν κάνει διάκριση μειονοτήτων στον αγώνα του. Πολεμούν το ναζισμό, άρα είναι αδερφοί μας. Δεν πρέπει να δώσουμε στους Γερμανούς λεία τους εβραίους. Οι εβραίοι πρέπει να φύγουν. Πρέπει να γλιτώσουν. Οι γερμανοί τους κυνηγούν. Να τους βοηθήσουμε”.

Ενώ την ώρα που στη Θεσσαλονίκη, τον Απρίλη του '43 γέμιζαν τα τρένα του αίσχους με Εβραίους, οργάνωση του ΕΑΜ Αθήνας κυκλοφορούσε προκήρυξη: “Τον πόνο της κατατρεγμένης φυλής τον νιώθουμε σαν πόνο δικό μας. Κάθε Έλληνας πρέπει να διαμαρτυρηθεί για τα μαρτύρια των Εβραίων γιατί είναι ένα μέρος από τα δεινά που σωρεύει ο κατακτητής σ'όλο το λαό που κατοικεί τη γη της Ελλάδας. Είναι ένα μέρος της φασιστικής κτηνωδίας που χτυπά τον ένα ή τον άλλο κι όλους μαζί”.

Στην έκθεση καταγράφεται η αντιστασιακή συνεισφορά των Εβραίων με διάφορους τρόπους. Από τον Δαβίδ Μπρούδο που δεν σταμάτησε να φορά τη στολή και το πηλίκιο του Γερμανού αξιωματικού που σκότωσε στο Κηφισοχώρι, ως τον Δανέλο Αλχανάτη, τον βασικό οργανωτή του τμήματος του ΕΑΜ για τους Εβραίους που κατάφερε να συνεχίσει μυστικά τη δράση του στην κατεχόμενη Αθήνα, γλιτώνοντας από τους Ταγματασφαλίτες μέσα στο μπαρουτάδικο του Αιγάλεω. Και από τον Αβραάμ Καλέφ-Εζρα που συμμετείχε σε μία από τις πολλές εφημερίδες του ΕΑΜ, τη “Δράση” της Άρτας που είχε υπότιτλο: “Θάνατο στο φασισμό – λευτεριά στο λαό” ως τη Σάρα Γεσούα από τη Χαλκίδα που ένας αμερικάνος δημοσιογράφος της εποχής έγραψε γι'αυτήν:

“Είναι ένα κοντό, δεμένο κορίτσι με μαύρα μαλλιά και γαλάζια μάτια. Τρέχει σαν άντρας και μπορεί να χτυπήσει ένα καρύδι, σε απόσταση 200 γυάρδες. Είτε φωνάζει παραγγέλματα, είτε δίνει σήμα με τα χέρια της στο Λόχο, είτε τραγουδάει στα ορεινά μονοπάτια, το κάνει με πάθος και περηφάνεια.”

Ο ιστορικός Ιάσονας Χανδρινός υποστήριξε ερευνητικά την έκθεση και υπογράφει το πολύ χρήσιμο συνοδευτικό έντυπο.

• Η έκθεση θα συνεχιστεί μέχρι τον Απρίλη του 2014. Επισκέψεις κάθε μέρα 9πμ – 2.30μμ, Κυριακή 9πμ – 2μμ (Σάββατο κλειστά).