Το αλφαβητάρι του Μαρξισμού: Ψ όπως ψήφος

"Αν οι εκλογές μπορούσαν να αλλάξουν κάτι", έλεγε στις αρχές του περασμένου αιώνα η διάσημη αναρχική και μεγάλη επαναστάτρια Έμμα Γκόλντμαν, "θα ήταν παράνομες". Την εποχή της, όμως, οι εκλογές ήταν σε ελάχιστες μόνο χώρες νόμιμες. Ακόμα χειρότερα, ακόμα και σε αυτές, το δικαίωμα του "εκλέγειν" και του "εκλέγεσθαι" ήταν περιορισμένο σε έναν ελάχιστο αριθμό "πολιτών".

Οι γυναίκες, κατ' αρχήν, δεν είχαν πουθενά δικαίωμα ψήφου. Η πρώτη φορά στην ιστορία που οι γυναίκες απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα ήταν στην Κομμούνα του Παρισιού, τον Μάρτη του 1871.

Και τα έχασαν και πάλι, δυο μήνες αργότερα όταν ο στρατός της "Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας" έπνιξε την επανάσταση στο αίμα.

Ούτε οι φτωχοί είχαν δικαίωμα ψήφου. Για να μπορείς να ψηφίσεις έπρεπε να έχεις μια ελάχιστη (αλλά καθόλου ευκαταφρόνητη) περιουσία. Και ένα ελάχιστο εισόδημα -που και πάλι μόνο ευκαταφρόνητο δεν ήταν. Το δικαίωμα της ψήφου, με άλλα λόγια, περιοριζόταν στα μέλη της ίδιας της άρχουσας τάξης.

Η αλλαγή του εκλογικού νόμου ήταν το κεντρικό αίτημα του κινήματος των Χαρτιστών, του πρώτου μαζικού εργατικού κινήματος που συντάραξε την Αγγλία και την Ουαλία τη δεκαετία 1838-48. Το 1832 η κυβέρνηση της Αγγλίας πέρασε μια νέα νομοθετική πράξη με την οποία επεκτεινόταν το εκλογικό δικαίωμα σε εκατοντάδες χιλιάδες "άρρενες πολίτες". Το 100% των γυναικών και το 85% των ανδρών -οι εργάτες και οι φτωχοί δηλαδή- όμως εξαιρέθηκε και πάλι.

Οι Χαρτιστές διεκδικούσαν ψήφο για όλους τους ενήλικες άντρες (κάποιοι λίγοι μόνο μιλούσαν και για ψήφο των γυναικών) ανεξάρτητα από εισοδηματικά ή ταξικά κριτήρια. Και ζητούσαν οι ψηφοφορίες να είναι μυστικές έτσι ώστε να προστατεύονται οι αντίπαλοι του καθεστώτος από την εκδίκησή του. Και μισθό για τους βουλευτές - που θα εξασφάλιζε και στους φτωχούς τη δυνατότητα να συμμετέχουν στις κοινοβουλευτικές διαδικασίες.

Τον Νοέμβρη του 1839 ξέσπασε η πρώτη εξέγερση των Χαρτιστών, η εξέγερση του Νιούπορτ. Ακολούθησε ένα κύμα απεργιών, τρία χρόνια αργότερα. Η άρχουσα τάξη απάντησε με τον στρατό, τα δικαστήρια, τις φυλακές και την εξορία. Στο Νιούπορτ ο στρατός άνοιξε πυρ ενάντια στους διαδηλωτές (που απάντησαν και αυτοί με τη σειρά τους με σφαίρες) αφήνοντας πίσω του δεκάδες νεκρούς και τραυματίες. Οι ηγέτες των Χαρτιστών καταδιώχθηκαν άγρια και καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές από τα δικαστήρια.

Η πίεση, όμως, ανάγκασε σιγά-σιγά τις άρχουσες τάξεις να υποχωρήσουν. Μέσα στις επόμενες δεκαετίες το μεγαλύτερο κομμάτι του ενήλικου ανδρικού πληθυσμού απέκτησε το δικαίωμα στην ψήφο. Οι γυναίκες, όμως, συνέχισαν να είναι αποκλεισμένες για πολλά χρόνια -παρά τους θρυλικούς αγώνες των “Σουφραζετών”. Στη Γαλλία θα έπρεπε να περιμένουν μέχρι το 1944 για να αποκτήσουν ξανά τα δικαιώματα που στέρησε από τις γιαγιάδες τους η σφαγή της Κομμούνας. Στην Ελλάδα, την «πατρίδα της δημοκρατίας», οι γυναίκες συμμετείχαν για πρώτη φορά στις βουλευτικές εκλογές το 1956.

Παράνομες

Παρόλο, όμως, που οι εργάτες, οι γυναίκες και οι φτωχοί κέρδισαν το δικαίωμα στην ψήφο, η άρχουσα τάξη συνέχισε (και συνεχίζει μέχρι σήμερα) να ελέγχει την εξουσία. Οι εκλογές αλλάζουν κάτι -το κοινοβούλιο, ίσως και την κυβέρνηση- αλλά δεν αλλάζουν το σύστημα. "Οι καταπιεσμένοι", έλεγε ο (καθόλου αναρχικός) Λένιν, "μπορούν μια φορά κάθε λίγα χρόνια να αποφασίσουν ποιοί συγκεκριμένοι αντιπρόσωποι της καταπιέστριας τάξης πρόκειται να τους εκπροσωπήσουν και να τους καταπιέσουν". Αν μπορούσαν να αλλάξουν το σύστημα, οι εκλογές θα ήταν σίγουρα παράνομες. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι όποτε έχει κινδυνέψει η εξουσία τους, οι κοινοβουλευτικές διαδικασίες «παραμερίζονται» και αναλαμβάνει ο στρατός -για την "σωτηρία του έθνους" φυσικά.

Η δημοκρατία στον καπιταλισμό είναι τυπική: αντιμετωπίζει τον καπιταλιστή και τον εργάτη σαν ίσους, δίνοντας από μια ψήφο στον καθένα, παραγνωρίζοντας (εσκεμμένα) το γεγονός ότι στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου ίσοι.

Τα αστικά κόμματα έχουν στη διάθεσή τους τα πάντα: λεφτά, την υποστήριξη του κράτους, προβολή από τους φίλους τους που ελέγχουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, στημένες δημοσκοπήσεις και ό,τι άλλο τραβάει η ψυχή τους. Οι εργάτες και τα δικά τους κόμματα δεν έχουν απολύτως τίποτα.

Ακόμα χειρότερα, η αστική δημοκρατία δεν είναι μόνο τυπική: είναι και μισή. Οι εργάτες μπορούν να ψηφίζουν κάθε τέσσερα χρόνια για το κοινοβούλιο και την κυβέρνηση. Αλλά δεν ψηφίζουν ποτέ ούτε το Διοικητικό Συμβούλιο της επιχείρησης, ούτε τον Διευθυντή τους. Το αφεντικό δεν το επιλέγει κανένας: είναι απλά ο γιός του προηγούμενου αφεντικού και ο εγγονός του προ-προηγούμενου. Όπως ακριβώς γινόταν και την εποχή της φεουδαρχίας με τους ευγενείς και τους βασιλιάδες. Τον «Διευθύνοντα Σύμβουλο» τον ψηφίζει η «συνέλευση των μετόχων» -το 0.000001 του πληθυσμού, όπου το «ένας άνθρωπος μία ψήφος» έχει αντικατασταθεί από το «μια μετοχή, μια ψήφος».

Με τους αγώνες κατακτήσαμε την δημοκρατία -έστω την τυπική δημοκρατία- στην πολιτική. Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι να κατακτήσουμε και την δημοκρατία στην οικονομία. Και με αυτόν τον τρόπο να σπάσουμε τον κύκλο και της εκμετάλλευσης και της ανισότητας -που θα ανοίξει τον δρόμο για μια δημοκρατία ουσιαστική.