1917 - Η επανάσταση των Σοβιέτ

Η επανάσταση ξεκίνησε στην Αγία Πετρούπολη (μετονομάστηκε σε Λένινγκραντ το 1924) όταν οι εργάτριες βγήκαν στους δρόμους με αφορμή τη Διεθνή Μέρα της Γυναίκας, για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στον πόλεμο και τη φτώχεια. Έπεισαν τους άνδρες συναδέλφους τους να κατέβουν σε απεργία. Η γενική απεργία μετατράπηκε σε ξεσηκωμό. Η αστυνομία αποδείχτηκε «λίγη» για να τα βγάλει πέρα μαζί τους. Μετά ήταν η σειρά των Κοζάκων να προσπαθήσουν. Οι Κοζάκοι ήταν μια πολεμική κάστα με ιδιαίτερα προνόμια αιώνων από το τσαρικό καθεστώς. Όμως, κι αυτοί αποδείχτηκαν «λίγοι». Ο Τρότσκι περιγράφει μια διαδήλωση που βρέθηκε μπρος σε ένα φράγμα έφιππων Κοζάκων. Το πλήθος δίστασε κι ένας διαδηλωτής πέρασε σχεδόν μπουσουλώντας ανάμεσα στα άλογα. Ένας Κοζάκος του έκλεισε το μάτι. Λίγα λεπτά αργότερα οι Κοζάκοι είχαν κάνει στην άκρη παρά τις εντολές των αξιωματικών τους.

Το 1905 το επίλεκτο Σύνταγμα Πρεομπραζένσκι είχε σταλεί στη Μόσχα να τσακίσει την ένοπλη εξέγερση. Από το ίδιο σύνταγμα τον Φλεβάρη του 1917 ξεκίνησε η ανταρσία που αγκάλιασε τη φρουρά της Πετρούπολης, περίπου 300.000 φαντάρους. Οι στρατιώτες ενώθηκαν με τους απεργούς. Ο Τσάρος έπεσε. Η Ρωσία έγινε μέσα σε τρεις μέρες από το συνώνυμο της καταπίεσης και του σκοταδισμού το πιο ελεύθερο καθεστώς στο κόσμο από άποψη δημοκρατικών ελευθεριών.

Ο Τζον Ρηντ, ο Αμερικάνος επαναστάτης δημοσιογράφος βρέθηκε λίγους μήνες αργότερα στην επαναστατημένη Πετρούπολη. Επειδή ήταν σοσιαλιστής μπορούσε να κυκλοφορεί ελεύθερα σε όλες τις συγκεντρώσεις και συνεδριάσεις του κινήματος. Κι επειδή ήταν διάσημος και από «καλή οικογένεια» είχε και πρόσβαση στην «πολιτισμένη κοινωνία». Καταγράφει τον αποτροπιασμό των κυριών των πλούσιων οικογενειών για τα καμώματα των υπηρετριών τους. Φοράνε κόκκινες κονκάρδες, βγαίνουν βόλτες και δεν δίνουν λογαριασμό και –άκουσον, άκουσον- μια «δούλα» είχε το θράσος να αρνηθεί να στηθεί στην ουρά για ψωμί από τα χαράματα γιατί θα χαλούσε τα καινούργια της παπούτσια.

Οι φαντάροι δεν ανέχονταν πλέον οι αξιωματικοί να τους μεταχειρίζονται σαν ζώα. Ξήλωναν τις επωμίδες τους, τους υποχρέωναν να φοράνε κόκκινες κορδέλες και να τους απευθύνουν το λόγο στον πληθυντικό. Οι εκλεγμένες επιτροπές τους έλεγχαν κάθε βήμα των αξιωματικών –και τα όπλα της μονάδας. Στα χωριά «λαλούσε ο κόκκινος πετεινός». Από το καλοκαίρι του 1917 οι αγρότες αφού διαπίστωναν ότι δεν ίδρωνε το αυτί της νέας κυβέρνησης με τα ψηφίσματα και τα υπομνήματα άρχισαν να μοιράζουν μόνοι τους τη γη και να καίνε τις επαύλεις των γαιοκτημόνων.

Όλη η απέραντη αυτοκρατορία ήταν ένα ηφαίστειο σε έκρηξη με κάθε λογής κινήματα να ξεσπάνε. Όμως η καρδιά της χτυπούσε στα εργοστάσια της Πετρούπολης και της Μόσχας. Η εργατική τάξη ήταν μικροσκοπική σε σχέση με τον πληθυσμό. Το πολύ πέντε εκατομμύρια σε σύνολο 140. Όμως, ήταν συγκεντρωμένη στους πιο μοντέρνους κλάδους της οικονομίας και στα πιο νευραλγικά κέντρα του κράτους.

Το πρώτο πράγμα που έκαναν οι εργάτες και οι εργάτριες ήταν να αναβιώσουν μια μορφή οργάνωσης που είχαν δημιουργήσει στην προηγούμενη επανάσταση του 1905, τα σοβιέτ, τα συμβούλια εργατών αντιπροσώπων. Ήταν όργανα αγώνα αλλά έγιναν και όργανα εξουσίας. Τίποτα δεν γινόταν χωρίς εντολή ή έγκριση των σοβιέτ. Ακόμα και η Προσωρινή Κυβέρνηση χρωστούσε την ύπαρξή της στην πολιτική βούληση της ηγεσίας τους. Οι εργοστασιακές επιτροπές ήταν μια άλλη μορφή οργάνωσης που καθώς περνούσαν οι μήνες διεκδικούσαν βήμα-βήμα τον έλεγχο του εργοστάσιου από τα αφεντικά και τους διευθυντές.

Κατεύθυνση

Σε ποια κατεύθυνση θα στρεφόταν το εργατικό κίνημα; Στα σοβιέτ κυριαρχούσε στην αρχή η άποψη των σοσιαλιστικών κομμάτων που έλεγαν ότι το κίνημα πρέπει να στηρίξει «κριτικά» τη δημοκρατική κυβέρνηση μαζί με τους προοδευτικούς αστούς. Η γη, η ειρήνη, το ψωμί θα έρχονταν με συναινέσεις, όχι με ρήξη με τον καπιταλισμό. Το κόμμα των μενσεβίκων ήταν ο ένας φορέας αυτών των απόψεων και των σοσιαλεπαναστατών ο άλλος –με τεράστια επιρροή στους φαντάρους που οι περισσότεροι ήταν αγρότες με στολή.

Στη Ρώσικη Επανάσταση υπήρχε ένα κόμμα που μπόρεσε να ξεκαθαρίσει έγκαιρα τον προσανατολισμό του και να την οδηγήσει στη νίκη. Ήταν το κόμμα των μπολσεβίκων.

Οι μπολσεβίκοι ήταν οι «σκληροί» της αριστεράς στην Ρωσία από την πρώτη εμφάνισή τους σαν μια τάση του ενιαίου Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος το 1903. Όχι γιατί οι υπόλοιπες οργανώσεις και κόμματα δεν διέθεταν αφοσιωμένα στελέχη και μέλη με εμπειρία στον παράνομο αγώνα. «Επαγγελματίες επαναστάτες» είχαν όλοι (οι εσέροι διέθεταν και τη «μαχητική οργάνωση» με βόμβες και πιστόλια). Ήταν οι «σκληροί» γιατί επέμεναν, στρατηγικά, ότι ηγέτης της επερχόμενης επανάστασης στη Ρωσία θα είναι η εργατική τάξη και απέρριπταν κάθε συμμαχία με τους δημοκράτες αστούς. Δεύτερον, γιατί στα χρόνια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου είχαν κρατήσει μια ασυμβίβαστη διεθνιστική στάση –δεν ήταν πατριώτες (με ή χωρίς εισαγωγικά).

Όπως γράφει ένας χρονικογράφος της επανάστασης, ο Σουχάνοβ, όταν νίκησε η επανάσταση του Φλεβάρη, «οι μενσεβίκοι και οι εσέροι πήγαν στο παλάτι της Ταυρίδας», όπου συγκροτούταν η πρώτη Προσωρινή Κυβέρνηση «και οι μπολσεβίκοι πήγαν στα εργοστάσια».

Δεν έφτανε αυτό, όμως. Οι μπολσεβίκοι χρειάστηκε να πάρουν νέες στρατηγικές αποφάσεις. Ο ρόλος του Λένιν ήταν αποφασιστικός σε αυτή την προσπάθεια. Μπορούσε η εργατική τάξη να πάρει την εξουσία στην καθυστερημένη Ρωσία; Μήπως τόσες δεκαετίες δεν επέμεναν ότι η επανάσταση θα έχει να λύσει «αστικοδημοκρατικά» ζητήματα (αγροτική μεταρρύθμιση, συντακτική συνέλευση, οχτάωρο) έστω με εργατική ηγεμονία; Μια ολόκληρη πτέρυγα της ηγεσίας υποστήριζε ότι αυτό το «στάδιο» δεν είχε ξεπεραστεί ακόμα. Επέμεναν ότι το κόμμα έπρεπε να κρατήσει το ρόλο της αριστερής αντιπολίτευσης στη νέα κατάσταση.

Ο Λένιν έπεισε το κόμμα ότι η εργατική τάξη μπορούσε να πάρει την εξουσία «για λογαριασμό της και μόνο για λογαριασμό της» όπως θα έγραφε εκείνους τους μήνες στο Κράτος και Επανάσταση. Αυτή η τάξη θα απελευθέρωνε όλους τους καταπιεσμένους, θα σταματούσε τον πόλεμο και θα έδινε τη γη στους αγρότες. Και το μέσο για να τα κάνει όλα αυτά δεν θα ήταν μια καλύτερη, πιο αριστερή προσωρινή κυβέρνηση. Ήταν τα σοβιέτ, τα όργανα της εργατικής εξουσίας που χτίζονταν ήδη. Δεν ήταν παράξενο που αυτές οι απόψεις αποκηρύχτηκαν από εχθρούς και φίλους σαν «μισο-αναρχικές» και «τροτσκιστικές». Ο Τρότσκι ήταν μια μοναχική φωνή για χρόνια όταν υποστήριζε ότι η επανάσταση στη Ρωσία θα είναι «διαρκής» κι ότι ο ορίζοντάς της θα ήταν η παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση. Το 1917 ο Τρότσκι εντάχτηκε στο κόμμα των μπολσεβίκων.

Οι μπολσεβίκοι κατάφεραν να κερδίσουν την πλειοψηφία στα σοβιέτ και στην πορεία έγιναν ένα μαζικό κόμμα. Δεν το κατάφεραν επειδή απλά πρόβαλαν τα «σωστά» αιτήματα «ειρήνη, γη, ψωμί». Τα κατάφεραν γιατί είχαν την υπομονή να παλέψουν μαζί με τους εργάτες και τους φαντάρους ακόμα και όταν είχαν αυταπάτες, όταν δοκίμαζαν κόμματα και πολιτικές και έκαιγαν τα δάχτυλά τους στην προσπάθεια. Επίσης, γιατί είχαν ξεκαθαρίσει ότι η απελευθέρωση της τάξης θα είναι έργο της ίδιας, αυτό σήμαινε το σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ» που συμπλήρωνε τα τρία προηγούμενα.

Τον Οκτώβρη του 1917 -7 Νοέμβρη με το νέο ημερολόγιο- οι μπολσεβίκοι οδήγησαν τα σοβιέτ στη νίκη. Οι επαναστάσεις μπορεί να αρχίζουν «αυθόρμητα», αλλά δεν τελειώνουν ποτέ έτσι.