Ο θάνατος ήταν βιομηχανοποιημένος. Στους δέκα μήνες της Μάχης του Βερντέν το 1916, οι νεκροί και τραυματίες κι από τις δυο μεριές έφτασαν τις 750 χιλιάδες, περίπου 70 χιλιάδες το μήνα. Όλη αυτή η σφαγή έγινε σε μια έκταση εκατό τετραγωνικών χιλιομέτρων. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν επίσης ο πρώτος «ολοκληρωτικός πόλεμος». Όλη η οικονομία δούλευε για να παράγει όπλα, όλη η κοινωνία έγινε ένας απέραντος στρατώνας. Το όπλο του εμπορικού αποκλεισμού έφερε πείνα και ασθένειες.
Ακόμα και σήμερα γράφονται βιβλία που προσπαθούν να εξηγήσουν ποια ήταν τα μοιραία σφάλματα της ευρωπαϊκής διπλωματίας εκείνο το καλοκαίρι του 1914. Ποιες ήταν οι επιλογές που επέτρεψαν μια πολιτική δολοφονία, του Αρχιδούκα της Αυστροουγγαρίας στο Σεράγιεβο, να τραβήξει στην άβυσσο μια ολόκληρη ήπειρο, στην πραγματικότητα τον κόσμο ολόκληρο.
Όμως, ο πόλεμος είχε πολύ βαθύτερες αιτίες, τον ίδιο τον καπιταλισμό. Το σύστημα παγκόσμια είχε μπει σε μια φάση όπου οι καπιταλιστές ανταγωνίζονταν ο ένας με τον άλλο όχι με τον πόλεμο των τιμών, αλλά με πραγματικά όπλα. Όπου τα μερίδια στην παγκόσμια αγορά είχαν ανάγκη ένα μεγάλο πολεμικό στόλο. Οι επαναστάτες μαρξιστές όπως ο Λένιν, ο Μπουχάριν, η Λούξεμπουργκ εντόπιζαν αυτή την αλλαγή, το πέρασμα στο ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού, στην εμφάνιση των μεγάλων μονοπωλιακών επιχειρήσεων και τη σύνδεσή τους με τα κράτη που έπαιζαν όλο και πιο ενεργητικό ρόλο στην οικονομία.
Μισός αιώνας είχε περάσει από τον τελευταίο μεγάλο πόλεμο σε ευρωπαϊκό έδαφος (ο γαλλοπρωσικός του 1870). Μαζί με τον πόλεμο έμοιαζε ότι και οι επαναστάσεις ανήκαν στο παρελθόν. Η πρώτη Ρώσικη Επανάσταση το 1905 (προϊόν κι αυτή ενός άλλου πολέμου, του ρωσοϊαπωνικού το 1904) ήταν το πρώτο σημάδι ότι η εποχή της σχετικής κοινωνικής ειρήνης τέλειωνε. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος γέννησε το μεγαλύτερο, πιο βαθύ και πιο ριζοσπαστικό κύμα επαναστάσεων που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα.
Τον Οκτώβρη του 1917 η εργατική τάξη της Ρωσίας πήρε την εξουσία με επικεφαλής τους μπολσεβίκους του Λένιν και του Τρότσκι. Όχι μόνο την πήρε, αλλά και την κράτησε κόντρα στην πιο λυσσασμένη αντεπανάσταση. Και τον Νοέμβρη του 1918 η εργατική τάξη της Γερμανίας έβαλε τέρμα στον πόλεμο με τη δικιά της επανάσταση.
Αναμετρήσεις
Το επαναστατικό κύμα του 1917 υποχώρησε στις αρχές της δεκαετίας του 1920. Την επόμενη δεκαετία όμως, ο κόσμος θα ξαναζούσε συγκλονιστικές επαναστατικές «στιγμές». Το 1934 είναι η χρονιά που το εργατικό κίνημα άρχισε να παίρνει φόρα για αυτές τις μεγάλες αναμετρήσεις.
Είναι η χρονιά που το εργατικό κίνημα περνάει στην αντεπίθεση μετά από μια δεκαετία υποχώρησης. Στο τέλος αυτής της δεκαετίας, το 1933, το εργατικό κίνημα έμοιαζε να πνέει τα λοίσθια κάτω από το διπλό βάρος της οικονομικής κρίσης και της ανόδου του φασισμού στην Ευρώπη. Τον Γενάρη του 1933, ο Χίτλερ είχε διοριστεί καγκελάριος (πρωθυπουργός) και σύντομα το ναζιστικό σκοτάδι σκέπασε τη χώρα. Το ισχυρότερο εργατικό κίνημα και Αριστερά στον κόσμο χάθηκαν χωρίς μάχη.
Το 1934 η εικόνα ξαφνικά αλλάζει. Η χρονιά «ανοίγει» τον Φλεβάρη με την Γενική Απεργία ενάντια στην φασιστική απειλή στην Γαλλία και την εξέγερση των σοσιαλδημοκρατών εργατών στην Βιέννη ενάντια στην συγκρότηση μιας ακροδεξιάς κυβέρνησης. Η εξέγερση συντρίφτηκε από το στρατό και τις παραστρατιωτικές οργανώσεις της ακροδεξιάς. Η άνοιξη και το καλοκαίρι σημαδεύονται από τις πρώτες μεγάλες και νικηφόρες απεργίες στις ΗΠΑ. Και «κλείνει» με την εξέγερση των εργατών στις Αστούριας της Ισπανίας που πυροδότησε η είσοδος στην κυβέρνηση ενός καθολικού, ακροδεξιού κόμματος.
Ακόμα και στην Ελλάδα, που βρισκόταν μακριά από την καρδιά των γεγονότων, η χρονιά σημαδεύεται από τις απεργίες και τις πρώτες μεγάλες εκλογικές επιτυχίες του ΚΚΕ όπως η εκλογή «κόκκινων» δημάρχων στις Σέρρες και την Καβάλα.
Το 1934 ήταν, με άλλα λόγια, ο πρόλογος για τις επαναστάσεις και τα μεγάλα κινήματα του 1936, από την Ισπανική Επανάσταση μέχρι το ματωμένο Μάη της Θεσσαλονίκης. Ήταν το μεγάλο σταυροδρόμι: ο ένας δρόμος ήταν η νίκη των κινημάτων και των επαναστάσεων. Ο άλλος ήταν η ήττα τους. Ο πρώτος οδηγούσε σε ένα κόσμο χωρίς φασισμό και πόλεμο και σε μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση και κρίσεις. Ο δεύτερος, αυτός που περπάτησε η ανθρωπότητα, οδήγησε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, στο Άουσβιτς και την Χιροσίμα.
Όμως, και σε αυτή την περίοδο η επανάσταση έκανε την εμφάνισή της. Αυτό ήταν ο «κόκκινος Δεκέμβρης» του 1944 στην Αθήνα. Μια επανάσταση που η ηγεσία της αρνήθηκε να πει το όνομά της και την οδήγησε στην ήττα. Δεν ήταν βέβαια κεραυνός εν αιθρία. Τον Απρίλη εκείνης της χρονιάς οι φαντάροι και οι ναύτες του ελληνικού στρατού στη Μέση Ανατολή στασίασαν ζητώντας την αναγνώριση της κυβέρνησης τους Βουνού. Οι Αγγλοι «σύμμαχοι» τους έκλεισαν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων.
Το 1944 όταν ο πόλεμος έφτανε στο τέλος του ήταν πράγματι μια κρίσιμη χρονιά όχι μόνο για την Ελλάδα: το Παρίσι απελευθερώνεται από μια εξέγερση του «απλού» κόσμου, η Βαρσοβία ισοπεδώνεται από τους ναζί που έπνιξαν στο αίμα την εξέγερση της Πολωνικής Αντίστασης με τον ρώσικο στρατό να κοιτάζει από την απέναντι όχθη.
Κύμα
Στην Ιταλία το Κομμουνιστικό Κόμμα μπαίνει στην κυβέρνηση την Άνοιξη και η Αντίσταση υπογράφει τη δική της «Βάρκιζα» -τις συμφωνίες της Ρώμης- τον Δεκέμβρη. Το επαναστατικό κύμα που γεννήθηκε και σε αυτόν τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο εκτροχιάστηκε σε όλη την Ευρώπη.
Τον Νοέμβρη που πέρασε η επαναστατική αριστερά γιόρτασε τα σαράντα χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου με τον καλύτερο τρόπο: ως πρωταγωνιστής στις απεργίες και την αντιφασιστική πάλη επιμένοντας ότι «ο δρόμος του Νοέμβρη είναι επαναστατικός». Το Πολυτεχνείο ήταν η αρχή για τα μεγάλα γεγονότα του 1974. Την πτώση της χούντας μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Κύπρο και την έκρηξη των αγώνων των εργατών και της νεολαίας που σημάδεψαν την «Μεταπολίτευση».
Οι εξελίξεις αυτές δεν εκτυλίσσονταν στο κενό, ήταν και σε αυτή την περίπτωση κομμάτι ενός διεθνούς κύματος αγώνων και ριζοσπαστικοποίησης με κέντρο το Μάη του ’68. Το 1974 ήταν η χρονιά που αυτό το κύμα πλησίαζε στο τέλος του.
Όμως, το ηφαίστειο ήταν ακόμα ενεργό, όπως έδειξε μια ξεχασμένη –μέχρι τότε- χώρα της Ευρώπης, η Πορτογαλία. Τον Απρίλη του 1974 η «Επανάσταση των Γαρυφάλλων» ανέτρεψε μια δικτατορία που κρατούσε σαράντα ολόκληρα χρόνια. Η συνέχεια ήταν ενάμισης χρόνος με απεργίες, καταλήψεις εργοστασίων, διαδηλώσεις όπου δίπλα στις εργοστασιακές επιτροπές βάδιζαν ολόκληρα συντάγματα με τα όπλα γεμάτα και το χαιρετισμό της σφιγμένης γροθιάς.
Σαράντα χρόνια μετά, μπορούμε να κάνουμε το 2014 μια χρονιά όπου οι επαναστάσεις δεν θα είναι επέτειοι, αλλά πραγματικότητα.