Μαραθώνιος μιας Ημιτελούς Άνοιξης: Γρηγόρης Λαμπράκης

Χρησιμοποίησε σπάνια φωτογραφικά αρχεία και άγνωστα μέχρι σήμερα κινηματογραφικά ντοκουμέντα που στοιχειοθετούν όχι μόνο τη ζωή και το ρόλο του βουλευτή της αριστεράς που δολοφονηθηκε το 1963 από ακροδεξιούς τραμπούκους αλλά και την πολιτική συγκυρία μέσα στην οποία έδρασε ο ίδιος ο Λαμπράκης. Πολύτιμο αρχειακό υλικό βλέπει για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας, έχοντας υποστεί ειδική επεξεργασία. Εμφανίζεται ο ίδιος ο Γρηγόρης Λαμπράκης στη Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης, πλάνα από το λαϊκό προσκύνημα στη σορό του που εξελίχθηκε σε μεγαλειώδη κηδεία - διαδήλωση, καθώς και μαρτυρίες ανθρώπων που τον γνώρισαν ή και συνεργάστηκαν μαζί του. Αθλητές, γιατροί, συγγενείς, ασθενείς και συναγωνιστές του καταθέτουν τις εμπειρίες τους από τη γνωριμία με τον μεγάλο αγωνιστή. Ανάμεσά τους ο Μανώλης Γλέζος, με τον οποίο βρέθηκε στα έδρανα της Βουλής με την ΕΔΑ και μαζί πήραν μέρος στην τετραήμερη Παγκόσμια Πορεία Ειρήνης του Ωλντερμάστον, ο Τάκης Μπενάς που ήταν τότε Γραμματέας της Νεολαίας ΕΔΑ και αργότερα γραμματέας της Νεολαίας Λαμπράκη, ο Κωνσταντίνος Χορομίδης, τελευταίος εν ζωή δικηγόρος της Πολιτικής Αγωγής στη δίκη για τη δολοφονία του Λαμπράκη, ο Ανδρέας Μαμωνάς που δεκαεξάχρονος τότε μαθητής έσπασε τα μπλόκα και περπάτησε με τον Λαμπράκη στην απαγορευμένη Πορεία Ειρήνης. Επίσης νεαροί αυτόπτες μάρτυρες στη δολοφονία του, άγνωστοι τότε που θα εξελίσσονταν σε στελέχη του αντιδικτατορικού κινήματος και πολλοί ακόμη.

Το ντοκιμαντέρ δεν έχει γραμμική αφήγηση. Ο σκηνοθέτης έφτιαξε έναν κορμό με τη ζωή του Λαμπράκη χωρίς χρονική συνέχεια, πάνω στον οποίο έπλεξε σαν κλαδιά τις μαρτυρίες και συνεντεύξεις (έγχρωμη εικόνα) και το αρχειακό υλικό (ασπρόμαυρες φωτό). Το αποτέλεσμα είναι ένα εντυπωσιακό πανόραμα των πολιτικών εξελίξεων στην Ελλάδα από το ’30 μέχρι το 1963, όπου διακρίνονται καθαρά δυο κόσμοι: Η αστική τάξη και οι ενίοτε πολιτικοί εκφραστές της (Μεταξάς, γερμανοτσολιάδες, παλάτι, ΕΡΕ – Καραμανλής) απέναντι στους «από τα κάτω» - την εργατική τάξη, τη φτωχή αγροτιά και την αριστερά.

Η παρουσίαση δεν χαρίζει κάστανα στους εκπρόσωπους του καθεστώτος, κρατικούς και παρακρατικούς, βοηθάει στην κατανόηση του πώς δημιούργησε τα στηρίγματά του εξαγοράζοντας τα πιο καθυστερημένα κομμάτια της δεξιάς και μετατρέποντάς τα σε παρακρατικούς τραμπούκους. Έτσι περάσαμε από τα δήθεν «θύματα» του εμφυλίου με ηγετίσκο τον διαβόητο ναζιστή φον Γιοσμά (πατέρα του στελέχους της Χρυσής Αυγής), στις οργανώσεις «καρφίτσα», που διακρίνονταν από μια καρφίτσα στο πέτο, οι οποίες βοηθούσαν την αστυνομία στο χαφιέδισμα και καταδίωξη των αγωνιστών.

Προσκήνιο

Στη δεκαετία του ’60 ο πάγος που σκέπαζε το τέλος του εμφυλίου άρχισε να λιώνει: Μια νέα εργατική τάξη βγήκε στο προσκήνιο στα μεγάλα αστικά κέντρα, αμφισβήτησε την κυριαρχία της δεξιάς και στράφηκε προς την αριστερά, το ΚΚΕ και τη νόμιμη έκφρασή του, την ΕΔΑ. Εξαιτίας της λογοκρισίας και της καταστολής, ένας αναγκαστικός τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας του αριστερού κόσμου ήταν οι οργανώσεις για την ειρήνη και τον διεθνή αφοπλισμό.

Ο Λαμπράκης διασταυρώθηκε με αυτές τις φοβερές εξελίξεις. Φτωχό αγροτόπαιδο από την Αρκαδία, βραβευμένος αθλητής και μετέπειτα γιατρός, εκλέχτηκε βουλευτής με κάποιο από τα μέτωπα που χρησιμοποιούσε η αριστερά για να συμμετέχει στις εκλογές. Ο ίδιος είχε μετριοπαθείς απόψεις (φανερά τουλάχιστον), αλλά βοήθησε έμπρακτα τους φτωχούς, τους φυλακισμένους αγωνιστές της αριστεράς και τις οικογένειές τους και έγινε φωνή του ανερχόμενου κινήματος ειρήνης.

Έτσι κατέληξε στόχος του καθεστώτος. Το ντοκιμαντέρ στέκεται σε 4 σημαντικά περιστατικά: Τη διεθνή πορεία ειρήνης στο Ωλντερμάστον της Βρετανίας, τη μαραθώνια πορεία που απαγορεύτηκε από την αστυνομία - ο ίδιος κάνοντας χρήση της βουλευτικής του ασυλίας κατάφερε να βαδίσει μέχρι το τέρμα-, τη δολοφονία του στη Θεσσαλονίκη από τους τραμπούκους Εμμανουηλίδη και Γκοτζαμάνη και την κηδεία του στην Αθήνα λίγες μέρες μετά.

Το ντοκιμαντέρ θαρραλέα θίγει το ζήτημα του πολιτικού προσανατολισμού της αριστεράς σε σχέση με το μαζικό κίνημα και τις δυνατότητές του εκείνη την περίοδο. Η ανεπάρκεια γίνεται καθαρή στα γεγονότα της κηδείας του Λαμπράκη. Δια στόματος Τάκη Μπενά ακούμε ότι οι οδηγίες του ΚΚΕ ανέφεραν ρητά «σιωπηρή ταφή», αλλά ο κόσμος μετέτρεψε την κηδεία σε βροντερή αντικυβερνητική διαδήλωση ενός εκατομμυρίου ανθρώπων φωνάζοντας «Κάτω ο Καραμανλής». Η εξουσία βρισκόταν στους δρόμους, όμως ο Μανόλης Γλέζος δηλώνει απερίφραστα ότι ο ίδιος «μάζεψε» τους οπαδούς της βίαιης σύγκρουσης τη μέρα της κηδείας, φοβούμενος ότι οι διαμαρτυρίες θα χρησιμοποιούνταν για επιβολή πραξικοπήματος. Το σύνθημα «Κάθε νέος και Λαμπράκης» κατέληξε στην ίδρυση της «Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη», που αποτέλεσε πολιτική ομπρέλα και ταυτόχρονα ρεφορμιστική διαχείριση των διαθέσεων του κόσμου.

Από αυτή τη σκοπιά, ο τίτλος του ντοκιμαντέρ είναι απόλυτα πετυχημένος. Η άνοιξη παρέμεινε ημιτελής και δε θα μπορούσε αλλιώς με μια τέτοια αριστερά. Είναι πολύ σημαντικό που σήμερα ξανανοίγουν όλα τα ζητήματα τακτικής και στρατηγικής. Βοηθάνε ώστε ο μαραθώνιος που διανύουμε την επόμενη φορά να είναι νηκηφόρος.

Δήμητρα Κυρίλλου