Πρώτον την αμφισβήτηση του πολιτικού στάτους κβο. Το κάψιμο του Προεδρικού Μεγάρου στο Σαράγεβο από τους εξεγερμένους είχε πολλαπλή συμβολική σημασία. Αφενός η επιχειρηματική και η πολιτική τάξη διαπλέκονται σε ένα πολιτικό σύστημα – τερατογέννεση της Συμφωνίας του Ντέητον – με ούτε λίγο ούτε πολύ 13 κυβερνήσεις, οι υψηλά αμοιβόμενοι αξιωματούχοι των οποίων είναι επιχειρηματίες ή αχυράνθρωποί τους, που ξεπουλούν τον πλούτο της χώρας στους εαυτούς τους ή το ξένο κεφάλαιο με το αζημίωτο.
Αφετέρου η πολιτική εξουσία επικυριαρχείται από τον «Υψηλό Επιτετραμένο» της «Διεθνούς Κοινότητας», με δικτατορικές αρμοδιότητες, όπως την άσκηση βέτο σε νόμους ή την προώθηση διαταγμάτων, συνεπικουρόμενο από την στρατιωτική δύναμη κατοχής της EUFOR, καθιστώντας την χώρα προτεκτοράτο της Ε.Ε. και του διεθνούς κεφαλαίου.
Δεύτερον την αμφισβήτηση του μοντέλου εθνοτικού διαχωρισμού. Μεγάλης συμβολικής σημασίας ήταν το σύνθημα «Θάνατος στον εθνικισμό» που κοσμούσε την είσοδο του κατεστραμμένου κυβερνείου της Τούζλα. Οι εργάτες της Βοσνίας κατανοούν πλέον τον εθνικισμό ως τον «μανδύα που καλύπτει τις ιμπεριαλιστικές ορέξεις», κατά την ρήση της Ρόζα Λούξεμπουργκ, και αποκρύπτει τον ταξικό διαχωρισμό στην καπιταλιστική κοινωνία.
Έτσι, κατά την διάρκεια της εξέγερσης στην μικτή πόλη του Μόσταρ, καθολικοί και μουσουλμάνοι από κοινού εισέβαλαν και έκαψαν τα γραφεία των εθνικιστικών κομμάτων των κοινοτήτων τους. Αντίστοιχα, στις διαδηλώσεις αλληλεγγύης στους εξεγερμένους στην πρωτεύουσα του σερβικού τομέα Μπάνια Λούκα, πρωτοστάτησαν οι βετεράνοι πολεμιστές του εμφυλίου. Πλέον οι Ενώσεις των Βετεράνων στην Βοσνία λειτουργούν σαν μια γροθιά, ξεπερνώντας τους διαχωρισμούς, συνειδητοποιώντας ότι πολέμησαν για μία χίμαιρα.
Το διεθνιστικό πρόταγμα των Βόσνιων εξεγερμένων βρήκε άμεση ανταπόκριση στα Δυτικά Βαλκάνια. Διαδηλώσεις συμπαράστασης οργανώθηκαν στο Ζάγκρεμπ και το Βελιγράδι με πολλές εκατοντάδες κόσμου. Συγκέντρωση πολλών χιλιάδων έγινε στην Ποντγκόριτσα του Μαυροβουνίου που κατέληξε με πορεία στην βουλή, όπου οι διαδηλωτές συγκρούστηκαν με τα ΜΑΤ για ώρες. Συγκρούσεις πραγματοποιήθηκαν μπροστά στην Βουλή και στα Σκόπια της Δημοκρατίας της Μακεδονίας, ύστερα από μαζική πορεία που κάλεσαν πρωτοβάθμια σωματεία και η σοσιαλιστική οργάνωση «Σολιντάρνοστ» (Αλληλεγγύη).
Χίμαιρες αναδεικνύονται και μια σειρά υποσχέσεων για ένα καλύτερο αύριο που κρατούσαν καθηλωμένη την εργατιά σε ολόκληρα τα Βαλκάνια τα τελευταία 20 χρόνια παρά τις συνθήκες ακραίας φτώχειας: «Δημοκρατία», «ανάπτυξη», «επενδύσεις», «Ευρωπαϊκή Ένωση». Όλη αυτή η διαδικασία καπιταλιστικής συσσώρευσης, που σχηματικά αποκαλείται «μετάβαση» (transition) από τον κρατικά σχεδιασμένο καπιταλισμό σε εκείνον της ελεύθερης αγοράς, έχει φτάσει στα όριά της ύστερα από το ξέσπασμα της καπιταλιστικής κρίσης.
Ξεχαρβάλωμα
Οι ιδιωτικοποιήσεις και το ξεχαρβάλωμα των εργασιακών σχέσεων στην Βοσνία έχουν φτάσει την ανεργία στο 44%. Οι ξένες άμεσες επενδύσεις στην Βουλγαρία έχουν μειωθεί κατά 80% από το 2008 και η ανεργία έχει διπλασιαστεί. Το όνειρο της ελεύθερης μετακίνησης στην Ε.Ε. έχει μετατραπεί σε έναν εφιάλτη απελάσεων και ρατσιστικών διακρίσεων για τους Βαλκάνιους εργάτες.
Η είσοδος στην Ευρωζώνη για την Σλοβενία σήμανε ύφεση και ατέρμονη λιτότητα με την τρόικα να περιμένει στην γωνία για να μετατρέψει την χώρα σε νέα Κύπρο. Η ιδιωτικοποίηση της δημόσιας σφαίρας, η διάλυση των εργασιακών δικαιωμάτων, η ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, η δομική ανεργία και η τερατώδης ανισοκατανομή εισοδήματος προς όφελος του κεφαλαίου δεν κατανοούνται πια ως παράπλευρες απώλειες του καπιταλισμού, αλλά ως η καθαρή του ουσία.
Η νεόκοπη αντικαπιταλιστική αριστερά στα Βαλκάνια δεν καταγγέλλει απλά την αποτυχία της διαδικασίας της «μετάβασης», αλλά προχωρά στην πλήρη άρνησή της αναζητώντας τον δρόμο για τον Σοσιαλισμό. Ο αγωνιστής της σλοβενικής «Πρωτοβουλίας για τον Δημοκρατικό Σοσιαλισμό» Anej Korsika δηλώνει χαρακτηριστικά «η προοπτική μας είναι σοσιαλιστική, ακόμη και κομμουνιστική και τροφοδοτείται από την ιστορία των αγώνων των εργατών. Το φωνάζουμε αυτό δυνατά και καθαρά». Η αριστερά θέτει πλέον ανοιχτά το ζήτημα της πολιτικής ηγεμονίας του κινήματος με αρκετή επιτυχία, ενώ έστω και δειλά, τίθεται για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες και το ζήτημα της πολιτικής εξουσίας. Με διαφορετική στρατηγική και αρκετά προβλήματα σε κάθε χώρα:
Στην Βοσνία οι εξεγερμένοι έχουν αρχίσει να οργανώνονται σε «πλένουμ» (ολομέλεια) που λειτουργούν ως τοπικά συμβούλια εργατών και κατοίκων με την μορφή ανοιχτών συνελεύσεων. Σε αυτά συμμετέχει και η αριστερά σε όλες τις εκφάνσεις της. Έχουν κατορθώσει να ρίξουν κυβερνήσεις περιφερειών και να παραλύσουν την κεντρική διοίκηση. Τα “πλένουμ” φιλοδοξούν να αναπτυχθούν ως έμβρυα δυαδικής εξουσίας, όμως δεν θέτουν το ζήτημα της πολιτικής οργάνωσης, δεν έχουν εκτελεστικό ρόλο και διασυνδέονται χαλαρά μεταξύ τους. Έτσι ενώ ανάμεσα στα αιτήματα των “πλένουμ” βρίσκουμε το άνοιγμα των κλειστών εργαστασίων, την διάχυση του εργατικού ελέγχου στην παραγωγή και την άμεση εκλογή ανακλητών αντιπροσώπων από τον λαό, ξεφυτρώνουν και προβληματικά αιτήματα όπως ο σχηματισμός «κυβέρνησης τεχνοκρατών» που θα λογοδοτεί τακτικά στα “πλένουμ”.
Στην Βουλγαρία επιλέγεται ως τακτική η ενιαιομετωπική δράση στους αγώνες με όλο το φάσμα της αριστεράς από το αδελφό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ «Βουλγαρική Αριστερά» μέχρι την Ομοσπονδία Αναρχικών, με εξαιρετικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη του κινήματος ιδιαίτερα στον χώρο των Πανεπιστημίων. Αλλά οι βούλγαροι αντικαπιταλιστές εμφανίζονται διστακτικοί στον σχηματισμό πολιτικής οργάνωσης που θα εκφράσει τους αγώνες.
Στην Σλοβενία, τέλος, το προχώρημα αυτό έχει γίνει με την δημιουργία του μετώπου αγωνιστών και οργανώσεων «Πρωτοβουλία για τον Δημοκρατικό Σοσιαλισμό», γέννημα θρέμα της εξέγερσης του 2011-12. Όμως για την κάθοδο στις ευρωεκλογές επιλέχθηκε η συμπόρευση με τα ρεφορμιστικά «Δημοκρατικό Εργατικό Κόμμα» και «Κόμμα της Βιώσιμης Ανάπτυξης», που οδήγησε την «Πρωτοβουλία» στην αλλοίωση του άμεσου προγράμματός της στα σημεία σχετικά με το χρέος, την ευρωζώνη και την Ε.Ε.
Παρά τις παραπάνω αδυναμίες, παρατηρούμε μια πρωτόφαντη διαδικασία εξεγέρσεων, εργατικών αγώνων και ανάπτυξης της ριζοσπαστικής αριστεράς στον βαλκανικό χώρο. Θα πρέπει να συζητήσουμε πλέον σοβαρά πώς η ελληνική αντικαπιταλιστική αριστερά θα παρέμβει και θα μπορέσει να οικοδομήσει συμμαχίες με τα βαλκανικά κινήματα και τις οργανώσεις τους.
Αντώνης Σκαρπέλης