Ιδέες
Γιατί να διαβάσουμε: Kομιντέρν, η Τρίτη Διεθνής

Το βιβλίο του Ντάνκαν Χάλας για την Κομιντέρν, την Τρίτη Διεθνή, όχι μόνο παρουσιάζει την ιστορία της από το πρώτο ιδρυτικό συνέδριο μέχρι την επίσημη διάλυση της από τον Στάλιν το 1943, αλλά περιγράφει με συνοπτικό τρόπο τα σημαντικότερα γεγονότα που εξελίχτηκαν ανάμεσα στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους. 
 
Ακριβώς για αυτό μπορεί να διαβαστεί σαν εισαγωγικό βιβλίο για όλη αυτήν την περίοδο. Ο Ντάνκαν Χάλας ξεκινάει εξηγώντας την ανάγκη ίδρυσης της Κομιντέρν. Θυμίζει ότι αμέσως μετά την προδοσία των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων με την έναρξη του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου, οι επαναστάτες διεθνιστές επιχείρησαν να συντονιστούν απέναντι στον πόλεμο με τις συνδιασκέψεις στο Τσίμερβαλντ και το Κίενταλ στην Ελβετία. Μπορεί αυτές οι συναντήσεις να ήταν μικρές, αλλά έριξαν το σπόρο για μια Διεθνή επαναστατική κι όχι “σοσιαλπατριωτική”. Η νίκη της Ρώσικης Επανάστασης και το ξέσπασμα επαναστατικών κινημάτων σε πολλές χώρες έδωσαν τη βάση έτσι ώστε να γίνει το Πρώτο Συνέδριο της Κομιντέρν στις 4 Μάρτη του 1919. Συμμετείχαν τριάντα πέντε αντιπρόσωποι από διάφορες οργανώσεις, στην πλειοψηφία τους όχι ιδιαίτερα μαζικές. 
 
Από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής της, η Κομιντέρν ήταν δεμένη με τους Μπολσεβίκους. Πώς αλλιώς να γινόταν άλλωστε αφού οι Μπολσεβίκοι ήταν το μοναδικό ταυτόχρονα επαναστατικό και μαζικό κόμμα που συμμετείχε στη Διεθνή, ενώ ήδη είχαν ηγηθεί σε μια πετυχημένη επανάσταση.  
 
Το 2ο Παγκόσμιο Συνέδριο που έγινε τον Ιούλη-Αύγουστο του 1920 ήταν, όπως γράφει ο Χάλας, “το πραγματικό ιδρυτικό συνέδριο της Διεθνούς”. Συμμετείχαν 217 αντιπρόσωποι από 67 οργανώσεις, ενώ “η αίσθηση επαναστατικής αισιοδοξίας ήταν δυνατότερη από ποτέ”. Συζητήθηκαν  πολλά σημαντικά θέματα, ενώ αποφασίστηκαν οι 21 όροι για την ένταξη στη Διεθνή, έτσι ώστε να αποκλειστούν οπορτουνιστές και ρεφορμιστές. 
 
Στην μετέπειτα ιστορία, οι 21 όροι έχουν δαιμονοποιηθεί λόγω της εξέλιξης που είχε η Κομιντέρν, αλλά ήταν ο μόνος τρόπος η Τρίτη Διεθνής να αποτελέσει “ένα συγκεντρωτικό παγκόσμιο κόμμα με εθνικά τμήματα” που θα πάλευαν για την επανάσταση κι όχι μια χαλαρή ομοσπονδία κομμάτων, όπως ήταν η Δεύτερη Διεθνής. Στο Δεύτερο Συνέδριο συζητήθηκαν ακόμα, ο ρόλος του κόμματος, η απόρριψη του αριστερισμού (ο Λένιν είχε γράψει το αντίστοιχο βιβλίο λίγο πριν το συνέδριο), η αναγκαία παρέμβαση στην Βρετανία όπου υπήρχε η ιδιάζουσα περίπτωση του Εργατικού Κόμματος, το αγροτικό ζήτημα και η στάση που χρειαζόταν να έχουν οι επαναστάτες σχετικά με τις αποικίες, καθώς και ο ρόλος των γυναικών στην επανάσταση. 
 
Το 1921, τα κόμματα της Κομιντέρν είχαν καταφέρει να διαθέτουν την “υποστήριξη της πλειοψηφίας των πολιτικά συνειδητών εργατών σε έξι χώρες της Ευρώπης (Γαλλία, Ιταλία, Νορβηγία, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία) και μιας ισχυρής μειοψηφίας σε τρεις άλλες (Γερμανία, Σουηδία, Πολωνία)”. Όμως, οι επαναστάσεις που ξέσπασαν μετά τον Οκτώβρη του '17 στη Ρωσία δεν είχαν καταφέρει να επικρατήσουν πουθενά αλλού (πχ αποτυχίες σε Ιταλία, Γερμανία), οπότε στο Τρίτο Συνέδριο της Κομιντέρν που οργανώθηκε το 1921 έγινε συζήτηση πάνω στο τι θα έπρεπε να κάνουν τα επαναστατικά κόμματα σε μια μη επαναστατική κατάσταση. Το Τρίτο Συνέδριο αποφάσισε ότι τα κομμουνιστικά κόμματα χρειαζόταν “να υποστηρίξουν το σύνθημα του ενιαίου μετώπου των εργατών και να πάρουν πρωτοβουλίες πάνω σ' αυτό το ζήτημα”.  
 
Στρατηγική και τακτική
 
Το 4ο Συνέδριο έγινε το Νοέμβρη-Δεκέμβρη του 1922 (ήταν το τελευταίο που συμμετείχε ο Λένιν) και ήταν πραγματικά μαζικό. 343 αντιπρόσωποι από 58 χώρες που παρακολούθησαν το Συνέδριο, “εκπροσωπούσαν το πιο δυνατό επαναστατικό εργατικό κίνημα που είχε υπάρξει ποτέ”. Μπορεί να υπήρχαν διάφορα πολιτικά προβλήματα, αλλά εκεί ήταν μαζεμένες οι επαναστατικές δυνάμεις του κόσμου για να καθορίσουν την στρατηγική και τακτική των επαναστατικών κομμάτων. 
 
Μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν αυτό που αναδείκνυε ο ίδιος ο Λένιν. Η Κομιντέρν ήταν εξαρτημένη από το ρώσικο Κομμουνιστικό Κόμμα. Ήδη, στην Ρωσία είχαν γίνει βήματα προς τα πίσω (Νέα Οικονομική Πολιτική-ΝΕΠ, μεγάλωμα της γραφειοκρατίας). Αυτή η εξάρτηση θα παίξει τον καθοριστικό ρόλο στη συνέχεια, ειδικά μετά το 1923 που ήταν πραγματικά η κρίσιμη χρονιά. 
 
Ο Χάλας αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο του βιβλίου σε αυτή τη χρονιά. Ο Λένιν λόγω της αρρώστιας του δεν έπαιζε σημαντικό ρόλο, ο Τρότσκι δεν μπορούσε να έχει την ίδια επιρροή που ασκούσε πιο πριν με την υποστήριξη του Λένιν, ενώ η ηγεσία της Κομιντέρν (γύρω από τον Ζηνόβιεφ) δεν κατάφερε να προσανατολίσει τα κομμουνιστικά κόμματα που εμπλέκονταν σε επαναστατικές δοκιμασίες, και με μεγάλη δική τους ευθύνη. Έτσι, ήρθαν οι ήττες στην Βουλγαρία και την Γερμανία, χώρες στις οποίες θα μπορούσε να ανατραπεί η πορεία των πραγμάτων. Ταυτόχρονα, η αντίδραση στη Ρωσία αύξανε την δύναμη της. “Το άρρωστο γραφειοκρατικοποιημένο εργατικό κράτος κινήθηκε προς τα δεξιά” γράφει ο Χάλας, ενώ θυμίζει τις παρεμβάσεις του Λένιν που προειδοποιούσαν για τους κινδύνους της γραφειοκρατίας με την χαρακτηριστική ερώτηση “ποιος διευθύνει ποιον” και την τοποθέτηση ότι ο Στάλιν χρειαζόταν να απομακρυνθεί από Γενικός Γραμματέας του κόμματος.
 
Μετά το 1924 η κατάσταση επιδεινώθηκε. Ο Στάλιν κατάφερε μέχρι το τέλος του χρόνου να κερδίσει τον έλεγχο του κόμματος στη Ρωσία, να γίνει το πρόσωπο στο οποίο αποκρυσταλλώνονταν τα συμφέροντα της γραφειοκρατίας, να ξεκινήσει να επιβάλλει το δόγμα του “Σοσιαλισμού σε μια χώρα”. Αυτή η καμπή μεταφράστηκε στην επιδίωξη του Στάλιν, η Κομιντέρν να λειτουργεί σαν υπάκουο εργαλείο για την ρώσικη εξωτερική πολιτική, κι όχι ως το στρατηγείο της παγκόσμιας επανάστασης. 
 
Στα χρόνια ανάμεσα στο 1924 και το 1928, η Κομιντέρν τέθηκε κάτω από τον απόλυτο έλεγχο του Στάλιν. Αρχικά, υπήρξε μια περίοδος “αριστερής ταλάντευσης” όπου εγκαταλείφθηκε η τακτική του ενιαίου μετώπου, εμφανίστηκε για πρώτη φορά το περίφημο δόγμα του “σοσιαλφασισμού” και μπήκε μπροστά η “μπολσεβικοποίηση”, που σήμανε από τα πάνω αλλαγές ηγεσιών σε όλα τα Κομμουνιστικά Κόμματα υποτίθεται για να προσεγγίσουν το “Λενινισμό” . 
 
Δεξιός οπορτουνισμός
 
Στη συνέχεια από το 1925 και μετά, όπως γράφει ο Τρότσκι, ο “αριστερίστικος τυχοδιωκτισμός έδωσε τη θέση του σε ένα καθαρό δεξιό οπορτουνισμό”. Πλέον το δίδυμο ήταν ο Στάλιν με τον Μπουχάριν και τα δόγματα του “Σοσιαλισμού σε μια χώρα” και της “οικοδόμησης του σοσιαλισμού με ρυθμούς σαλιγκαριού έγιναν επίσημα”. 
 
Η Κομιντέρν προσαρμόστηκε σε αυτούς τους στόχους. Τα κόμματα της έπρεπε να κάνουν συμμαχίες με όποιον συνέφερε την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, ακόμα και αν ήταν μικροαστός εθνικιστής. Η επανάσταση που ξέσπασε στην Κίνα το 1925-27 ήταν το αποκορύφωμα αυτής της αυτοκτονικής επιλογής, όταν οι Κομμουνιστές διατάχτηκαν να μπουν στο εθνικιστικό Κουομιτάνγκ που στη συνέχεια τους κατέσφαξε. 
 
Από το 1928 και μετά, οι αντιπολιτεύσεις μέσα στη Ρωσία τσακίστηκαν, ενώ το Πρώτο Πεντάχρονο Πλάνο έδωσε τη δυνατότητα στο Στάλιν να επικρατήσει και μέσα στη γραφειοκρατία, “έγινε ο αφέντης της”. Από κει και μετά, τα ζιγκ-ζαγκ που ακολούθησαν είχαν να κάνουν μόνο με ένα ζήτημα: την υπεράσπιση της “μητέρας πατρίδας του σοσιαλισμού” μέχρι να γίνει υπερδύναμη. Η πολιτική της Τρίτης Περιόδου από το 1928 μέχρι το 1934 που έφερε την (νέα) ήττα στη Γερμανία και την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, καθώς και στη συνέχεια η πολιτική των Λαϊκών Μετώπων που οδήγησε στις ήττες της Γαλλικής και της Ισπανικής επανάστασης του 1936, ήταν επιλογές του Σταλινισμού. 
 
Ο Χάλας έχει αφιερώσει ιδιαίτερα κομμάτια του βιβλίου σε αυτές τις περιπτώσεις. Ο τελευταίος σπασμός της Κομιντέρν, όπως είναι ο τίτλος του συγκεκριμένου κεφαλαίου στο βιβλίο, ήταν στα χρόνια 1939-1943. Στις 8 Ιούνη του 1943, κατά τη διάρκεια του Β' ΠΠ, η Κομιντέρν διαλύθηκε καθώς δεν χρειαζόταν πλέον στο Στάλιν. 
 
Η αλήθεια είναι ότι στα περισσότερα χρόνια της ύπαρξης της η Κομιντέρν κατάντησε να απορρίπτει όλα όσα υπεράσπιζε, στην αρχή- την επανάσταση, τον διεθνισμό, το ενιαίο μέτωπο-, όμως η κληρονομιά των τεσσάρων πρώτων Συνεδρίων της και των πρώτων της χρόνων παραμένει αξεπέραστο σχολείο για τους επαναστάτες. Διαβάστε το βιβλίο, είναι μεγάλο όπλο για να μην επαναλάβουμε ποτέ ξανά τα ίδια λάθη.