Ιδέες
Γιατί να διαβάσουμε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

Οι σημερινοί εργατικοί αγώνες ενάντια στις μνημονιακές κυβερνήσεις και το σύστημα που υπηρετούν, χρειάζονται ιδέες που θα τους βοηθήσουν να φτάσουν στη νίκη. Σ’ αυτή την ανάγκη πατά η νέα στήλη της Εργατικής Αλληλεγγύης –που ξεκινά από αυτό το φύλλο και θα συνεχιστεί τις επόμενες βδομάδες- με προτάσεις βιβλίων που μπορούν να εξοπλίσουν το κίνημα στις μάχες μπροστά. Γι’ αυτό και δε θα μπορούσε παρά να ξεκινήσει με το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος των Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς.

\r\n
\r\n
Ήταν στα τέλη του 1847, όταν ο Μαρξ και ο Ένγκελς επιφορτίζονταν από την Ένωση των Κομμουνιστών, την πρώτη διεθνή εργατική οργάνωση, να “συντάξουν ένα θεωρητικό και πρακτικό πρόγραμμα του κόμματος που προοριζόταν για δημοσίευση”. Οι εργατικές επαναστάσεις του 1848 δεν είχαν ξεσπάσει ακόμα, αλλά η διάσημη πια εισαγωγική φράση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου «ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη, το φάντασμα του κομμουνισμού» έδινε τον τόνο όσων θα ακολουθούσαν τους επόμενους μήνες και χρόνια.
\r\n
Η παρατήρηση των συγγραφέων στον πρόλογο στη γερμανική έκδοση το 1872 πως «Όσο πολύ κι αν έχουν αλλάξει οι συνθήκες στα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, οι γενικές αρχές που εκτέθηκαν σ\' αυτό το “Μανιφέστο” διατηρούν σε γενικές γραμμές και σήμερα όλη τους την ορθότητα», ισχύει μέχρι σήμερα. Δεν είναι τυχαία το πιο πολυδιαβασμένο μαρξιστικό κείμενο όλων των εποχών, μεταφρασμένο σε εκατοντάδες γλώσσες από τότε.
\r\n

Απήχηση

\r\n
Το πώς καταφέρνει ένα κείμενο 50 μόλις σελίδων να βρίσκει αυτή την απήχηση, ακόμα και 160 χρόνια μετά τη συγγραφή του, έχει εξήγηση. Αυτό που το ξεχωρίζει πρώτα απ\' όλα είναι η αντίληψή του για την ιστορία. «Η ιστορία όλων των ως τώρα κοινωνιών είναι η ιστορία ταξικών αγώνων», ξεκινά αντικρούοντας όλες τις μέχρι τότε θεωρίες, πχ των “μεγάλων ηγετών”, για την κοινωνική εξέλιξη, «…καταπιεστής και καταπιεζόμενος, βρίσκονταν σε ακατάπαυστη αντίθεση μεταξύ τους, έκαναν αδιάκοπο αγώνα, πότε καλυμμένο, πότε ανοιχτό, έναν αγώνα που τελείωνε κάθε φορά με έναν επαναστατικό μετασχηματισμό ολόκληρης της κοινωνίας ή με την από κοινού καταστροφή των τάξεων που αγωνίζονταν». Αυτή είναι η βάση της ανάλυσής του και για τον καπιταλισμό: «Η σύγχρονη αστική κοινωνία που πρόβαλε από την καταστροφή της φεουδαρχικής κοινωνίας δεν κατήργησε τις ταξικές αντιθέσεις, έβαλε μονάχα στη θέση των παλιών νέες τάξεις, νέους όρους καταπίεσης, νέες μορφές πάλης».
\r\n
Το δεύτερο στοιχείο που ξεχωρίζει το Μανιφέστο είναι η περιγραφή που κάνει για την ανάπτυξη του καπιταλισμού: «Η αστική τάξη μέσα στη μόλις εκατόχρονη ταξική κυριαρχία της δημιούργησε παραγωγικές δυνάμεις πιο μαζικές και κολοσσιαίες από ότι όλες μαζί οι περασμένες γενιές. Υποταγή των δυνάμεων της φύσης, μηχανές, εφαρμογή της χημείας στη βιομηχανία και τη γεωργία, ατμοπλοΐα, σιδηρόδρομοι, ηλεκτρικοί τηλέγραφοι, εκχέρσωση ολόκληρων ηπείρων, διαρρύθμιση των ποταμών σε πλωτούς, ολόκληροι πληθυσμοί που ξεπετιούνται από τη γη –ποιος άλλος προηγούμενος αιώνας θα μπορούσε να υποπτευθεί πως στους κόλπους της κοινωνικής εργασίας λαγοκοιμούνταν τέτοιες παραγωγικές δυνάμεις;»
\r\n
\r\n

Κρίσεις

\r\n
\r\n
Όμως, παρά τον επαναστατικό του ρόλο στην ιστορία, ο καπιταλισμός παραμένει ένα σύστημα που οδηγείται σε αλλεπάλληλες κρίσεις. Συγκεκριμένα το Μανιφέστο παρομοιάζει την αστική κοινωνία «με το μάγο εκείνο που δεν καταφέρνει πια να κυριαρχήσει πάνω στις καταχθόνιες δυνάμεις που ο ίδιος κάλεσε». Και εξηγεί: «Στις κρίσεις ξεσπά μια κοινωνική επιδημία που σε κάθε προηγούμενη εποχή θα φαινόταν παραλογισμός, η επιδημία της υπερπαραγωγής. Η κοινωνία ξαφνικά βρίσκεται ριγμένη πίσω σε κατάσταση στιγμιαίας βαρβαρότητας. Θα ‘λεγε κανείς ότι ένας λιμός, ένας γενικός πόλεμος ερήμωσης της έκοψε όλα τα μέσα ύπαρξης… Και γιατί; Γιατί η κοινωνία έχει πάρα πολλά μέσα ύπαρξης, πάρα πολλή βιομηχανία, πάρα πολύ εμπόριο… Οι αστικές σχέσεις έγιναν πάρα πολύ στενές για να περιλάβουν τα πλούτη που δημιουργήθηκαν απ’ αυτές». Η κλίμακα της σημερινής οικονομικής κρίσης και της καταστροφής που αυτή φέρνει, επιβεβαιώνει αυτή την ανάλυση.
\r\n

Δύναμη

\r\n
Η μεγαλύτερη βέβαια συνεισφορά του Κομμουνιστικού Μανιφέστου είναι στο ποιος έχει τη δύναμη να απαλλάξει την κοινωνία από αυτή τη βαρβαρότητα. Μπορεί την περίοδο που γραφόταν, η εργατική τάξη να ήταν πολύ μικρή σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά αυτό δεν εμπόδισε τον Μαρξ και τον Ένγκελς να εκτιμήσουν την ιδιαίτερη θέση της στην παραγωγή και να προβλέψουν ότι η ανάπτυξη του καπιταλισμού κουβαλάει μαζί της και την ανάπτυξη της εργατικής τάξης: «…η αστική τάξη δεν σφυρηλάτησε μονάχα τα όπλα που της φέρνουν το θάνατο. Δημιούργησε και τους ανθρώπους που θα χειριστούν αυτά τα όπλα, τους σύγχρονους εργάτες, τους προλετάριους».
\r\n
Εκτιμώντας αυτό το ρόλο της εργατικής τάξης, έκαναν μία ακόμα κρίσιμη παρατήρηση για τη δύναμη που έχει όχι μόνο να ανατρέψει τον καπιταλισμό αλλά και να απελευθερώσει μια και καλή όλη την κοινωνία από την εκμετάλλευση και την καταπίεση: «Όλα τα προηγούμενα κινήματα ήταν κινήματα της μειοψηφίας ή προς όφελος μια μειοψηφίας. Το προλεταριακό κίνημα είναι το αυτοτελές κίνημα της τεράστιας πλειοψηφίας προς όφελος της τεράστιας πλειοψηφίας. Το προλεταριάτο, το κατώτερο στρώμα της σημερινής κοινωνίας, δεν μπορεί να σηκωθεί, δεν μπορεί ν’ ανυψωθεί χωρίς να τιναχτεί στον αέρα όλο το εποικοδόμημα των στρωμάτων που αποτελούν την επίσημη κοινωνία». Γι\' αυτό και το κάλεσμα στο τέλος του βιβλίου “Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!” συνεχίζει να εμπνέει τόσο πολύ μέχρι σήμερα.
\r\n