Φταίνε οι \"συντεχνίες\" απαντούν εν χορώ οι πάσης φύσης απολογητές των μνημονίων. Φταίει η \"συνδικαλιστική μαφία\" που εμπόδισε, στο όνομα της υπεράσπισης των συμφερόντων της μιας ή της άλλης \"μειοψηφίας\" όλα αυτά τα χρόνια τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, υπονομεύοντας με αυτόν τον τρόπο την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας \"μας\". Φταίνε οι ίδιοι οι εργάτες, οι άνεργοι και οι φτωχοί, με άλλα λόγια, που υπερασπίστηκαν τα \"κεκτημένα\" τους, σε βάρος (όπως πάντα...) του κοινωνικού συνόλου. 

 

Αυτές οι αντιδραστικές αερολογίες δεν είναι φυσικά καινούργιες. Ούτε περιορίζονται, δυστυχώς, μέσα στους στενούς κύκλους της κυρίαρχης τάξης. Ο Μαρξ είχε αναγκαστεί, τον Ιούνη του 1865, να δώσει μάχη ενάντια σε μια σειρά από αντίστοιχες ιδέες μέσα στο Γενικό Συμβούλιο της (Πρώτης) Διεθνούς. Η επίθεση είχε προέλθει από τον Τζον Ουέστον, ένα από τα επιφανή στελέχη της αριστεράς της εποχής που μιλούσε στο όνομα των εργατών της Αγγλίας. 

 

Η διεκδίκηση αυξήσεων από τα συνδικάτα, έλεγε ο Ουέστον, ήταν λάθος. Οι αυξήσεις των μισθών θα αύξαναν τα κόστη παραγωγής με δυο, αρνητικές, συνέπειες: πρώτον οι εργοδότες θα μετακυλούσαν αυτόματα την αύξηση στις τιμές πώλησης των προϊόντων τους. Δεύτερον θα είχαν καταστροφικές συνέπειες για τη βιομηχανία, πάνω στην οποία στηριζόταν η οικονομία της Αγγλίας: θα έφερναν τον πληθωρισμό και την κρίση, δηλαδή. Το μικρό βιβλίο “Μισθός, Τιμή και Κέρδος” είναι η απάντηση του Μαρξ στις αντιδραστικές θεωρίες του Ουέστον.

 

Το βιβλίο χωρίζεται σε δυο μέρη. Στο πρώτο ο Μαρξ αποστομώνει τον Ουέστον με τα ίδια του τα όπλα: ακόμα και με τις ίδιες τις επιφανειακές και απλοϊκές θεωρίες της “προσφοράς και της ζήτησης” τα συμπεράσματά του αποδεικνύονται λάθος. 

“Όλα τα επιχειρήματά του (Ουέστον)”, γράφει ο Μαρξ, “περιορίζονται σε τούτο: αν η εργατική τάξη αναγκάσει την τάξη των καπιταλιστών να πληρώσει με τη μορφή χρηματικού μισθού πέντε σελίνια αντί για τέσσερα, ο καπιταλιστής θα του δώσει πίσω, με τη μορφή εμπορεύματος, μια αξία τεσσάρων σελινίων αντί για πέντε”.

 

Κατ’ αρχήν ο Μαρξ συμφώνησε με τον Ουέστον ότι οι καπιταλιστές που παράγουν καταναλωτικά προϊόντα -μέσα συντήρησης όπως τα αποκαλεί- θα προσπαθήσουν πράγματι να μετακυλήσουν τις αυξήσεις των μισθών στις τιμές των προϊόντων. Ο μηχανισμός που τους δίνει τη δυνατότητα να το κάνουν αυτό είναι πράγματι η αγορά: “είναι πολύ σωστό”, γράφει, “πως η εργατική τάξη στο σύνολό της... ξοδεύει το εισόδημά της σε μέσα συντήρησης. Μια γενική ύψωση των μισθών θα προκαλούσε λοιπόν αύξηση της ζήτησης μέσων συντήρησης και, κατά συνέπεια, στις τιμές τους στην αγορά”. 

Οι καπιταλιστές, όμως, δεν παράγουν μόνο καταναλωτικά αγαθά. Παράγουν και μηχανήματα (μέσα παραγωγής) και όπλα και είδη πολυτελείας για την ίδια την άρχουσα τάξη. “Τι θα γίνει”, αναρωτιέται ο Μαρξ, “με τους άλλους καπιταλιστές που δεν παράγουν μέσα συντήρησης; Και δεν πρέπει να φαντάζεστε πως είναι μια μικρή ομάδα... Δεν θα μπορούσαν να αποζημιωθούν για την πτώση του ποσοστού κέρδους που θα οφειλόταν στην γενική αύξηση των μισθών αυξάνοντας τις τιμές των εμπορευμάτων τους, γιατί η ζήτηση στα εμπορεύματα αυτά δεν θα μεγάλωνε.”

 

Ποσοστό κέρδους

 

Το αντίθετο θα συνέβαινε: η αύξηση των μισθών θα άφηνε τους καπιταλιστές με λιγότερα κέρδη, μικρότερα εισοδήματα και λιγότερα χρήματα για να ξοδέψουν πχ σε είδη πολυτελείας. “Η συνέπεια από την ελαττωμένη ζήτηση θα ήταν να πέσουν οι τιμές των εμπορευμάτων τους. Σε αυτούς, λοιπόν, τους βιομηχανικούς κλάδους θα έπεφτε το ποσοστό του κέρδους...”. 

Μια από τις θεμελιώδεις αρχές της “οικονομίας της αγοράς” είναι ότι δεν ανέχεται κλάδους με διαφορετικά ποσοστά κέρδους: “Το κεφάλαιο και η εργασία θα μεταφέρονταν από τους κλάδους που κερδίζουν λιγότερα στους κλάδους που κερδίζουν περισσότερα...”. Η παραγωγή καταναλωτικών προϊόντων θα αύξανε και οι τιμές τους θα έπεφταν, σε βάρος της υπόλοιπης παραγωγής που θα ακολουθούσε την αντίστροφη πορεία. Στο τέλος, γράφει ο Μαρξ, ύστερα από μια σύντομη περίοδο αναταραχής, η γενική άνοδος των μισθών θα είχε σαν μοναδικό αποτέλεσμα την γενική πτώση του ποσοστού κέδρους. Οι εργατικές διεκδικήσεις, με άλλα λόγια, δεν υπονομεύουν την σταθερότητα των τιμών. Το μόνο που υπονομεύουν είναι τα κέρδη των αφεντικών.

 

Θα μπορούσε να αντέξει η οικονομία τα “υψηλά” μεροκάματα ή θα βύθιζαν την οικονομία ολόκληρη στην άβυσσο, όπως έλεγε ο Ουέστον -και επαναλαμβάνουν σήμερα όλοι αυτοί που ρίχνουν το φταίξιμο για την κρίση στις “συντεχνίες”; Για να απαντήσει ο Μαρξ, γύρισε πίσω στο 1848 και τη συζήτηση στη Βρετανία για το “δεκάωρο” -τον περιορισμό της εργάσιμης ημέρας στις 10 (για την ακρίβεια στις 10.5) ώρες. “Ο νόμος αυτός ήταν μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές μεταβολές που σταθήκαμε μάρτυρες. Ήταν μια ξαφνική και υποχρεωτική αύξηση των μισθών... στους βασικούς βιομηχανικούς κλάδους, που χάρη σε αυτούς η Αγγλία κυριαρχεί στις αγορές του κόσμου... Οι επίσημοι οικονομικοί εκπρόσωποι της αστικής τάξης \'απόδειχναν\'... πως ο νόμος αυτός θα σήμανε τη νεκρική καμπάνα για την αγγλική βιομηχανία... Ισχυρίζονταν πως η δωδέκατη ώρα που θέλανε ν\' αφαιρέσουν από τον καπιταλιστή ήταν ίσα-ίσα η μοναδική ώρα που έβγαζε το κέρδος του. Φοβέριζαν πως θα μειωθεί η συσσώρευση, θα υψωθούν οι τιμές, θα χαθούν οι αγορές, θα περιοριστεί η παραγωγή με ακόλουθο αντίχτυπο στους μισθούς και την τρομερή καταστροφή”.

 

Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Ακριβώς το αντίθετο. Αυξήθηκε ο μισθός, αυξήθηκε η απασχόληση, αυξήθηκαν οι αγορές και αυξήθηκε η παραγωγή. Αλλά αυτό μας φέρνει στο δεύτερο κομμάτι του βιβλίου: “Τώρα τον ρωτάω”, γράφει ο Μαρξ απευθυνόμενος στον Ουέστον: “Τι είναι υψηλός και τι χαμηλός μισθός; Γιατί λ.χ. τα πέντε σελίνια τη βδομάδα να είναι χαμηλός μισθός και τα είκοσι σελίνια τη βδομάδα υψηλός μισθός;”. Η θεωρία της προσφοράς και της ζήτησης δεν μπορεί να δώσει καμιά ικανοποιητική απάντηση στο ερώτημα. Χρειάζεται να γυρίσουμε στο “νόμο της αξίας”, την “υπεραξία” και το κέρδος για να καταλάβουμε όχι μόνο πως λειτουργεί η οικονομία αλλά και πως ο καπιταλισμός καταφέρνει να κλέβει τους εργάτες -μέσα από μια “ισότιμη και τίμια” υποτίθεται, ανταλλαγή. 

 

Αυτή η “κρυμμένη” κλοπή είναι υπεύθυνη και για την καθημερινή μιζέρια που σπέρνει το σύστημα πάνω στους φτωχούς και για την μόνιμη τάση του να βυθίζεται ξανά και ξανά σε καταστροφικές κρίσεις, σαν αυτή που ζούμε σήμερα. 

Ο Μαρξ δεν τέλειωσε ποτέ το “Μισθός, Τιμή και Κέρδος”. Ούτε το δημοσίευσε ποτέ. Τις ιδέες αυτές τις ανέπτυξε διεξοδικά στο “Κεφάλαιο”. Το “Μισθός, Τιμή και Κέρδος” παραμένει μέχρι σήμερα μια από τις κορυφαίες εισαγωγές στις βασικές έννοιες της μαρξιστικής οικονομίας.