Το βιβλίο γράφτηκε το 1929, αλλά τα θεμέλια της θεωρίας τα είχε βάλει ο Τρότσκι από το 1906. Τότε, σε ένα κείμενό του με τίτλο «Αποτελέσματα και Προοπτικές», ο Τρότσκι έκανε μια σειρά εκτιμήσεις για την πορεία της ρώσικης επανάστασης που είχε ξεσπάσει το 1905. Ήταν μια θέση αιρετική και μειοψηφική στη μαρξιστική αριστερά της εποχής, που τον ξεχώριζε τόσο από τους μπολσεβίκους όσο κι από τους μενσεβίκους. 

 

Η ανατροπή της τσαρικής απολυταρχίας και η δημοκρατία, το μοίρασμα της γης στους αγρότες, δικαιώματα όπως το οχτάωρο για τους εργάτες, αυτά ήταν τα καθήκοντα που είχε να λύσει η ρώσικη επανάσταση. Θα ήταν μια επανάσταση αστική, με την έννοια ότι θα παραμέριζε κάθε εμπόδιο στην απρόσκοπτη ανάπτυξη του καπιταλισμού –και της εργατικής τάξης. 

Από αυτή την εκτίμηση, όμως, οι μενσεβίκοι κι οι μπολσεβίκοι κατέληγαν σε διαφορετικές εκτιμήσεις για τις κοινωνικές τάξεις που θα ηγούνται στην επανάσταση. Οι πρώτοι έλεγαν ότι αφού η επανάσταση είναι αστική, τότε την ηγεσία θα την είχαν οι αστοί. Ο ρόλος των εργατών και της αριστεράς είναι να τους σπρώχνουν όταν διστάζουν. 

 

Οι μπολσεβίκοι, αντίθετα, επέμεναν ότι η αστική τάξη συμβιβάζεται με τον τσαρισμό, ζει και αναπνέει στη σκιά του. Καμιά στρατηγική συνεργασία με την αστική τάξη, υποστήριζε ο Λένιν, την επανάσταση θα την κάνουν οι εργάτες και οι αγρότες και την εξουσία θα την πάρουν αυτοί, για να ολοκληρώσουν την αστική επανάσταση με ριζοσπαστικό, «πληβειακό», τρόπο. Η παράξενη, στα μάτια του σημερινού αναγνώστη, φόρμουλα της «δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς» ήταν η σύνοψη αυτής της στρατηγικής. 

 

Ο Τρότσκι απέρριπτε και τις δυο. Υποστήριζε ότι η εργατική τάξη θα ηγηθεί στην επανάσταση –αυτό τον ξεχώριζε από τους μενσεβίκους. Εκείνο που τον ξεχώριζε από τους μπολσεβίκους ήταν δυο θέσεις: η εργατική τάξη δεν μπορεί να μοιραστεί την εξουσία με καμιά άλλη κοινωνική δύναμη. Ανεξάρτητα από την αφετηρία που την ωθεί στην επανάσταση και την κατάληψη της εξουσίας, όταν βρεθεί σε αυτή τη θέση θα είναι αναγκασμένη να εφαρμόσει μέτρα σοσιαλιστικού χαρακτήρα, να εξυπηρετήσει τα δικά της ταξικά συμφέροντα. 

 

Ο Τρότσκι είχε πλήρη επίγνωση ότι η αγροτική και καθυστερημένη Ρωσία δεν μπορούσε να χτίσει μόνη της μια προηγμένη σοσιαλιστική κοινωνία. Η εργατική εξουσία θα είναι αναγκασμένη να επιδιώξει τη συμμαχία του «σοσιαλιστικού προλεταριάτου» της Δύσης που θα κάνει τη δική του επανάσταση. 

Ο Τρότσκι δεν στήριζε αυτή την προοπτική στην επαναστατική θέληση. Στηριζόταν σε μια συγκεκριμένη ανάλυση του τρόπου που αναπτύχθηκε ο ρώσικος καπιταλισμός σε αλληλεπίδραση με το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα. Το 1929 θα έδινε την ονομασία «νόμος της συνδυασμένης και ανισόμερης ανάπτυξης» σε αυτή τη θεωρία. Ήταν ένα τεράστιο προχώρημα για τη μαρξιστική σκέψη. 

Το τσαρικό κράτος για να παραμείνει μια μεγάλη δύναμη είχε αναγκαστεί να εισάγει στοιχεία του πιο προχωρημένου καπιταλισμού της εποχής σε μια κοινωνία αγροτική και φεουδαρχική. Ο καπιταλισμός στη Ρωσία πήδηξε τα «στάδια» που είχε διανύσει π.χ ο βρετανικός καπιταλισμός. Όπως οι Ινδιάνοι της Αμερικής δεν χρειάστηκε να ανακαλύψουν την πυρίτιδα για να αφήσουν τα τόξα και να αρπάξουν τα τουφέκια έτσι και το ρώσικο κράτος έστησε τεράστια εργοστάσια, με την πιο σύγχρονη τεχνολογία και με τη συνδρομή του γερμανικού και γαλλικού κεφαλαίου. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία μιας εργατικής τάξης μικρής αριθμητικά, αλλά συγκεντρωμένης σε αποφασιστικά σημεία κλειδιά, όπως οι εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες στη βαριά βιομηχανία της Πετρούπολης. 

Τη ζωτικότητά της την απέδειξε το 1905. Η επανάσταση του 1917 ήταν η δικαίωση της στρατηγικής του Τρότσκι: η εργατική τάξη πήρε την εξουσία για λογαριασμό της, στηριγμένη στην αγροτιά, με την προοπτική της διεθνούς επανάστασης. 

 

Το 1929 ο Τρότσκι γενικεύει αυτή τη θεωρία. Με αφετηρία τη συζήτηση για τις αιτίες της ήττας της πρώτης Κινέζικης Επανάστασης, απαντάει στις θεωρίες που εισήγαγαν ο Στάλιν (κι ο Μπουχάριν) σύμφωνα με τις οποίες ο κόσμος χωρίζονταν σε χώρες «ώριμες» και «ανώριμες» για τον σοσιαλισμό –με την Ρωσία ικανή να χτίσει το σοσιαλισμό «σε μια και μόνο χώρα».

«Στο βαθμό πού ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια αγορά, έναν παγκόσμιο καταμερισμό της εργασίας και παγκόσμιες παραγωγικές δυνάμεις, έχει επίσης προετοιμάσει την παγκόσμια οικονομία, σαν σύνολο, για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Οι διάφορες χώρες θα περάσουν από αυτό το προτσές με διαφορετικούς ρυθμούς. Καθυστερημένες χώρες μπορεί, κάτω από ορισμένες συνθήκες, να φτάσουν στη δικτατορία του προλεταριάτου νωρίτερα από τις αναπτυγμένες χώρες, αλλά θα φτάσουν αργότερα από αυτές στο σοσιαλισμό.

 

Η ολοκλήρωση της σοσιαλιστικής επανάστασης μέσα σε εθνικά όρια είναι αδιανόητη. Η σοσιαλιστική επανάσταση αρχίζει στην εθνική αρένα, ξεδιπλώνεται στη διεθνή αρένα, και ολοκληρώνεται στην παγκόσμια αρένα. \"Έτσι, η σοσιαλιστική επανάσταση γίνεται διαρκής επανάσταση με μια νεότερη και πιο πλατιά σημασία της λέξης. Φτάνει στην ολοκλήρωση μόνο με την τελική νίκη της νέας κοινωνίας σ\' ολόκληρο τον πλανήτη μας».

 

Ο Τρότσκι δεν υποτιμούσε ούτε την πάλη ενάντια στην εθνική καταπίεση και στον ιμπεριαλισμό, ούτε την πάλη για δημοκρατία, ενάντια σε δικτατορικά καθεστώτα. Αυτό που υπογράμμιζε ήταν ότι η εργατική τάξη μπορεί και πρέπει να γίνει ο ηγέτης σε αυτούς τους αγώνες, με τις δικές της μεθόδους πάλης και τη δική της ιστορική προοπτική. 

 

Ο «νόμος της άνισης και συνδυασμένης ανάπτυξης» του παγκόσμιου καπιταλισμού διατηρεί όλη του την επικαιρότητα. Χώρες τόσο διαφορετικές μεταξύ τους όπως η Βραζιλία, η Ν. Αφρική, η Κίνα, έκαναν τα «άλματα» κάτω από το μαστίγιο του παγκόσμιου ανταγωνισμού, με αποτέλεσμα μέσα σε λίγες δεκαετίες να μετατρέψουν εκατομμύρια αγροτών σε βιομηχανικούς εργάτες που δουλεύουν με τις πιο σύγχρονες μεθόδους για την παγκόσμια αγορά. 

 

Η θεωρία της «Διαρκούς Επανάστασης» βάζει την κίνηση της εργατικής τάξης στο κέντρο της επαναστατικής στρατηγικής. Ανεξάρτητα από την σημαία κάτω από την οποία μπαίνει σε κίνηση η εργατική τάξη, ο ορίζοντάς της είναι η σύγκρουση με τον καπιταλισμό. Το έπαθλο είναι η κατάκτηση της εξουσίας με την συντριβή του αστικού κράτους. Μια εργατική τάξη που ανατρέπει δικτατορίες δεν γυρίζει «φυσιολογικά» στο εργοστάσιο όπου θα υπομένει καρτερικά την εκμετάλλευση επειδή κάποια θεωρία περί «κοινωνικών συμμαχιών» και «αντικειμενικών συνθηκών», το επιβάλλει.