Ο Ένγκελς δεν υπερέβαλλε όταν έγραφε αυτά τα λόγια: η εμφάνιση του εργατικού κινήματος, λίγες μόνο δεκαετίες μετά την επικράτηση της Γαλλικής Επανάστασης είχε σπείρει τον πανικό στις άρχουσες τάξεις. Ο βασιλιάς Λουδοβίκος-Φίλιππος (η βασιλεία είχε παλινορθωθεί το 1814) αναγκάστηκε τον Νοέμβρη του 1831 να στείλει τον στρατό για να ανακαταλάβει τη Λυών, τη δεύτερη μεγαλύτερη τότε πόλη της Γαλλίας, που είχε καταληφθεί από τους μεταξουργούς. \"Σαν έρθει η δική μας βασιλεία, η δική σας βασιλεία θα ‘χει τελειώσει\", τραγουδούσαν οι απεργοί. \"Τότε κι εμείς θα υφάνουμε το σάβανο του κόσμου του παλιού. Την ακούς την επανάσταση που βρυχάται από μακριά;\"

 

Σοσιαλιστικά οράματα υπήρχαν και πριν κάνει δυναμικά την εμφάνισή της στο προσκήνιο της ιστορίας η εργατική τάξη. Οι πρώιμοι σοσιαλιστές, όμως, της εποχής εκείνης ήταν \"παιδιά\" του διαφωτισμού - του ρεύματος που είχε \"προετοιμάσει\" ιδεολογικά τη Γαλλική Επανάσταση. Ο Σεν Σιμόν, ο Φουριέ, ο Όουεν ­- για να αναφέρουμε τους τρεις διασημότερους σοσιαλιστές της εποχής πριν από το Μαρξ- πίστευαν, όπως και οι διαφωτιστές πριν από αυτούς, ότι η νέα κοινωνία που οραματίζονταν θα επικρατούσε χάρη στη δύναμη της λογικής. 

 

\"Και οι τρεις έχουν ένα κοινό μεταξύ τους\", γράφει ο Ένγκελς. \"Δεν παρουσιάζονται σαν εκπρόσωποι των συμφερόντων του προλεταριάτου, που στο μεταξύ έφερε στον κόσμο η ιστορική εξέλιξη. Όπως οι φιλόσοφοι της εποχής του διαφωτισμού, έτσι και αυτοί δεν θέλουν να απελευθερώσουν μια συγκεκριμένη τάξη, μα ολόκληρη την ανθρωπότητα. Όπως εκείνοι, θέλουν κι αυτοί να ιδρύσουν το βασίλειο της λογικής και της αιώνιας δικαιοσύνης... Αν ως τώρα δεν βασίλεψε στον κόσμο η αληθινή λογική και η πραγματική δικαιοσύνη είναι γιατί δεν έχουν κατανοηθεί ακόμα σωστά...\" 

\r\n

Φαντασιοπληξίες

\r\n

Και οι τρεις τους αναλώθηκαν σε σχέδια για την μελλοντική κοινωνία -με τη βεβαιότητα ότι επειδή τα σχέδιά τους ήταν εμφανώς καλύτερα από τον κόσμο στον οποίο ζούσαν αργά ή γρήγορα θα επικρατούσαν. \"Όσο περισσότερο επεξεργάζονταν τις λεπτομέρειές τους\", γράφει ο Ένγκελς, \"τόσο περισσότερο χάνονταν σε καθαρές φαντασιοπληξίες\". Ο Ρόμπερτ Χάιλμπρόνερ, περιγράφει στο βιβλίο του \"Οι φιλόσοφοι του Οικονομικού Κόσμου\" με τα παρακάτω λόγια τα οράματα του Φουριέ για τη σοσιαλιστική κοινωνία -το στάδιο της Αρμονίας όπως την αποκαλούσε ο ίδιος:

 

\"Στο μεταξύ, καθώς θα προχωρούμε όλο και πιο βαθιά στην Αρμονία θα γίνονται διάφορα σημεία και τέρατα: ένα Στέμμα θα περιβάλλει το Βόρειο Πόλο που θα σκορπίζει μια γλυκιά δροσιά. Η θάλασσα θα γίνει λεμονάδα. Έξι νέα φεγγάρια θα πάρουν τη θέση του μοναχικού μας δορυφόρου. Και θα εμφανιστούν νέα είδη ζώων, καλύτερα προσαρμοσμένων στο στάδιο της Αρμονίας: ένας αντιλέων, ζώο υπάκουο και εξυπηρετικό. Μια αντιφάλαινα, που θα ζεύουμε στα πλοία. Μια αντιαρκούδα και αντικορεοί και αντιαρουραίοι...\"

 

Ο Φουριέ πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του \"καθισμένος στο δωμάτιό του, περιμένοντας σε συγκεκριμένες ώρες που είχε εξαγγείλει, την επίσκεψη κάποιου μεγαλοκαπιταλιστή που θα ήταν διατεθειμένος να χρηματοδοτήσει τα σχέδιά του να αλλάξει τον κόσμο... Όμως περίμενε εις μάτην\". Ο Όουεν, που είχε καταφέρει κάποια στιγμή να αποκτήσει μεγάλη περιουσία, προσπάθησε να χρηματοδοτήσει τα δικά του οράματα μόνος του: φυσικά απέτυχε. Τα συστήματά τους δεν ήταν παρά ουτοπίες -χίμαιρες, σαν την φανταστική κοινωνία που \"δεν υπάρχει σε κανένα τόπο\" που περιέγραφε στο διάσημο βιβλίο του στις αρχές του 16ου αιώνα ο Τόμας Μουρ. 

 

Σήμερα φαίνονται αστείοι -ίσως και γελοίοι- οι ουτοπικοί σοσιαλιστές. Όμως ήταν αυτοί που τόλμησαν, μέσα σε περίοδο \"θριάμβου\" για την αστική τάξη να αμφισβητήσουν το σύστημα -έστω και με έναν τρόπο εμβρυακό και ομιχλώδη. \"Ο κόσμος στον οποίο ζούσαν δεν ήταν μόνο σκληρός\", γράφει ο Χάιλμπρόνερ. \"Εκλογίκευε τη σκληρότητά του υπό το πρόσχημα των οικονομικών νόμων... \". Οι Ουτοπικοί σοσιαλιστές τους αμφισβήτησαν: επιτέθηκαν στους \"αργόσχολους\" (Σεν Σιμόν), τους εισοδηματίες που ζούσαν χωρίς να προσφέρουν τίποτα στην κοινωνία, πρότειναν την κατάργηση όχι μόνο της ατομικής ιδιοκτησίας αλλά και του ίδιου του χρήματος (Όουεν) και κατήγγειλαν την αστική κοινωνία για τη θέση που επιφύλασσε για τις γυναίκες (Φουριέ).

 

Η δυναμική εισβολή της εργατικής τάξης στο προσκήνιο γέννησε ένα νέο είδος σοσιαλισμού -αυτόν που ο Ένγκελς ονομάζει \"επιστημονικό σοσιαλισμό\". Οι ουτοπικοί σοσιαλιστές, όπως και οι διαφωτιστές πριν από αυτούς, αλλά και οι Γερμανοί φιλόσοφοι του 18ου και του 19ου αιώνα θεωρούσαν ότι οι ιδέες ήταν αυτές που καθόριζαν την πραγματικότητα.

Ο επιστημονικός σοσιαλισμός του Μαρξ και του Ένγκελς, όμως, είχε μια τελείως διαφορετική αφετηρία: \"η υλιστική αντίληψη της ιστορίας ξεκινάει από τη θέση ότι η παραγωγή -και μαζί με την παραγωγή και η ανταλλαγή των προϊόντων- αποτελεί τη βάση κάθε κοινωνικού συστήματος... Η κατανομή του πλούτου και μαζί μ\' αυτή η διάρθρωση σε τάξεις ή κάστες καθορίζεται από το τί παράγεται, πώς παράγεται καθώς και από τον τρόπο με τον οποίο ανταλλάσσονται τα πράγματα που παράγονται. Κατά συνέπεια, η τελική αιτία όλων των κοινωνικών μεταβολών και όλων των πολιτικών ανατροπών δεν πρέπει να αναζητηθεί στα κεφάλια των ανθρώπων, στην αυξανόμενη κατανόηση της αιώνιας αλήθειας και δικαιοσύνης, μα στις μεταβολές που συντελούνται στον τρόπο παραγωγής και ανταλλαγής... Η οικονομική δομή της κοινωνίας αποτελεί κάθε φορά την πραγματική βάση από την οποία μπορούμε να εξηγήσουμε ολόκληρο το εποικοδόμημα από τους νομικούς και πολιτικούς θεσμούς καθώς και τις θρησκευτικές, φιλοσοφικές... ιδέες της.. περιόδου\". 

 

Η οικονομική δομή της κοινωνίας είναι ο διαχωρισμός της σε αντίπαλες τάξεις -σε μια εκμεταλλευτική μειοψηφία από τη μια και σε μια εκμεταλλευόμενη πλειοψηφία από την άλλη. Στη σημερινή κοινωνία, την κοινωνία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, η εξουσία της κυρίαρχης αστικής τάξης έρχεται συνεχώς σε σύγκρουση με τα συμφέροντα - τη φτώχεια και την καταπίεση δηλαδή- της εργατικής τάξης. Από την έκβαση αυτού του ταξικού πολέμου θα εξαρτηθεί η αλλαγή της κοινωνίας - η χειραφέτηση της ίδιας της εργατικής τάξης και η απελευθέρωση ολόκληρης της ανθρωπότητας από τη βαρβαρότητα του καπιταλισμού. Το καθήκον των σοσιαλιστών δεν είναι να σχεδιάζουν ιδανικές κοινωνίες αλλά να στηρίξουν τον αγώνα των εργατών -μέχρι την τελική νίκη.

 

Ο Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, γραμμένο στα τέλη του 1847, αποκαλούσε την εργατική τάξη τον ιστορικό νεκροθάφτη του καπιταλισμού. Για να θυμηθούμε και πάλι τους μεταξουργούς της Λυών, \"σαν έρθει η δική μας βασιλεία, η δική σας βασιλεία θα ’χει τελειώσει. Τότε κι εμείς θα υφάνουμε το σάβανο του κόσμου του παλιού. Την ακούς την επανάσταση που βρυχάται από μακριά;\"