Αυτά τα συγκλονιστικά λόγια γράφτηκαν από την Ρόζα Λούξεμπουργκ την άνοιξη του 1915. Το κείμενο που περιλαμβάνονται κυκλοφόρησε τον Γενάρη του 1916, παράνομα, στην Γερμανία και έχει μείνει γνωστό ως η «μπροσούρα του Γιούνιους». Είναι μια οξυδερκής ανάλυση των βαθύτερων αιτιών που οδήγησαν στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και μια τσουχτερή κριτική όλων των δικαιολογιών που πρόβαλαν τα εμπόλεμα κράτη για τη συμμετοχή τους σε αυτόν. 

 

Είναι, όμως, και μια κραυγή οργής για την προδοσία των ηγεσιών της Σοσιαλιστικής Διεθνούς και του σημαντικότερου κόμματός της. Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας (SPD) εκτός από το μεγαλύτερο και πιο έμπειρο κόμμα «θεωρούνταν η γνησιότερη ενσάρκωση του μαρξιστικού σοσιαλισμού» όπως αναφέρει πάλι η Ρ. Λούξεμπουργκ, για να συμπληρώσει: 

 

«Ειδικά στα ζητήματα της πάλης ενάντια στο μιλιταρισμό και τον πόλεμο, οι Γερμανοί Σοσιαλδημοκράτες έπαιρναν την ηγετική θέση. Το ‘για μας τους Γερμανούς αυτό είναι απαράδεκτο’ συνήθως αρκούσε για να αποφασιστεί ο προσανατολισμός της Δεύτερης Διεθνούς, που τυφλά παρείχε την εμπιστοσύνη της στη θαυμαστή ηγεσία της ισχυρής γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας. Αυτή ήταν το καμάρι του κάθε σοσιαλιστή κι ο τρόμος όλων των αρχουσών τάξεων». 

 

Γι’ αυτούς τους λόγους, όταν στις 4 Αυγούστου η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος ψήφισε τις πολεμικές πιστώσεις στη βουλή, παρέχοντας ψήφο εμπιστοσύνης στον πόλεμο, το σοκ πέρασε τα σύνορα της Γερμανίας. Ο Λένιν όταν πήρε στα χέρια του το φύλλο της Vorwärts, (Εμπρός!) της καθημερινής εφημερίδας του SPD, με τα νέα της 4 Αυγούστου, θεώρησε ότι πρόκειται για πλαστογραφία του γερμανικού Γενικού Επιτελείου. Τις ίδιες περίπου μέρες το ένα μετά το άλλο, τα σοσιαλιστικά κόμματα των εμπολέμων ακολούθησαν το παράδειγμα των Γερμανών (με την εξαίρεση των Ρώσων και Σέρβων σοσιαλιστών). 

 

«Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!» έγραφαν ο Μαρξ κι ο Ένγκελς στις τελευταίες γραμμές του Κομμουνιστικού Μανιφέστου κι η Δεύτερη Διεθνής υποτίθεται ότι αποτελούσε την ενσάρκωση αυτού του συνθήματος. Το ριοι όλων των χωρών αλληλοσπαραχτείτε!». 

 

Το δίλημμα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» που θύμιζε η Λούξεμπουργκ στη μπροσούρα της έμοιαζε να απαντάται στα χαρακώματα, τα νεκροταφεία και τα τρένα με τους τραυματίες: βαρβαρότητα. 

 

Τον Σεπτέμβρη του 1915, σχεδόν ένα χρόνο μετά την έναρξη του πολέμου, αυτά τα ζητήματα θα συζητιόταν λεπτομερώς στην Συνδιάσκεψη που έγινε στο Τσίμερβαλντ μια μικρή πόλη της ουδέτερης Ελβετίας. Την πρωτοβουλία γι’ αυτή την συνάντηση την πήραν τα σοσιαλιστικά κόμματα της Ιταλίας και της Ελβετίας: οι χώρες τους δεν είχαν μπει στο πόλεμο και οι ηγεσίες τους στήριζαν αυτή την επιλογή.

Δυο δεκαετίες αργότερα ο Τρότσκι, που συμμετείχε στη συνδιάσκεψη, θυμόταν ότι: «Οι αντιπρόσωποι αστειεύονταν μεταξύ τους για το γεγονός ότι μισό αιώνα μετά την ίδρυση της Πρώτης Διεθνούς, όλοι οι διεθνιστές γέμιζαν το πολύ τέσσερις άμαξες». Πράγματι, στην Συνδιάσκεψη συμμετείχαν σαράντα περίπου αντιπρόσωποι και παρατηρητές από όλη την Ευρώπη. Ένα μικροσκοπικό γεγονός αν συγκριθεί με τα προπολεμικά συνέδρια της Διεθνούς. Όμως, η Συνδιάσκεψη του Τσίμερβαλντ είχε έναν αντίχτυπο απείρως μεγαλύτερο από το μικροσκοπικό μέγεθός της.  

 

Μετά το αρχικό σοκ, το αντιπολεμικό στρατόπεδο στο σοσιαλιστικό κίνημα άρχισε να διαμορφώνεται και να αναζητάει πολιτική γραμμή και οργανωτική έκφραση. Εξακολουθούσε να είναι μια μικρή σχετικά μειοψηφία. Όμως, όσο ο πόλεμος συνεχιζόταν, διαψεύδοντας προβλέψεις για σύντομο τερματισμό του, τόσο άρχισε να δυναμώνει. Όπως παρατηρεί ένας ιστορικός: «Αυτό που ήταν αξιοσημείωτο, υπό τις επικρατούσες συνθήκες, ήταν η ταχύτητα με την οποία επανεμφανίστηκε η σοσιαλιστική αριστερά».

 

Τα βήματα που οδήγησαν στο Τσίμερβαλντ ήταν μικρά, κοπιαστικά, αναποτελεσματικά και «αναντίστοιχα με τις ανάγκες» για να θυμηθούμε ένα σημερινό κλισέ. Στην Γερμανία, η αντιπολεμική αριστερά ήταν αδύνατη και κατακερματισμένη. 

 

Όταν η Λούξεμπουργκ, ο Καρλ Λήμπνεχκτ, η Κλάρα Τσέτκιν, προσπάθησαν να οργανώσουν μια σύσκεψη της παλιάς αριστερής πτέρυγας του SPD εκείνο τον φριχτό Αύγουστο, δεν κατάφεραν να γεμίσουν ούτε το διαμέρισμα της Ρόζας. 

Την άνοιξη του 1915, όταν η Ομάδα Διεθνής (αργότερα Ένωση Σπάρτακος) άρχισε να συγκροτείται δεν είχε ούτε τριακόσια μέλη σε εθνικό επίπεδο. Εκτός από το πρόβλημα του μεγέθους, υπήρχε κι αυτό της πολυδιάσπασης. Εκτός από την ομάδα της Ρόζας, υπήρχαν άλλες στο Βερολίνο, στη Βρέμη, στο Αμβούργο, που δεν ταυτίζονταν μαζί της. Και πέρα από αυτές, υπήρχε η «νομοταγής εσωκομματική αντιπολίτευση» -ένα σημαντικό τμήμα της κοινοβουλευτικής ομάδας και των στελεχών του SPD. 

 

Στις άλλες χώρες επικρατούσε μια αντίστοιχη, και εξίσου περίπλοκη, εικόνα. Μόνο στη Ρωσία υπήρχε ένα κόμμα με ρίζες στην εργατική τάξη που κράτησε εξαρχής αντιπολεμική, διεθνιστική στάση, οι μπολσεβίκοι. Όμως, κι αυτό το κόμμα σαρώθηκε τον πρώτο χρόνο του πολέμου από την καταστολή και την πατριωτική υστερία. 

 

Οι αντιπολεμικές σοσιαλιστικές ομάδες και κόμματα από τις διάφορες χώρες δεν βρέθηκαν με ένα άλμα στο Τσίμερβαλντ. Προηγήθηκαν διεθνή βήματα συνεργασίας. Το Μάρτη του 1915 συγκλήθηκε στη Βέρνη της Ελβετίας Διεθνής Διάσκεψη Σοσιαλιστριών με πρωτοβουλία της Κλάρας Τσέτκιν, στενής φίλης της Ρ. Λούξεμπουργκ, και ηγετικής φυσιογνωμίας στο προπολεμικό σοσιαλιστικό γυναικείο κίνημα. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι πρώτες, αυθόρμητες αντιπολεμικές κινητοποιήσεις στο Βερολίνο στις αρχές του 1915, πραγματοποιήθηκαν από εργάτριες που διαμαρτύρονταν για τις ελλείψεις σε βασικά αγαθά. 

Αν τα διεθνή δίκτυα του γυναικείου σοσιαλιστικού κινήματος πρόσφεραν μια δίοδο οργάνωσης της αντιπολεμικής πάλης, την άλλη την πρόσφεραν τα διεθνή δίκτυα των σοσιαλιστικών νεολαιών. Η συνέχεια της συνδιάσκεψης των γυναικών, ήταν η Συνδιάσκεψη που οργάνωσε το Διεθνές Γραφείο των Σοσιαλιστικών Νεολαιών στην Ελβετία. 

 

«Η δύναμη και η ελπίδα» της διεθνούς εργατικής τάξης που θεριζόταν «σαν το χορτάρι από το δρεπάνι» στα πεδία των μαχών, ήταν πρώτα και κύρια οι νέοι εργάτες. Έτσι κι αλλιώς, οι σοσιαλιστικές νεολαίες, όπως η γερμανική, είχαν πάντα στην προτεραιότητά τους την πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό, τον μιλιταρισμό και τον πόλεμο. Ο Καρλ Λήμπνεχκτ είχε γράψει την μπροσούρα “Μιλιταρισμός και Αντιμιλιταρισμός” ως κομμάτι της δράσης αυτής της νεολαίας. Ο ριζοσπαστισμός τους τις έφερνε συχνά σε αντίθεση με τις κομματικές ηγεσίες που δεν ήθελαν «εξαλλοσύνες» που μπορεί να κόστιζαν στις κάλπες. 

 

Όπως κάθε νέο ξεκίνημα, έτσι και η Συνδιάσκεψη του Τσίμερβαλντ συσπείρωσε δυνάμεις που πέρα από τη κοινή βάση, την αντίθεση στον πόλεμο, είχαν διαφορετικές αναλύσεις και θα ακολουθούσαν διαφορετικούς δρόμους στα επόμενα χρόνια. 

 

Για την πλειοψηφία (όσων συμμετείχαν) ο πόλεμος ήταν ένα τραγικό ατύχημα, έργο εθνικιστικών και πολεμοκάπηλων κύκλων σε κάθε χώρα, αλλά όχι γέννημα του καπιταλισμού. Τα αιτήματά τους δεν πήγαιναν μακρύτερα από εκκλήσεις για μια δίκαιη ειρήνη «χωρίς προσαρτήσεις και αποζημιώσεις». 

 

Όσο για τη Δεύτερη Διεθνή και τα κόμματά της, την προοπτική την συνόψισε ο θεωρητικός εκφραστής αυτού του ρεύματος, ο Κάουτσκι: Η Διεθνής, έγραφε το Νοέμβρη του 1914, «δεν μπορεί να αποτελέσει αποτελεσματικό εργαλείο σε περίοδο πολέμου, είναι εργαλείο για καιρούς ειρήνης». Με άλλα λόγια, οι αντιπολεμικοί αγωνιστές έπρεπε να πιέζουν τις ηγεσίες των κομμάτων τους με την ελπίδα ότι τα πράγματα θα επέστρεφαν στην καλή εποχή πριν το 1914. 

 

Μια μικρότερη ομάδα δεν ήταν διατεθειμένη να δώσει έτσι εύκολα άφεση αμαρτιών ούτε στον καπιταλισμό, ούτε στις ηγεσίες των σοσιαλιστικών κομμάτων. Υποστήριζε ότι βασικά καθήκοντα μιας πραγματικά αντιπολεμικής στάσης θα έπρεπε να είναι το σπάσιμο της κοινωνικής ειρήνης που είχαν συμπήξει παντού οι ηγεσίες, η καταψήφιση των πολεμικών πιστώσεων στα διάφορα κοινοβούλια. Η Δεύτερη Διεθνής είχε χρεοκοπήσει, υποστήριζε, αλλά το τι θα τη διαδεχόταν θα το καθόριζε η ανάκαμψη του εργατικού κινήματος με σημαία το σύνθημα της ειρήνης. Ο Τρότσκι, που «συνέθεσε» τις αποκλίνουσες απόψεις στο Μανιφέστο του Τσίμερβαλντ ήταν ένας γνωστός εκπρόσωπος αυτού του ρεύματος. Η Λούξεμπουργκ, που δεν συμμετείχε στην συνδιάσκεψη, βρισκόταν κοντά σε αυτή την ανάλυση. 

Η «Αριστερά του Τσίμερβαλντ» γύρω από τον Λένιν, ψήφισε το Μανιφέστο, παρά τις διαφωνίες της, γιατί το θεώρησε ένα βήμα μπροστά στη δράση. Ωστόσο διαφώνησε ανοιχτά με το περιεχόμενό του και πρόβαλε τη δικιά της προοπτική. Η απάντηση στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο είναι η προλεταριακή επανάσταση, και αυτό σημαίνει μετατροπή του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε εμφύλιο πόλεμο. Αυτή ήταν η βασική θέση τους. Όποιος έπαιρνε στα σοβαρά το σύνθημα της επαναστατικής ανατροπής της «δικιάς του» άρχουσας τάξης, πρέπει να είναι έτοιμος να καλωσορίσει την ήττα της «δικιάς του» κυβέρνησης στον πόλεμο. Αυτή η στάση, που ονομάστηκε «επαναστατικός ντεφαιτισμός» θα διαπερνούσε όλες τις πολεμικές του Λένιν στη διάρκεια του πολέμου. 

 

Η «Δεύτερη Διεθνής είναι νεκρή, ζήτω η Τρίτη Διεθνής!» των νέων επαναστατικών κομμάτων. Αυτό ήταν το δεύτερο στοιχείο που διέκρινε την ανάλυση της «Αριστεράς του Τσίμερβαλντ». Τα κόμματα της Δεύτερης Διεθνούς δεν μπορούσαν να «αναμορφωθούν», να «αναζωογονηθούν». Όσοι το έλπιζαν αυτό έτρεφαν επικίνδυνες αυταπάτες. Χωρίς την ανεξάρτητη παρέμβαση των επαναστατών, τα κινήματα που θα ξεσπούσαν ενάντια στον πόλεμο δεν θα μπορούσαν να φτάσουν μέχρι την πραγματική νίκη. 

 

Το 1915 το Τσίμερβαλντ έμοιαζε μια αχτίνα φωτός στο γενικευμένο σκοτάδι. Ένα χρόνο μετά, οι πρώτες μαζικές απεργίες ενάντια στις συνέπειες του πολέμου άρχισαν να ξεσπάνε στη Γερμανία, στη Γαλλία, στη Βρετανία, στη Ρωσία, ακόμα και στη μακρινή Αμερική που μέχρι τότε ήταν εκτός της αναμέτρησης και βίωνε ένα μεγάλο οικονομικό «μπουμ». 

 

Η εργατική τάξη είχε αρχίσει να κινείται, και το 1917 αυτό το φαινόμενο άρχισε να αποκτάει «επικίνδυνες» διαστάσεις για τις κυβερνήσεις: δίπλα στις ανταρσίες στα εργοστάσια άρχισαν να ξεφυτρώνουν οι ανταρσίες στα χαρακώματα. Όταν αυτές οι δυο διαδικασίες συγχωνεύτηκαν τον Φλεβάρη του1917, στη Ρωσία ξέσπασε η επανάσταση. 

 

Σε κείνη τη συγκυρία, η αριστερά που πάλευε διεθνώς ενάντια στον πόλεμο, ήταν πολύ μεγαλύτερη από τη μικροσκοπική σύναξη στο Τσίμερβαλντ. Κινητοποιούσε εκατοντάδες χιλιάδες σε όλη την Ευρώπη. Και στο κέντρο της βρισκόταν ένα έμπειρο επαναστατικό κόμμα που θα οδηγούσε τους εργάτες της Ρωσίας στη νίκη τον Οκτώβρη του 1917.