Ο Λ. Τρότσκι ξεδιπλώνει με την απαράμιλλη πένα του το πανόραμα της πιο βαθιάς, πιο ριζικής επανάστασης στην ιστορία της ταξικής πάλης, της Ρώσικης Επανάστασης. «Το πιο αδιαφιλονίκητο γνώρισμα της επανάστασης είναι η άμεση επέμβαση των μαζών στα ιστορικά γεγονότα» γράφει στην εισαγωγή. Κι οι «μάζες» ήταν πράγματι πρωταγωνιστές της επανάστασης και είναι οι πρωταγωνιστές της ιστορίας της που έγραψε ο Τρότσκι. 

 

Όμως, δεν είναι ούτε απρόσωπες «μάζες», ούτε σκοτεινές, ούτε οδηγούνται απλά από τα πάθη τους. Έχουν πρόσωπο, ιδέες, εμπειρίες από την ιστορία: όπως του ανώνυμου οδηγού που τράβηξε το φρένο του τραμ σε μια κεντρική λεωφόρο της Πετρούπολης τη πρώτη μέρα της γενικής απεργίας που έριξε τον Τσάρο τον Φλεβάρη, λέγοντας απλά: «το βαγόνι δεν πάει άλλο». Ο Τρότσκι επισημαίνει: «Ο οδηγός του Λιτέινι Προσπέκτ ήταν συνειδητό όργανο της ιστορίας. Πρέπει να είχε διαπαιδαγωγηθεί από τα πριν».

Ο Τρότσκι ολοκλήρωσε την συγγραφή (για την ακρίβεια υπαγόρευση) του βιβλίου στις αρχές του 1930. Είχε περάσει πολύς καιρός από την εποχή που ως πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης και μέλος της Κ.Ε του μπολσεβίκικου κόμματος καθοδηγούσε την νικηφόρα κατάληψη της εξουσίας τον Οκτώβρη του 1917. Το 1930 ο Τρότσκι ήταν πλέον εξόριστος, είχε απελαθεί στην Τουρκία, και κατασυκοφαντημένος από την σταλινική γραφειοκρατία. 

\r\n

Διαρκής επανάσταση

\r\n

Μια παράπλευρη απώλεια αυτής της εκστρατείας ήταν η ίδια η ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης. Όχι μόνο ως προς τον ρόλο που είχε διαδραματίσει ο Τρότσκι, αλλά συνολικότερα. Τα γεγονότα του 1917 ήταν η δικαίωση της θεωρίας της διαρκούς επανάστασης του Τρότσκι. Η εργατική τάξη δεν στάθηκε σε «ενδιάμεσα» στάδια ανάμεσα στα καθήκοντα μιας αστικής επανάστασης και της εργατικής επανάστασης. 

 

Η επίσημη κομματική ιστορία έπρεπε να «διορθώσει» αυτή την αταξία. Μαζί με αυτό πήγαινε το «σιδέρωμα» των γεγονότων για να κρυφτούν δυσάρεστες αλήθειες: όπως ότι η ηγεσία του κόμματος ταλαντεύτηκε στις πρώτες φάσεις της επανάστασης και χρειάστηκε η μάχη του Λένιν τον Απρίλη για να στραφεί το κόμμα στην πάλη για την εργατική εξουσία. 

Όμως, το βιβλίο δεν είναι κυρίως μια ανασκευή των σταλινικών παραχαράξεων. Είναι μια έξοχη εφαρμογή της μαρξιστικής μεθόδου. Το βιβλίο δεν ξεκινάει με τις ολοζώντανες εικόνες από τους δρόμους και τα εργοστάσια της επαναστατικής Πετρούπολης, αλλά με ένα κεφάλαιο για τις «Ιδιαιτερότητες της Ανάπτυξης της Ρωσίας», όπου ο Τρότσκι με αδρές γραμμές ζωγραφίζει την πορεία από τον ρώσικο μεσαίωνα στον καπιταλισμό.

 

Οι επαναστάσεις δεν ξεκινάνε επειδή τις θέλουν οι επαναστάτες, ούτε επειδή με κάποιο μυστήριο τρόπο ξεσπάει η «οργή του λαού». Ένας συνδυασμός αντικειμενικών και υποκειμενικών παραγόντων χρειάζεται για να ξεκινήσει η επανάσταση. «Οι άνθρωποι κάνουν την ιστορία, όμως σε συνθήκες που δεν επιλέγουν οι ίδιοι» είχε γράψει ο Μαρξ κι ο Τρότσκι βασίζεται σε αυτή τη διαπίστωση για να δείξει πώς οι τάξεις της ρώσικης κοινωνίας ανταποκρίθηκαν στις πιέσεις του πολέμου και της κρίσης που είχε προκαλέσει. 

Μια συχνή αντίρρηση που ακούγεται απέναντι σε όσους περιμένουμε την «Δευτέρα Παρουσία της Επανάστασης» είναι ότι οι «μάζες» (οι τάξεις εξαφανίζονται βολικά) είναι συντηρητικές. Ο Τρότσκι πάλι δίνει μια καλή απάντηση:

 

«Πραγματικά, η κοινωνία δεν αλλάζει τους θεσμούς της ανάλογα με τις ανάγκες της, όπως ο τεχνίτης ανανεώνει τα εργαλεία του. Το αντίθετο: πρακτικά η κοινωνία θεωρεί τους θεσμούς που βαραίνουν πάνω της σαν κάτι θεμελιωμένο για πάντα. Για δεκαετίες, η αντιπολιτευτική κριτική δε χρησιμεύει παρά σαν ασφαλιστική δικλείδα στη δυσαρέσκεια των μαζών και είναι όρος για τη σταθερότητα του κοινωνικού συστήματος: λ.χ, τέτοια είναι κατ’ αρχή η αξία της σοσιαλδημοκρατικής κριτικής. Χρειάζονται περιστάσεις ολότελα εξαιρετικές, ανεξάρτητες από τη θέληση των ατόμων και των κομμάτων, για να απαλλαγούν οι δυσαρεστημένοι από τα δεσμά του συντηρητικού πνεύματος και να οδηγηθούν οι μάζες στην εξέγερση.

Κατά συνέπεια, οι γοργές μεταβολές στη γνώμη και στο θυμικό των μαζών, σε καιρό επανάστασης, δεν προέρχονται από την ευλυγισία και την ευκινησία της ανθρώπινης ψυχής, μα από το βαθύ συντηρητισμό της. Οι ιδέες και οι κοινωνικές σχέσεις βρίσκονται σε χρόνια καθυστέρηση απέναντι στις καινούργιες αντικειμενικές συνθήκες, ως τη στιγμή που σωριάζονται σαν σε κατακλυσμό, κι απ’ αυτό προκύπτουν, σε καιρό επανάστασης, ανατινάγματα ιδεών και παθών που οι αστυνομικοί εγκέφαλοι τα φαντάζονται απλούστατα σαν έργο των ‘δημαγωγών’».

 

Οι «δημαγωγοί» του 1917 ήταν οι μπολσεβίκοι –αυτή ήταν η κατηγορία που εξαπέλυαν εναντίον τους όλοι οι «ρεαλιστές» της εποχής, από τους αστούς φιλελεύθερους μέχρι τα «υπεύθυνα» κόμματα της αριστεράς –οι μενσεβίκοι και οι εσέροι. Οι μπολσεβίκοι ήταν περήφανοι γι’ αυτές τις κατηγορίες. Σήμαιναν ότι πάντοτε βρίσκονταν κοντύτερα σε αυτά που ένιωθαν και πίστευαν οι εργάτες και οι στρατιώτες από τις περισπούδαστες αναλύσεις των κομμάτων που αρχικά κρατούσαν την πλειοψηφία στα σοβιέτ με τις ψήφους εκείνων των ίδιων των εργατών και φαντάρων. 

 

Η αλληλεπίδραση ανάμεσα στο μπολσεβίκικο κόμμα και το μαζικό κίνημα των εργατών και των στρατιωτών είναι το κόκκινο νήμα που διατρέχει την διήγηση του Τρότσκι. Αυτή η σχέση πέρασε πολλές στροφές και γυρίσματα ανάμεσα στον Φλεβάρη και τον Οκτώβρη. Η Ρώσικη Επανάσταση θα ξεσπούσε και χωρίς τους μπολσεβίκους. Και τα σοβιέτ –τα εργατικά συμβούλια- θα σχηματίζονταν χωρίς τους μπολσεβίκους. Όμως δεν θα νικούσαν χωρίς αυτούς. 

 

Ένας τσαρικός στρατηγός, ο Ζαλέσκι, έγραφε κατόπιν εορτής: «Ποιος μπορούσε να πιστέψει ότι ο καθαριστής και ο νυχτοφύλακας του δικαστικού μεγάρου θα γινόταν ξαφνικά Γενικός Εισαγγελέας και ότι ο νοσοκόμος, διευθυντής του νοσοκομείου;» Όταν διαβάσετε αυτό το αριστούργημα θα πιστέψετε πώς είναι δυνατόν, και θα καταλάβετε πώς έγινε δυνατόν.