Αυτή η κατάσταση ανοίγει πλήθος ερωτήματα: 

Αξίζουν τον κόπο οι απεργίες που καλούν οι γραφειοκρατικές ηγεσίες, αφού τελικά θα τις ξεπουλήσουν; Πού οφείλεται ο συντηρητισμός της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας; Υπάρχει τρόπος για να ξεπεραστεί και να εκφραστούν σε όλη τους τη δυναμική οι διαθέσεις της βάσης; Μήπως πρέπει να περιμένουμε μέχρι να «αλλάξουν οι συσχετισμοί» ή χρειάζεται εδώ και τώρα να κτίσουμε από τα κάτω τις απεργίες, τις καταλήψεις και το συντονισμό στους χώρους δουλειάς, βάζοντας πιέσεις αλλά και ξεπερνώντας τα εμπόδια που βάζουν οι γραφειοκράτες; 

Είναι πραγματικός ο διαχωρισμός ανάμεσα στους οικονομικούς και τους πολιτικούς αγώνες της εργατικής τάξης; “Φταίει” ο κόσμος που είναι “ανέτοιμος” και “δεν τραβάει”; Μήπως οι απεργίες είναι ξεπερασμένες και χρειαζόμαστε άλλους εναλλακτικούς τρόπους πάλης; Τελικά, μέχρι πού φτάνουν τα όρια ενός μαζικού και οργανωμένου από τα κάτω απεργιακού κινήματος και τι ρόλο έχει να παίξει στην πάλη για τη συνολική απελευθέρωση της εργατικής τάξης από τα δεσμά του καπιταλισμού;

 

Σε όλα αυτά τα ερωτήματα, δεν υπάρχουν καλύτερες απαντήσεις από αυτές που δίνει η Ρόζα Λούξεμπουργκ στο βιβλίο της, Μαζική Απεργία, Κόμμα, Συνδικάτα. Η Ρόζα το έγραψε το 1906, για να χτυπήσει ακριβώς τις ιδέες που προωθούσε η συνδικαλιστική γραφειοκρατία στη Γερμανία. Χρησιμοποίησε την εμπειρία της επανάστασης του 1905 στη Ρωσία για να συνδέσει τους απεργιακούς αγώνες με τη συνολική προοπτική της εργατικής επανάστασης.

 

Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας (SPD) στο οποίο ανήκε είχε μεταβληθεί σε μια ρεφορμιστική οργάνωση που πίστευε ότι θα μπορούσε να αλλάξει το σύστημα με ένα συνδυασμό κοινοβουλευτικής και συνδικαλιστικής δουλειάς: τα πολιτικά καθήκοντα αυτής της «αλλαγής» ανήκαν στους βουλευτές του SPD, τα οικονομικά στους ηγέτες των συνδικάτων.

Έχοντας μια τέτοια πολιτική, οι συνδικαλιστικές ηγεσίες φοβόντουσαν ότι οι μαζικές μαχητικές απεργίες θα υπονόμευαν “την ηρεμία” και ακόμα περισσότερο ότι αποτελούσαν “κίνδυνο” για την ίδια τη συνδικαλιστική οργάνωση. 

 

Με τη Μαζική Απεργία για πρώτη φορά αναγνωρίζεται ο μοναδικός ρόλος που έχουν να παίξουν οι απεργίες μέσα στην επαναστατική διαδικασία. Καθώς ο καπιταλισμός αναπτύσσεται, υποστήριξε η Ρόζα, η μαζική απεργία γίνεται ολοένα και πιο κεντρική στις μάχες του εργατικού κινήματος. Η σοσιαλιστική επανάσταση δεν είναι απλά μια αλλαγή στην εξωτερική πολιτική μορφή του συστήματος. Η οικονομική εξουσία είναι η καρδιά του καπιταλιστικού συστήματος και η σύγκρουση μαζί της πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο της πάλης των εργατών.

 

Όμως, για τη Ρόζα υπήρχε κι ένας δεύτερος σημαντικότερος λόγος για τη σημασία των μαζικών απεργιών. “Η απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας”, έγραφε ο Μαρξ. “Για να μπορέσει να ανατρέψει τον καπιταλισμό”, συνέχιζε η Λούξεμπουργκ, “το προλεταριάτο πρέπει να έχει έναν υψηλό βαθμό πολιτικής εκπαίδευσης, ταξικής συνείδησης και οργάνωσης. Όλες αυτές οι προϋποθέσεις δεν μπορούν να αποκτηθούν με βιβλία και προκηρύξεις, αλλά κύρια με το ζωντανό πολιτικό σχολείο, με την πάλη, μέσα στην πάλη, στην ασταμάτητη πορεία της επανάστασης… Η μαζική απεργία εμφανίζεται σαν το πιο φυσιολογικό μέσο για τη στράτευση, την οργάνωση και την επαναστατικοποίηση των πιο πλατιών εργατικών στρωμάτων”.

Το πόσο αληθινή είναι αυτή η διαπίστωση της Ρόζας, το αισθάνεται κάθε αγωνιστής που βλέπει μέσα στους μαζικούς μαχητικούς αγώνες πώς αλλάζουν ραγδαία οι συνειδήσεις των συναδέλφων του και του ίδιου. Πώς «ξαφνικά» χιλιάδες άνθρωποι συνδέονται με απίστευτη συλλογικότητα, αλληλεγγύη, αποκτούν την αίσθηση της τεράστιας δύναμής τους, πετούν από πάνω τους όγκους προκαταλήψεων, γεμίζουν με την αυτοπεποίθηση ότι μπορούν να κερδίσουν τα πάντα, εκπαιδεύονται στην επανάσταση.

 

Κάθε αγωνιζόμενη καθαρίστρια, εργαζόμενος της ΕΡΤ, σχολικός φύλακας, ο κάθε απεργός δεν μπορεί παρά να βλέπει τον εαυτό του και τους συναδέλφους του, στην περιγραφή που έδωσε η Ρόζα, σχεδόν έναν αιώνα πριν: “Μέσα όμως στην επαναστατική θύελλα, ο προλετάριος μεταμορφώνεται από έναν πάτερ-φαμίλια που το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι το πώς θα εξοφλήσει το δάνειο, σ’ έναν \'ρομαντικό επαναστάτη\' για τον οποίο το ίδιο το υπέρτατο αγαθό – η ζωή του – και φυσικά ακόμα περισσότερο τα υλικά αγαθά, έχουν μικρή αξία σε σχέση με το μεγάλο ιδανικό του αγώνα”.

 

Η Ρόζα τα βάζει με τα ψεύτικα σινικά τείχη που διαχωρίζουν τον πολιτικό και τον οικονομικό αγώνα, μια ιδέα πολύ αγαπητή και σήμερα στους ρεφορμιστές. Οι απεργίες μπορεί ν’ αρχίζουν με οικονομικά αιτήματα αλλά, ειδικά σε εποχές κρίσης, γρήγορα γενικεύονται και μετατρέπονται σε μια ευρύτερη πολιτική αμφισβήτηση και σύγκρουση ενάντια στην κυβέρνηση, τα αφεντικά, τα αστικά δικαστήρια, την αστυνομία. Γράφει: “Κάθε αφρισμένο κύμα πολιτικής δράσης αφήνει πίσω του ένα γόνιμο λιβάδι από όπου ξεπετιούνται χιλιάδες νέοι οικονομικοί αγώνες. Κι αντίστροφα. Οι ασταμάτητοι οικονομικοί αγώνες που οι εργάτες είναι αναγκασμένοι να δίνουν με τους καπιταλιστές κρατάνε ζωντανή τη μαχητική τους διάθεση και στα μεσοδιαστήματα πολιτικής ηρεμίας”.

 

Πολύτιμη είναι η ανάλυσή της για τη φύση της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας. Γιατί οι υψηλόβαθμοι συνδικαλιστές ηγέτες αντιμετωπίζουν πάντα με διστακτικότητα και καχυποψία τους μαζικούς μαχητικούς αγώνες από τα κάτω; “Η τεράστια ανάπτυξη του συνδικαλιστικού κινήματος είχε σαν συνέπεια την ανάγκη εξειδίκευσης των μεθόδων πάλης και διεύθυνσης των συνδικάτων. Αυτό το φαινόμενο είναι απολύτως κατανοητό, όμως, αποτελεί ένα ιστορικά αναγκαίο κακό.

 

Η εξειδίκευση των ηγετών σαν επαγγελματίες συνδικαλιστές και ο φυσιολογικά περιορισμένος ορίζοντάς τους που πηγάζει από τους αποσπασματικούς οικονομικούς αγώνες, οδηγεί πολύ εύκολα στη γραφειοκρατικοποίηση και στην κοντόθωρη αντιμετώπιση… Η οργάνωση από μέσο μετατρέπεται σε αυτοσκοπό. Από εδώ προέρχεται η συνεχής επίκληση των ηγετών για ηρεμία, ο φόβος τους όταν αναγκάζονται να πάρουν κάποια απόφαση που έχει ρίσκο, ο δισταγμός τους μπροστά σε κάθε αβέβαιη κατάληξη των μαζικών αγώνων… Μονίμως αναλαμβάνουν το καθήκον να εξηγήσουν στη βάση το πόσο ανεκτίμητη είναι η αξία και της ελάχιστης αύξησης του μεροκάματου και καταλήγουν σιγά σιγά να χάνουν την αίσθηση των μεγάλων συνολικών συσχετισμών” απαντάει.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ επιτίθεται στην αντίληψη ότι η μαζική απεργία και η πορεία της μπορούν να καθοριστούν μ’ ένα μηχανιστικό τρόπο. 

 

Ούτε οι συνδικαλιστικές ηγεσίες, ούτε το κόμμα είναι δυνατόν να προκαθορίσουν πότε και πώς θα υλοποιηθεί μια μαζική απεργία. “Η μαζική απεργία δεν μπορεί να κηρυχθεί ή να ανακληθεί ανάλογα με τις διαθέσεις ακόμα και της πιο ισχυρής ηγεσίας”. Δεν είναι αποτέλεσμα μιας μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια προσχεδιασμένης τακτικής που επινοείται στις αίθουσες των συνεδριάσεων, αλλά ξεπηδά σαν φυσιολογική συνέπεια της ταξικής πάλης. 

 

Η πολεμική της Λούξεμπουργκ ενάντια στη γραφειοκρατία της ρεφορμιστικής ηγεσίας του SPD και των συνδικάτων, χρησιμοποιήθηκε διαστρεβλωτικά, μετά το θάνατό της, από τον Στάλιν και τα σταλινικά ΚΚ, για να την κατηγορήσουν για “αυθορμητισμό”, ότι δήθεν δεν κατανοούσε την αναγκαιότητα του επαναστατικού κόμματος στους εργατικούς αγώνες. 

 

Για τη Ρόζα, ο ρόλος των επαναστατών και του κόμματος είναι αναντικατάστατος στους αγώνες και στην ίδια την επανάσταση: “Η ταξικά συνειδητή πρωτοπορία του προλεταριάτου δεν μπορεί να περιμένει μοιρολατρικά με σταυρωμένα τα χέρια μέχρι να δημιουργηθεί μια \'επαναστατική κατάσταση\'. Αντίθετα, έχει καθήκον να προηγείται σε σχέση με τη ροή των γεγονότων, να επιδιώκει την επιτάχυνσή τους, ξεκαθαρίζοντας στα πιο πλατιά στρώματα του προλεταριάτου ότι ο ερχομός μιας τέτοιας επαναστατικής περιόδου είναι αναπόφευκτος”.

 

Πολύ λίγα είναι τα βιβλία που συναρπάζουν τόσο τον αναγνώστη με την ενέργεια και την απελευθερωτική δράση των μαζικών επαναστατικών αγώνων, όσο η Μαζική Απεργία, Κόμμα, Συνδικάτα. Ένα βιβλίο γραμμένο τόσο καιρό πριν που δίνει απαντήσεις σε κρίσιμα ζητήματα του σήμερα, απαραίτητο για κάθε αγωνιστή κι αγωνίστρια που παλεύει για τη νίκη των αγώνων.