Στο ελεύθερο κομμάτι της άρχισαν να κυκλοφορούν οι εφημερίδες. Ένας πωλητής του Αβάντι, της εφημερίδας του Σοσιαλιστικού Κόμματος περιγράφει μια σκηνή: «Ένας άνδρας 70-75 χρονών με σταμάτησε στην πλατεία του Σαν Μάρκο. Χωρίς να πει λέξη άπλωσε το χέρι να πάρει την εφημερίδα και την κράτησε όπως θα κρατούσε ένας χριστιανός μια εικόνα. Και μετά φίλησε την Αβάντι κι άρχισε να κλαίει!». Το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι είχε απαγορέψει τη κυκλοφορία της εφημερίδας το 1926. 

 

Όμως, δεν ήταν κυρίως οι «παλιοί» αγωνιστές της Αριστεράς που έδιναν ζωτικότητα στην Αντίσταση. Ακόμα και σήμερα κυκλοφορούν πολλές ακαδημαϊκές μελέτες που θεωρούν ως δεδομένο ότι το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι είχε καταφέρει να υψώσει ένα μεγάλο φράγμα ανάμεσα στις παλιότερες γενιές των εργατών που είχαν σχέσεις με τα κόμματα και τα συνδικάτα τους και τις νέες γενιές που ήταν απολίτικες, εξατομικοποιημένες ή και γοητευμένες από το φασισμό. Στην Ιταλία από το 1943 μέχρι το 1945 ήταν αυτές οι νέες γενιές που έδωσαν το μεγαλύτερο ριζοσπαστισμό στην Αντίσταση. 

 

Το Μάρτη του 1944 εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες κατέβηκαν σε απεργία σε όλη τη βόρεια Ιταλία. Απαιτούσαν αυξήσεις, καλύτερο εφοδιασμό σε τρόφιμα, σταμάτημα των συλλήψεων συναδέλφων και της αναγκαστικής αποστολής χιλιάδων άλλων σε εργοστάσια της Γερμανίας. Απέναντί τους δεν είχαν μόνο τα Ες-Ες και τη γερμανική στρατιωτική διοίκηση, αλλά και τους φασίστες της «Κοινωνικής Δημοκρατίας» του Μουσολίνι και τους βιομήχανους. Η γερμανική στρατιωτική διοίκηση είχε αναρτήσει στα εργοστάσια πίνακες με «ύποπτους» που θα απολύονταν ή και θα στέλνονταν στην Γερμανία με την πρώτη «αταξία». Οι βιομήχανοι, οι διευθυντές και οι σπιούνοι τούς είχαν προμηθεύσει τα ονόματα.

 

Ήταν το τρίτο απεργιακό κύμα που συγκλόνιζε τον ιταλικό βορρά. Το πρώτο είχε ξεσπάσει τον Μάρτη του 1943 στο Τορίνο και ήταν η αρχή του τέλους του φασιστικού καθεστώτος του Μουσολίνι. Το δεύτερο είχε ξεσπάσει τον Δεκέμβρη του 1943 με επίκεντρο το Τορίνο και τη Γένοβα. Οι Αγγλοαμερικάνοι Σύμμαχοι είχαν αποβιβαστεί τον Σεπτέμβρη στην ηπειρωτική Ιταλία και τον Ιούνη είχαν καταλάβει την Ρώμη. Στο μεγαλύτερο τμήμα του νότου κυβερνούσε το κράτος του βασιλιά και του στρατάρχη Μπαντόλιο που είχαν γίνει ξαφνικά σύμμαχοι στον «αντιφασιστικό πόλεμο». 

 

Αλλά στο βορρά, οι εργάτες, οι αγρότες και οι παρτιζάνοι μικρή πίστη είχαν στην κυβέρνησή «τους». Το καλοκαίρι και στις αρχές του φθινοπώρου η Αντίσταση, μαζική και ένοπλη, βρισκόταν στο ζενίθ της. Το Μάη δρούσαν περίπου 70 με 80 χιλιάδες παρτιζάνοι. 

 

Το μεγαλύτερο μέρος τους ανήκε στις Ταξιαρχίες Γαριβάλδη που είχε οργανώσει το Κομμουνιστικό Κόμμα. Ένα μεγάλο ποσοστό πολεμούσε στις Ταξιαρχίες «Δικαιοσύνη και Ελευθερία» του Κόμματος της Δράσης, ενός αριστερού αντιφασιστικού κόμματος. Οι Ταξιαρχίες Ροσέλι ήταν συνδεδεμένες με το Σοσιαλιστικό Κόμμα. Υπήρχαν και οι «απολίτικοι» σχηματισμοί –που ήταν πιο στενά δεμένοι με την κυβέρνηση Μπαντόλιο και το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα (που συμμετείχε στην Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης). 

 

Οι «παρτιζάνικες δημοκρατίες» στα βουνά ήταν η απόδειξη της δύναμης της Αντίστασης. Το καλοκαίρι του 1944 υπήρχαν τρεις, του Μοντεφιορίνο, της Κάρνια και της Όσολα. Η εξέγερση της Φλωρεντίας ήταν ακόμα ένα δείγμα αυτής της δύναμης. Και όσο το κίνημα αναπτυσσόταν, τόσο πιο επιτακτικά έμπαινε το ερώτημα: με ποιο σκοπό πολεμάμε; Μέχρι που μπορούμε να φτάσουμε;

\r\n

Κύρος

\r\n

Το Κομμουνιστικό Κόμμα αναδεικνυόταν σιγά-σιγά ως το μεγαλύτερο κόμμα της χώρας. Είχε το κύρος του πιο μαχητικού κομματιού της Αντίστασης. Στα μάτια της πλειοψηφίας των εργατών και της ριζοσπαστικοποιημένης νεολαίας ήταν το κόμμα της επανάστασης. Όμως, η πολιτική του κάθε άλλο παρά επαναστατική ήταν.

 

Μέχρι τις αρχές του 1944 το κόμμα αρνιόταν να στηρίξει την κυβέρνηση του βασιλιά και του Μπαντόλιο. Ο βασιλιάς δεν είχε στηρίξει τον Μουσολίνι από το 1922 και μετά; Ο Μπαντόλιο δεν ήταν ο εκλεκτός στρατηγός του που είχε βυθίσει στο τρόμο και το αίμα την Αιθιοπία το 1936; Όμως, την ίδια στιγμή το κόμμα υποστήριζε ότι η κοινωνική αλλαγή θα έρθει μετά τον πόλεμο. 

Τον Μάρτη του 1944 ο Παλμίρο Τολιάτι, ο ηγέτης του ΚΚΙ, ετοιμαζόταν να επιστρέψει στην Ιταλία μετά από δεκαετίες. Λίγο πριν φύγει είχε μια κουβεντούλα με τον Δημητρόφ (επικεφαλής της Κομιντέρν μέχρι την αυτοδιάλυσή της το 1943) που μετέφερε τις απόψεις του Στάλιν. Όταν ο Τολιάτι μίλησε στην συνεδρίαση της ΚΕ του κόμματος στο Σαλέρνο, η «γραμμή» είχε αλλάξει. Το ΚΚ μπήκε στην κυβέρνηση. Ήταν ο ιταλικός Λίβανος.

 

Παρά την «στροφή του Σαλέρνο» ούτε οι αστοί ούτε οι Σύμμαχοι εμπιστεύονταν την Αντίσταση. Όταν οι μονάδες της βρετανικής 8ης Στρατιάς έφτασαν στα περίχωρα της Φλωρεντίας κι ενώ οι παρτιζάνοι πολεμούσαν, οι αξιωματικοί της ανακοίνωσαν στους διοικητές της μεραρχίες Γαριβάλδη του Άρνο (ποτάμι της Τοσκάνης που διασχίζει την Φλωρεντία) ότι η μονάδα τους θα διαλυθεί. Τι χρειάζονταν παρτιζάνοι όταν οι «ελευθερωτές» είχαν φτάσει; Κατόπιν απαίτησαν να διορίσουν παλιούς αριστοκράτες στη διοίκηση της πόλης. Η Αντίσταση ήθελε ένα παλιό σοσιαλιστή για δήμαρχο. Τελικά οι Βρετανοί υποχώρησαν. 

 

Όμως, οι στρατηγοί τους είχαν τα όπλα και τους πόρους για να επιβάλλουν τις θελήσεις τους. Η απελευθέρωση της Φλωρεντίας έγινε κατά τη διάρκεια της θερινής εκστρατείας για τη διάρρηξη της «Γοτθικής Γραμμής» που είχε οχυρώσει η Βέρμαχτ κατά μήκος της Ιταλίας, λίγο πάνω από τη Φλωρεντία. Τον Οκτώβρη ήταν φανερό ότι η επίθεση είχε αποτύχει. Τον Νοέμβρη ο στρατηγός Χάρολντ Αλεξάντερ, γενικός διοικητής όλων των συμμαχικών δυνάμεων στην Ιταλία, έστειλε ένα μήνυμα στην  Αντίσταση στο βορρά. Οι επόμενες μεγάλες επιχειρήσεις θα ξεκινούσαν την άνοιξη. Μέχρι τότε οι παρτιζάνοι θα έπρεπε να κρυφτούν. 

 

Ίσως είναι η μοναδική περίπτωση στην ιστορία του πολέμου που ένας στρατηγός αποφάσισε να ανακοινώσει τα σχέδιά του από το ραδιόφωνο. Τα αποτελέσματα ήταν προβλέψιμα. Ο γερμανικός στρατός στράφηκε στην εκκαθάριση των νώτων του από τους «ληστές». Οι φασίστες του Μουσολίνι αναθάρρησαν και ξεκίνησαν αιματοβαμμένες εκστρατείες. Οι παρτιζάνικες δημοκρατίες έπεσαν, χιλιάδες αντάρτες βρήκαν το θάνατο. Η Αντίσταση δέχτηκε ένα ισχυρότατο πλήγμα. 

 

Τον Δεκέμβρη του 1944, η ηγεσία της CLNAI, (Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης Ανω Ιταλίας) πήγε στη Ρώμη για διαπραγματεύσεις. Χρειάζονταν απελπισμένα όπλα και χρήματα. Η κυβέρνηση και οι σύμμαχοι, δέχτηκαν να την αναγνωρίσουν ως «προσωρινή αρχή» στη βόρειο Ιταλία, αλλά με όρους: όταν θα ερχόταν η Απελευθέρωση, η εξουσία θα παραδιδόταν ομαλά στην κεντρική κυβέρνηση και οι αντάρτες θα παρέδιδαν τα όπλα. Ήταν η ιταλική Καζέρτα και Βάρκιζα σε ένα.

\r\n

Γενική εξέγερση

\r\n

Αυτό δεν σήμαινε ότι ο επαναστατικός «άνεμος από το βορρά» είχε σταματήσει να φυσάει. Τον Απρίλη του 1944, η CLNAI με την επιμονή του ΚΚΙ, κήρυξε γενική εξέγερση σε όλες τις περιοχές της βόρειας Ιταλίας. Οι εργάτες κατέβηκαν σε απεργία, οι παρτιζάνοι κατέβηκαν από το βουνό. Στη Γένοβα η γερμανική φρουρά παραδόθηκε στους παρτιζάνους. Στο Τορίνο η πρώτη φάση της εξέγερσης ξεκίνησε με μια απεργία που όμοιά της «Δεν είχε ξαναδεί η πόλη από το 1920» όπως έλεγε μια αναφορά. Στη Φίατ Μιραφιόρι οι 2.000 εργάτριες ήταν στην πρώτη γραμμή της κατάληψης και της απεργίας. 

 

Τα αμερικάνικα και βρετανικά στρατεύματα που προέλαυναν συναντούσαν απελευθερωμένες πόλεις και χωριά με τις κόκκινες σημαίες να ανεμίζουν σε εργοστάσια και χωράφια. Σε πολλά εργοστάσια οι εργάτες αποφάσιζαν ότι είχε έρθει η ώρα να κλείσουν οι λογαριασμοί: διευθυντές και εργοδηγοί πετάγονταν έξω –οι τελευταίοι με τη κατηγορία ότι έδειχναν δουλικότητα στους καπιταλιστές. 

 

Θα έπαιρνε πολλούς μήνες στην κυβέρνηση να σταθεροποιήσει την κατάσταση. Αποφασιστικό ρόλο έπαιξε σε αυτό το ΚΚΙ, είχε φτάσει το ένα εκατομμύριο μέλη. Όπως και στην Γαλλία, οι ελπίδες της Αντίστασης θα διαψεύδονταν, ακόμα πιο σκληρά μάλιστα. Κι η αφετηρία αυτής της διάψευσης ήταν οι κρίσιμες αποφάσεις εκείνης της περίφημης «στροφής» του 1944.