Στα 25 χρόνια που πέρασαν από τότε οι ηγεσίες της Αριστεράς, στέκονται αμήχανα μπροστά στο 1989, χωρίς καμιά αυτοκριτική ούτε από το ΚΚΕ, ούτε από τον ΣΥΡΙΖΑ, αποφεύγοντας συστηματικά να δώσουν απαντήσεις τόσο για τις αιτίες που οδήγησαν σε αυτή την επιλογή, όσο και για τις συνέπειές της. Κι όμως, ο τότε γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, ο Φλωράκης, είχε δηλώσει στο συγγραφέα της βιογραφίας του: «Το 1989, όσο δύσκολη χρονιά ήταν για το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, τόσο ήταν μια μεγάλη χρονιά για την Αριστερά στη χώρα μας».

 

Κι από την πλευρά του είχε δίκιο. Μετά από σχεδόν μισό αιώνα κατατρεγμών και διωγμών, ήταν η πρώτη φορά από τη συμμετοχή υπουργών του ΕΑΜ στην κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» μετά την Απελευθέρωση το 1944, που πρωτοκλασάτα στελέχη της Αριστεράς σαν τον Φλωράκη και τον Κύρκο, όχι μόνο έπαιξαν κεντρικό ρόλο στη δημιουργία μιας κυβέρνησης, αλλά βρέθηκαν να κατέχουν και υπουργικές θέσεις, όπως ο Κουβέλης (ΕΑΡ) στο υπουργείο Δικαιοσύνης και ο Δραγασάκης (τότε ΚΚΕ) στο Εμπορίου και μετά στο Εθνικής Οικονομίας.

\r\n

Κριτική

\r\n

Στην πραγματικότητα, η «μεγάλη χρονιά για την Αριστερά» ήταν το ξεκίνημα της μεγαλύτερης κρίσης της. Το φθινόπωρο αποχώρησε ομαδικά η ΚΝΕ (και έτσι ξεκίνησε το ΝΑΡ), ακολούθησε η διάσπαση του ενιαίου Συνασπισμού σε ΚΚΕ και ΣΥΝ, και στις εκλογές του 1993 το συνολικό ποσοστό της Αριστεράς έπεσε στο μισό του Ιούνη του 1989.

 

Γι’ αυτό, σήμερα που μπαίνει με έντονο τρόπο η προοπτική μιας κυβέρνησης «με κορμό την Αριστερά», έχει σημασία να δούμε πόση αξία έχουν οι υποσχέσεις για μη συνεργασία με τους «μνημονιακούς» ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, χωρίς μια ουσιαστική κριτική ανάλυση του 1989.

 

Σίγουρα το 1989 δεν ήταν μια «συνομωσία» της Αριστεράς και της Δεξιάς με στόχο να συκοφαντηθεί ο Ανδρέας Παπανδρέου, όπως πάντα υποστήριζαν οι ηγεσίες του ΠΑΣΟΚ. Τα σκάνδαλα στα οποία ήταν μπλεγμένα πρωτοκλασάτα στελέχη του ΠΑΣΟΚ ήταν υπαρκτά, και ακόμα πιο υπαρκτή ήταν η ραγδαία απομάκρυνσή του από τις «σοσιαλιστικές» διακηρύξεις του 1981 και η δεξιά στροφή του μετά από δυο τετραετίες στην κυβέρνηση. Τα σημάδια αυτής της δεξιάς μετατόπισης είχαν φανεί πολύ πριν: από τους πρώτους μήνες της πρώτης κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ εγκαταλείφθηκε η κεϋνσιανή οικονομική πολιτική, ακολούθησε το φρενάρισμα των μισθών και η απόπειρα επιβολής περιορισμού των συνδικάτων από τον Αρσένη, για να καταλήξει στην άγρια λιτότητα που επέβαλε ο Σημίτης σαν υπουργός Εθνικής Οικονομίας το 1985. Το ΠΑΣΟΚ προσαρμοζόταν στη νεοφιλελεύθερη επέλαση που αποκτούσε ορμή διεθνώς με επικεφαλής τον Ρήγκαν και τη Θάτσερ.

 

Όμως δεν ήταν μια ευθύγραμμη πορεία. Το 1987 ο Σημίτης εξαναγκάστηκε σε παραίτηση και το ΠΑΣΟΚ βάδισε προς τις εκλογές του 1989 με υποσχέσεις για παροχές. Από τη μια, αυτή η αλλαγή πορείας είχε να κάνει με την κρίση που χτύπησε τα διεθνή χρηματιστήρια τον Οκτώβρη του 1987 και υποχρέωσε τις κυβερνήσεις να ακολουθήσουν επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές για να αποφύγουν την ύφεση. Αλλά, ο καθοριστικότερος παράγοντας ήταν το ξέσπασμα ενός μεγάλου απεργιακού κύματος ενάντια στη λιτότητα του Σημίτη. Για δυο χρόνια, 1985-87, η οργή της εργατικής τάξης εκφράστηκε με τεράστιες, αλλά γραφειοκρατικά ελεγχόμενες 24ωρες πανεργατικές απεργίες. Η ΓΣΕΕ είχε διασπαστεί, η σφραγίδα είχε μείνει στα χέρια της πιστής στο ΠΑΣΟΚ διορισμένης διοίκησης, αλλά ο πραγματικός έλεγχος ανήκε στη συνεργασία των διαφωνούντων της ΠΑΣΚΕ (ΣΣΕΚ), και των παρατάξεων της Αριστεράς (ΕΣΑΚ και ΑΕΜ).

\r\n

Απεργίες διαρκείας

\r\n

Όμως, από την άνοιξη του 1987 αυτό το κίνημα άρχισε να ξεχειλίζει σε απεργίες διαρκείας. Δυναμικές απεργίες με μαχητικές απεργιακές φρουρές που έδιναν μάχες με τα ΜΑΤ ξέσπασαν στους Δήμους, στους εκπαιδευτικούς, στη ΔΕΗ, στις τράπεζες και κατάφεραν να σπάσουν το πάγωμα των μισθών παρά τους συμβιβασμούς των ηγεσιών τους. Αυτές τις αναγκαστικές υποχωρήσεις προσπαθούσε ο Α. Παπανδρέου να εμφανίσει σαν «απλοχεριά» της κυβέρνησής του.

 

Έχει μεγάλη σημασία να θυμηθούμε αυτούς τους αγώνες γιατί αποτελούν τη ζωντανή διάψευση για τις θεωρίες που διατύπωναν τότε οι αριστερές ηγεσίες (και με παραλλαγές συνεχίζουν να το κάνουν και σήμερα) ότι η εργατική τάξη είχε ενσωματωθεί στην πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ και άρα ήταν μοιραίο η Αριστερά να αναζητήσει αλλού «νέες μήτρες» ή συμμαχίες για την ανάπτυξή της. Όμως, η εργατική τάξη όχι μόνο δεν ήταν ενσωματωμένη ή απογοητευμένη, αλλά ριζοσπαστικοποιόταν προς τα αριστερά, όπως είχε φανεί στις δημοτικές εκλογές του 1986, όταν τα ψηφοδέλτια συνεργασίας του ΚΚΕ με τους αντάρτες του ΠΑΣΟΚ σάρωσαν, δημιουργώντας «κόκκινα στεφάνια» στις εργατογειτονιές γύρω από την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τον Πειραιά.

 

Ποια ήταν η ανταπόκριση των ηγεσιών της Αριστεράς; Στις 1 Μάρτη του 1987, την ίδια εποχή που οι επιστρατευμένοι απεργοί των Δήμων έπαιζαν ξύλο με τα ΜΑΤ στις χωματερές, ο Ριζοσπάστης έγραφε: «Απέναντι σε μια κυβέρνηση ελάχιστα διατεθειμένη να κάνει πίσω στην εισοδηματική της πολιτική, θα ήταν αφελής όποιος βασιζόταν μόνο στα γιουρούσια της πρωτοπορίας». Και ένα χρόνο αργότερα, στην απεργία των εκπαιδευτικών το Μάη του 1988 επαναλάμβανε: «Μερικά γιουρούσια την περίοδο των εξετάσεων και μάλιστα με τη μορφή απεργίας διαρκείας, θα οδηγούσαν τον αγώνα των εκπαιδευτικών σε απομόνωση και πολύ πιθανά σε άμεσο αδιέξοδο».

 

Η υποτίμηση των εργατικών αγώνων ήταν η επίσημη πολιτική του ΚΚΕ, όπως αποκρυσταλλώθηκε στο 12ο Συνέδριό του το Μάη 1987. Η τελική Απόφαση του συνεδρίου αφού τόνιζε ότι «δεν πρέπει να είμαστε υπερασπιστές οποιουδήποτε αιτήματος προβάλλεται από μη κεφαλαιοκρατικές δυνάμεις», προειδοποιούσε τα μέλη το κόμματος να αποφύγουν «την ευκολία στη λήψη αποφάσεων για απεργιακούς αγώνες» και «την προκήρυξη βεβιασμένων κινητοποιήσεων».

 

Επιστέγασμα της στροφής του 12ου Συνέδριου ήταν η συμφωνία ΚΚΕ - ΕΑΡ και η δημιουργία του ενιαίου ΣΥΝ. Καθώς πλησίαζαν οι εκλογές, ο Φλωράκης τον Οκτώβρη του 1988, απαντούσε ως εξής σε ερώτημα σχετικό με τις εκλογικές συνεργασίες: «Τώρα, τι ανακατατάξεις θα γίνουν, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει. Εμείς πιστεύουμε ότι η χώρα μας δεν θα μείνει χωρίς κυβέρνηση. Κάποια κυβέρνηση θα ‘χει. Εκεί ανάλογα θα καθορίσουμε τη στάση μας».

Με τέτοιες πολιτικές τοποθετήσεις άνοιξε ο δρόμος για τη συγκυβέρνηση ΝΔ-ενιαίου ΣΥΝ το καλοκαίρι του 1989. Το αποτέλεσμα ήταν η Αριστερά να χάσει 120.000 ψήφους στις επόμενες εκλογές τρεις μήνες αργότερα – και παρόλα αυτά να συμμετέχει ξανά στην «Οικουμενική» μαζί με τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ. Στις τρίτες συνεχόμενες εκλογές, την άνοιξη του 1990, ο Μητσοτάκης πήρε – ισχνή είναι αλήθεια – αυτοδυναμία, και η Αριστερά βυθίστηκε σε βαθιά κρίση.

 

Γιατί οδηγήθηκαν τόσο δεξιά τα κόμματα της κοινοβουλευτικής αριστεράς; Η «ερμηνεία» ότι η ευθύνη ανήκει σε δεξιά στελέχη του ΚΚΕ εκείνης της εποχής, σαν τον Ανδρουλάκη, τη Δαμανάκη, τον Αλαβάνο ή τον Δραγασάκη που σε συνεργασία με τον Κύρκο και τον Κουβέλη της ΕΑΡ παρέσυραν το κόμμα, δεν στέκει ούτε στο ελάχιστο. Γιατί η πολιτική που ακολουθούσαν ήταν η πολιτική της κεντρικής ηγεσίας όπως διαμορφώθηκε όλα τα προηγούμενα χρόνια.

 

Προφανώς, ένας καθοριστικός παράγοντας ήταν η επιρροή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, που τότε με τον Γκορμπατσόφ στην ηγεσία του βρισκόταν στην κορύφωση του ανοίγματός του στις «ιδέες της αγοράς». Από αυτή την άποψη, το ΚΚΕ πλήρωσε ακριβά την άκριτη υποστήριξή του στον «υπαρκτό σοσιαλισμό», την οποία συνεχίζει και σήμερα, άσχετα αν τώρα θεωρεί τον Γκορμπατσόφ «προδότη» και τον Στάλιν «θεμελιωτή του σοσιαλισμού».

 

Όμως, μόνο αν σταθούμε στο ρεφορμιστικό χαρακτήρα του ΚΚΕ, του ενιαίου ΣΥΝ τότε, ή του ΣΥΡΙΖΑ σήμερα, μπορούμε να κατανοήσουμε τις συμπεριφορές τέτοιων κομμάτων. Το υπόβαθρο είναι κοινό: για τα κόμματα αυτά η εργατική τάξη δεν είναι το υποκείμενο της κοινωνικής αλλαγής, αλλά απλά μια συνιστώσα στην πολυσυλλεκτική πολιτική των συμμαχιών τους. Και το αστικό κράτος δεν είναι θεσμός που πρέπει να ανατραπεί, αλλά εργαλείο που μπορεί κοινοβουλευτικά να κατακτηθεί και να μεταρρυθμιστεί σε «φιλεργατική κατεύθυνση».

Ο αγώνας για μια Αριστερά απαλλαγμένη από αυτές τις αυταπάτες είναι ξανά επίκαιρος.