Οικονομία
ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ, HΛΙΘΙΟΙ!

Στην Ευρωζώνη η οικονομία δεν έχει βγει από την κρίση. Το ΑΕΠ βρίσκεται κάτω από τα επίπεδα του 08, οι επενδύσεις πέφτουν, η ανεργία είναι σε επίπεδα ρεκόρ.

Το κραχ που χτύπησε την περασμένη βδομάδα ταυτόχρονα το χρηματιστήριο της Αθήνας και την αγορά των ελληνικών ομολόγων μπορεί να έχει προς το παρόν περάσει. Οι πληγές, όμως, που άφησε πίσω του δύσκολα θα επουλωθούν.

\r\n
\r\n
Μέσα σε λίγες ώρες τα παραμύθια της κυβέρνησης περί success story, τέλους των μνημονίων και άμεση επιστροφή στις αγορές έγιναν κουρέλια. Την Τετάρτη, με τον γενικό δείκτη τιμών του χρηματιστηρίου να έχει καταγράψει μια από τις χειρότερες ημερήσιες πτώσεις της ιστορίας του και η απόδοση των ελληνικών ομολόγων να έχει ξεπεράσει ήδη το 7% -το μαγικό νούμερο που ανάγκασε τον Γιώργο Παπανδρέου την άνοιξη του 2010 να καταφύγει στην αγκαλιά της Τρόικας- η κυβέρνηση έτρεξε πανικόβλητη να προσφέρει \"γη και ύδωρ\" στις αγορές.
\r\n
 
\r\n
Πρόωρη έξοδος από το μνημόνιο; Ποιος είπε κάτι τέτοιο; Η κυβέρνηση, όπως μας πληροφορούν Τα Νέα του Συγκροτήματος Λαμπράκη (η ημιεπίσημη φωνή της κυβέρνησης) \"βρίσκεται ήδη σε συνεννόηση με τους εταίρους για τη διαμόρφωση ενός σχεδίου στήριξης της ελληνικής οικονομίας που θα τεθεί σε εφαρμογή με τη λήξη του υφιστάμενου δανειακού προγράμματος”. Μετά το τέλος του υφιστάμενου μνημονίου, με άλλα λόγια, θα έρθει ένα νέο μνημόνιο.
\r\n
 
\r\n
Παρά τις δηλώσεις μετάνοιας της κυβέρνησης και την επιστράτευση των εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης -ανάμεσά τους του αντιπροέδρου για τις οικονομικές και νομισματικές υποθέσεις, Γίρκι Κατάινεν και του εκπροσώπου τύπου της Κομισιόν Σάιμον Ο\'Κόνορ- στην προσπάθεια εξευμενισμού των αγορών, η ελεύθερη πτώση συνεχίστηκε και την επόμενη μέρα. Το μεσημέρι της Πέμπτης ο γενικός δείκτης του Χρηματιστηρίου της Αθήνας είχε πέσει κάτω από τις 900 μονάδες. Μέσα σε 72 ώρες, 8 δισεκατομμύρια είχαν γίνει κυριολεκτικά καπνός. Πανικόβλητοι οι επενδυτές έτρεχαν να πουλήσουν όσο-όσο. Την Τετάρτη και την Πέμπτη οι προσφορές πώλησης έπεφταν κυριολεκτικά σαν το χαλάζι: ο τζίρος του χρηματιστηρίου εκείνες τις ημέρες σχεδόν τριπλασιάστηκε. Και παρά την άνοδο της Παρασκευής και της Δευτέρας ο γενικός δείκτης εξακολουθεί τη στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο να βρίσκεται κάτω από τις 950 μονάδες.
\r\n

Ποιος φταίει;

\r\n
Η κυβέρνηση έτρεξε να ρίξει τις ευθύνες για την \"αναταραχή στις αγορές\" στο κλίμα της πόλωσης και της πολιτικής αβεβαιότητας που καλλιεργεί, με την ανεύθυνή του στάση, ο ΣΥΡΙΖΑ. 
\r\n
Οι αγορές είπε ο Σαμαράς μιλώντας στο υπουργικό Συμβούλιο \"επισημαίνουν εδώ και πολύ καιρό ότι η Ελλάδα πηγαίνει πολύ καλά, με μόνη επιφύλαξη το πολιτικό ρίσκο. Δηλαδή την αβεβαιότητα για το αν θα συνεχίσει η χώρα το δρόμο των μεταρρυθμίσεων. Τα τελευταία εικοσιτετράωρα η στάση της αντιπολίτευσης επιδείνωσε αυτή την εικόνα. Με ευθεία υπονόμευση της σταθερότητας. Και οι αγορές αντέδρασαν σε βάρος της χώρας μας”. Η Σοφία Βούλτεψη, η εκπρόσωπος τύπου της κυβέρνησης ήταν, όπως πάντα, ακόμα πιο προκλητική: ο ΣΥΡΙΖΑ, είπε, μιλώντας στο ραδιόφωνο του Άλφα, παρεμποδίζει συνειδητά τις προσπάθειες της χώρας να βγει από το μνημόνιο. \"Γίνεται μια διαρκής διαστροφή της πραγματικότητας... Επειδή τρέφονται από τα μνημόνια, τη φτώχεια και τη δυστυχία του κόσμου, ανησυχούν ...  Βλέποντας ότι πάμε προς την έξοδο (από τα μνημόνια) κάνουν το παν για να το εμποδίσουν...”.
\r\n
 
\r\n
Οι ερμηνείες αυτές, όμως, δεν είναι μόνο προκλητικές: πάνω από όλα είναι γελοίες. Την περασμένη βδομάδα έκαναν βουτιά όλα σχεδόν τα μεγάλα χρηματιστήρια του πλανήτη. Στη Γουόλ Στριτ, ο δείκτης S&P500 έχασε την Τετάρτη μέσα σε λίγες ώρες σχεδόν 100 μονάδες. Και οι αναταράξεις συνεχίστηκαν, όπως και στην Αθήνα και την επόμενη μέρα. Στη Γερμανία ο δείκτης DAX, που τον Ιούλη είχε ξεπεράσει (στιγμιαία είναι αλήθεια) τις 10.000 μονάδες σταμάτησε την κατρακύλα του ελάχιστα μόνο πάνω από τις 8.500. Στη Γαλλία ο δείκτης CAC 40 έπεσε την ίδια μέρα κάτω από τις 4.000 μονάδες: ήταν η χειρότερη επίδοση εδώ και ένα χρόνο -όπως ακριβώς και στο Βερολίνο και την Αθήνα και τις άλλες πρωτεύουσες της Ευρώπης. 
\r\n

Αδυναμία

\r\n
Στην πραγματικότητα τα αίτια πίσω από το κραχ της περασμένης βδομάδας είναι πολύ πιο βαθιά από τις γελοίες συνωμοσιολογικές θεωρίες του Σαμαρά και της Βούλτεψη. Αυτό που δείχνει, εφτά χρόνια μετά το σπάσιμο της φούσκας των τοξικών στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ, είναι την αδυναμία των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών να δαμάσουν την κρίση.
\r\n
 
\r\n
Παρά τις ιδιαιτερότητες και τις μεταξύ τους διαφοροποιήσεις η άμεση αντίδραση των \"αρχών\" τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στην Ευρώπη μετά την κατάρρευση της Λήμαν Μπράδερς ήταν να προσπαθήσουν να αντικαταστήσουν τη φούσκα που είχε μόλις σκάσει με μια νέα: μέσα στα έξι χρόνια που έχουν μεσολαβήσει οι κεντρικές τράπεζες έχουν ρίξει, κυριολεκτικά, δεκάδες τρισεκατομμύρια στις αγορές. Χωρίς αποτέλεσμα, όπως φάνηκε ανάγλυφα την περασμένη εβδομάδα.
\r\n
 
\r\n
Αυτό δεν σημαίνει ότι η παγκόσμια οικονομία έχει επιστρέψει πίσω στο 2008. Οι τράπεζες έχουν πάψει, χάρη στο δημόσιο χρήμα, να είναι πλέον ο \"μεγάλος ασθενής\" της οικονομίας. Ούτε είναι τα δημόσια χρέη -που δημιουργήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από την προσπάθεια διάσωσης των τραπεζών- σήμερα το κύριο πρόβλημα. \"Με εξαίρεση την Ελλάδα\", σημειώνει ο Βόλφγκανκ Μύνχαου στην εφημερίδα Financial Times, \"τα σπρεντ της Ευρωζώνης δεν ανέβηκαν πολύ\". Το βασικό πρόβλημα σήμερα είναι η ύφεση.
\r\n
 
\r\n
\"Θα ήταν λάθος\", γράφει ο Μύνχαου,  \"να πιστέψει κανείς ότι οι κλυδωνισμοί στις διεθνείς αγορές σηματοδοτούν μια επιστροφή στην κρίση χρέους της Ευρωζώνης... Αυτό που έγινε την περασμένη βδομάδα είναι μάλλον διαφορετικό. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές βρέθηκαν ξαφνικά αντιμέτωπες με την πιθανότητα μιας μεγάλης ύφεσης σε όλη την Ευρώπη, με πολύ χαμηλούς αναμενόμενους ρυθμούς πληθωρισμού για τα επόμενα 10 έως 20 χρόνια...
\r\n
 
\r\n
Οι επενδυτές δεν ανησυχούν σήμερα για την φερεγγυότητα κάποιου κράτους μέλους. Αυτό συνέβαινε πριν από δυο χρόνια. Το σημερινό, όμως, σενάριο δεν είναι λιγότερο ενοχλητικό. Οι συνέπειες για αυτούς που ζούνε σε αυτόν τον οικονομικό λάκκο με τα φίδια είναι ήδη ορατές: υψηλή ανεργία, αυξανόμενη φτώχεια, στασιμότητα στους πραγματικούς και τους ονομαστικούς μισθούς, χρέη που δεν πρόκειται να μειωθούν σε πραγματικούς όρους, περικοπές στις κοινωνικές υπηρεσίες και της δημόσιες δαπάνες...
\r\n
 
\r\n
Αυτή η διαρκής ύφεση -η ιδέα ότι μια παρατεταμένη πτώση στις επενδύσεις ενδέχεται να προκαλέσει μια περίοδο χαμηλής ζήτησης- έχει ενοχλητικές επιπτώσεις και για τους χρηματοπιστωτικούς επενδυτές. Οι υψηλές τιμές των μετοχών που είχαμε δει το τελευταίο διάστημα είχαν στηριχτεί στο καλύτερο από όλα τα σενάρια: στην πεποίθηση ότι οι ρυθμοί αύξησης της παραγωγικότητας θα επέστρεφαν στα ιστορικά τους επίπεδα και το ακαθάριστο προϊόν θα συνέκλινε σταδιακά με την προ κρίσης τροχιά. Οι επενδυτές άρχισαν τώρα να συνειδητοποιούν ότι κανένα από τα δυο δεν πρόκειται να γίνει. Το ΑΕΠ βρίσκεται ακόμα κοντά στα επίπεδα του 2007. Η ανάπτυξη είναι αργή...\"
\r\n
 
\r\n
Οι \"αγορές\", με άλλα λόγια, συνειδητοποίησαν ξαφνικά ότι οι φούσκες που έχτισαν μέσα στους προηγούμενους μήνες δεν είναι, μέσα στις συνθήκες τις παρατεταμένης ύφεσης που έρχεται, διατηρήσιμες. Για αυτό έτρεξαν την περασμένη βδομάδα να ξεπουλήσουν, όσο-όσο.
\r\n

Τα μέτρα Ντράγκι

\r\n
Ο πανικός που κατέλαβε τις αγορές την περασμένη βδομάδα δεν έπεσε από τον ουρανό. Τα χρηματιστήρια της Ευρώπης βρίσκονται εδώ και αρκετούς μήνες σε σταθερή καθοδική πορεία. Τον περασμένο Αύγουστο ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη έπεσε στο 0.3% -πολύ κάτω από τον στόχο του 2% που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Με τον κίνδυνο του αποπληθωρισμού προ των πυλών η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) έτρεξε να ανακοινώσει μια σειρά από \"μη συμβατικά\" μέτρα.
\r\n
 
\r\n
Όπως έγραφε ο Μωυσής Λίτσης στις αρχές Σεπτέμβρη: \"Ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι εξέπληξε την προηγούμενη εβδομάδα με την απόφασή του να μειώσει κι άλλο τα επιτόκια, σε νέα ιστορικά χαμηλά επίπεδα, σχεδόν στο μηδέν (0,05%) από 0,15%. Μείωσε επίσης και τα επιτόκια καταθέσεων, από το -0,10% στο -0,20% σε μια προσπάθεια να αποθαρρύνει τις τράπεζες να «παρκάρουν» κεφάλαια στην ΕΚΤ. Στόχος το πάμφθηνο χρήμα να βοηθήσει την ανάπτυξη της οικονομίας της Ευρωζώνης που βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο χρόνιας στασιμότητας και αποπληθωρισμού...
\r\n
 
\r\n
Μαζί με τη νέα μείωση των επιτοκίων ο Ντράγκι ανακοίνωσε ότι η ΕΚΤ θα προχωρήσει από τον επόμενο μήνα στην επαναγορά ομολόγων, συγκεκριμένα τιτλοποιημένων δανείων, προκειμένου να ρίξει φρέσκο χρήμα στην αγορά.\"
\r\n
 
\r\n
Ο αποπληθωρισμός είναι θανάσιμη απειλή για την οικονομία. Οι κεντρικές τράπεζες έχουν κάποια εργαλεία -ακόμα και αν δεν είναι πάντα απόλυτα αποτελεσματικά- για να αντιμετωπίσουν μια μεγάλη και μόνιμη τάση ανόδου στις τιμές των προϊόντων, έναν υψηλό πληθωρισμό δηλαδή: μπορούν, για παράδειγμα, να προκαλέσουν μια \"τεχνητή ύφεση\" στην οικονομία ανεβάζοντας τα επιτόκια και βάζοντας εμπόδια στην επέκταση του τραπεζικού δανεισμού -με την ελπίδα η μειωμένη ζήτηση να αναγκάσει τους παραγωγούς και τους εμπόρους να σταματήσουν να ανεβάζουν τις τιμές.
\r\n
 
\r\n
Αλλά δεν υπάρχει κάποιο αντίστοιχο φάρμακο για τον αποπληθωρισμό -την τάση να πέφτουν οι τιμές: η κεντρική τράπεζα μπορεί να ρίξει τα επιτόκια. Και μπορεί να τυπώσει όσο φρέσκο χρήμα θέλει. Αλλά τίποτα από αυτά δεν πρόκειται να πείσει πχ τους εμπόρους να γεμίσουν τις αποθήκες τους με προϊόντα που θα πουληθούν μέσα στους επόμενους μήνες φτηνότερα από ότι τα αγόρασαν. Η κεντρική τράπεζα μπορεί να αυξήσει τα επιτόκια προς τα πάνω όσο θέλει, αλλά δεν μπορεί να τα μειώσει κάτω από το 0%. Μπορεί να βάλει φρένο στο δανεισμό, για να μειώσει τη ρευστότητα στην οικονομία. Αλλά δεν μπορεί να αναγκάσει τους εμπόρους ή τους βιομήχανους να πάρουν νέα δάνεια και να τα επενδύσουν στην \"πραγματική οικονομία\" με το ζόρι.
\r\n
 
\r\n
Τα μέτρα του Ντράγκι κατάφεραν παρόλα αυτά να καθησυχάσουν τον Σεπτέμβρη τις αγορές. Για μερικές βδομάδες, όπως φάνηκε τώρα. Την περασμένη βδομάδα έντρομοι οι \"επενδυτές\" εγκατέλειψαν μαζικά τις επενδύσεις \"υψηλού ρίσκου - υψηλής απόδοσης\" σε μετοχές και ελληνικά ομόλογα και έτρεξαν να αναζητήσουν καταφύγιο για τα χρήματά τους στις ασφαλείς αγορές των αμερικανικών και γερμανικών ομολόγων.
\r\n
 
\r\n
Πολλοί έτρεξαν να μιλήσουν και πάλι για \"επίθεση κερδοσκόπων\" (Το Πρώτο Θέμα δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο \"Οι κερδοσκόποι επιστρέφουν\"), αυτών των \"όρνεων\" της παγκόσμιας οικονομίας που με το πάτημα ενός κουμπιού μετακινούν δισεκατομμύρια από τη μια αγορά στην άλλη, βυθίζοντας με αυτόν τον τρόπο ολόκληρες χώρες στην καταστροφή. Οι κερδοσκόποι, όμως, δεν αποτελούν κάποια ξεχωριστή κατηγορία επενδυτών: η κερδοσκοπία είναι ένα αναπόσπαστο στοιχείο του σύγχρονου καπιταλισμού.
\r\n
 
\r\n
Οι \"πελάτες\" των διαβόητων Hedge Funds είναι οι ίδιες οι μεγάλες τράπεζες και οι μεγάλες επιχειρήσεις. Το 1998, όταν κατέρρευσε το LCTM, ένα από τα μεγαλύτερα Hedge Funds της Αμερικής οι αρχές ανακάλυψαν στον κατάλογο των πελατών την Κεντρική Τράπεζα της Ιταλίας. Πολλές μεγάλες επιχειρήσεις έχουν δικά τους τμήματα \"χρηματοπιστωτικής διαχείρισης\" - τμήματα που ασχολούνται αποκλειστικά με την κερδοσκοπία.
\r\n
 
\r\n
Αυτό δεν είναι παράξενο: με τις επενδυτικές ευκαιρίες στο μηδέν πολλές μεγάλες επιχειρήσεις κάθονται σήμερα πάνω σε βουνά από λεφτά -συσσωρευμένα κέρδη που, κυριολεκτικά, δεν έχουν τι να τα κάνουν. Οι συνεχείς διακυμάνσεις στις ισοτιμίες των νομισμάτων, στις τιμές των πρώτων υλών και τα επιτόκια αναγκάζουν τις επιχειρήσεις αυτές να μεταφέρουν αυτά τα χρήματά τους συνεχώς, κυνηγώντας τον βέλτιστο συνδυασμό απόδοσης και ασφάλειας. 
\r\n
\r\n

Επιστροφή στην ομαλότητα;

\r\n
\r\n
Η κυβέρνηση προσπαθεί τώρα να παρουσιάσει τα γεγονότα της περασμένης εβδομάδας απλά σαν μια φουρτούνα -που τώρα έχει πια περάσει. Αυτή η εικόνα, όμως, δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα. 
\r\n
Ο Σαμαράς και ο Χαρδούβελης θα προσπαθήσουν να βγουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα ξανά στις αγορές και να ξαναστήσουν τον μύθο της \"επιτυχίας\". Αλλά όλοι ξέρουν ότι η νέα αυτή έξοδος στηρίζεται στα δεκανίκια των \"εταίρων\"  και στις συμφωνίες για ένα ακόμα νέο μνημόνιο.
\r\n
 
\r\n
Η πλειοψηφία των οικονομολόγων διεθνώς θεωρεί ότι η Ελλάδα δεν είναι σε θέση να σταθεί μόνη στα πόδια της. Όπως έγραφε η Ελευθεροτυπία την περασμένη Παρασκευή:
\r\n
\"Δημοσίευμα του πρακτορείου Bloomberg αναφέρει ότι, από έρευνα σε οικονομολόγους από τις 3 έως τις 15 Οκτωβρίου, προκύπτει ότι το 85% των οικονομολόγων δεν θεωρεί λογική την πρόωρη έξοδο της Ελλάδας από το μνημόνιο... Οι μισοί δήλωσαν ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να καλύψει τις χρηματοδοτικές της ανάγκες από την αγορά χωρίς τα κεφάλαια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ)\"
\r\n
 
\r\n
Το ελληνικό δημόσιο χρέος συνεχίζει παρά τα δάνεια του μνημονίου και τα κουρέματα να μην είναι βιώσιμο. Αυτό φάνηκε την περασμένη εβδομάδα με την απότομη αύξηση των επιτοκίων των ελληνικών ομολόγων στη δευτερογενή αγορά: Την ίδια ώρα που τα ελληνικά spread άγγιζαν το 9% τα Ισπανικά ανέβαιναν από το 1.2% στο 1.4%.
\r\n
 
\r\n
Η κυβέρνηση κομπάζει για το \"μεγάλο πρωτογενές πλεόνασμα\" που έχει πετύχει. Αλλά το χρέος δεν πρόκειται ποτέ να περιοριστεί σε επίπεδα παραδεκτά από την Ευρωπαϊκή Ένωση (που έχει βάλει σαν όριο το 60% του ΑΕΠ) και τις αγορές μέσα από τη λιτότητα. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat το ελληνικό χρέος έκλεισε στο 175% του ΑΕΠ το 2013 ενώ το συνολικό έλλειμμα (στο πρωτογενές έλλειμμα δεν περιλαμβάνονται ούτε οι τόκοι ούτε οι δαπάνες του ευρύτερου δημόσιου τομέα) στο 12.2%. Η Ελλάδα θα χρειαστεί δεκαετίες σκληρής λιτότητας, για να κάνει, με τους ρυθμούς αυτούς το χρέος διαχειρίσιμο. Όσο για την ανάκαμψη αυτή θα αργήσει από ότι φαίνεται ίσως ακόμα πιο πολύ. Οι εκτιμήσεις των οικονομολόγων προβλέπουν ότι η Ευρωζώνη θα βυθιστεί σε μια νέα ύφεση, που θα πλήξει αυτή τη φορά και την ίδια τη Γερμανία, μέσα στη χρονιά που μας έρχεται. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια πιθανότητα 30% να βυθιστεί στον αποπληθωρισμό και 40% να επιστρέψει στην ύφεση.
\r\n
 
\r\n
Οι \"ρεαλιστικές λύσεις\" της κυβέρνησης και της Τρόικας δεν είναι καθόλου ρεαλιστικές. Το χρέος έχει γίνει γόρδιος δεσμός. Και οι γόρδιοι δεσμοί δεν λύνονται. Κόβονται.
\r\n
 
\r\n
Μόνο ένας δρόμος υπάρχει αν θέλουμε να απαλλαγούμε από το χρέος, την τρόικα, τον Σαμαρά, την ανεργία και τη φτώχεια: ο δρόμος της σύγκρουσης. Ολοκληρωτική, μονομερής, χωρίς όρους και προϋποθέσεις διαγραφή του χρέους. Αποδέσμευση από την Ευρωζώνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κρατικοποίηση των τραπεζών χωρίς καμιά αποζημίωση στους μετόχους και τους τραπεζίτες. Επιστροφή όλων των απολυμένων στις δουλειές τους. Εργατικός έλεγχος.
\r\n
 
\r\n
Ρομαντικές ουτοπίες θα τρέξουν να πουν κάποιοι. Κάνουν λάθος. Είναι η μόνη διέξοδος. Και είναι απόλυτα ρεαλιστική.
\r\n