Το βιβλίο του Παντελή Πουλιόπουλου είναι το κορυφαίο μαρξιστικό κείμενο για την ελληνική κοινωνία και την στρατηγική της κομμουνιστικής Αριστεράς την δεκαετία του \'30. Ποιά είναι η θέση της Ελλάδας στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα, είναι χώρα μισοφεουδαρχική ή καπιταλιστική; Είναι ώριμο να μιλάμε για σοσιαλιστική επανάσταση ή θα πρέπει να παλέψει η Αριστερά για ένα ενδιάμεσο στάδιο πριν τον σοσιαλισμό; Και τι σημαίνει αυτό για την τρέχουσα πολιτική της;

 

Ο Πουλιόπουλος ήταν ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και πρωτοστάτησε στην υπεράσπιση της επαναστατικής στρατηγικής απέναντι στις αναθεωρήσεις που επέβαλε η ηγεσία Ζαχαριάδη, γράφοντας το «Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική επανάσταση». Το πρώτο σημείο στο οποίο επιμένει είναι ότι οι αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας αποτελούν αποφασιστική στροφή από την μέχρι τότε πολιτική του Κομμουνιστικού Κόμματος. Και όμως μία τόσο σημαντική αλλαγή “αναγγέλθηκε στις 21 Γενάρη του 1934 αιφνιδιαστικά, σαν αναπάντεχη είδηση για κάποιο παράδοξο γεγονός, δίχως το Κόμμα ούτε σε συνέδριό του, ούτε στη βάση του, όχι να συζητήσει, να διαφωτιστεί και να πειστεί για την ορθότητά της, μα ούτε καν να υποψιάζεται από πριν ότι υπάρχει ένα τέτοιο ζήτημα” ενώ όσοι διαφωνούσαν βαφτίστηκαν “αντεπαναστάτες πράκτορες του τροτσκισμού”.

 

Η απόφαση έλεγε ότι η επερχόμενη επανάσταση που θα ανατρέψει την εξουσία των καπιταλιστών στην Ελλάδα δεν θα είναι πια προλεταριακή, παρά θα είναι μια άλλη “αστικοδημοκρατική” επανάσταση και η νέα εξουσία που θα δημιουργήσει δεν θα είναι η δικτατορία της εργατικής τάξης, παρά θα είναι μια κάποια “δημοκρατική δικτατορία”, που θα ασκήσει η εργατική τάξη μαζί με τους “φτωχομεσαίους χωρικούς” για ένα ενδιάμεσο στάδιο πριν την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου.

 

“Αυτό το ενδιάμεσο εργατοαγροτικό καθεστώς δεν θα εφαρμόσει μέτρα σοσιαλιστικής κοινωνικής επανάστασης, παρά θα περιορίζεται μονάχα να συμπληρώσει τον ατελείωτο ακόμα από την αντιδραστική μπουρζουαζία αστικοδημοκρατικό σχηματισμό της χώρας, με καθήκον να σαρώσει τα «φεουδαρχικά κατάλοιπα» και την «εξάρτηση από το ξένο κεφάλαιο»”. Αυτό σήμαινε περιορισμό των απαιτήσεων της εργατικής τάξης, στα εθνικά πλαίσια μίας χώρας, ώστε να κερδίσει τα «φτωχομεσαία» μικροαστικά στρώματα της πόλης και της υπαίθρου σε μια “κοινωνική και πολιτική συμμαχία, ώσπου να ωριμάσουν οι προϋποθέσεις για την έναρξη της σοσιαλιστικής μετατροπής της χώρας”.

Στην πράξη αυτή η γραμμή σήμαινε την υποταγή της εργατικής τάξης στην αστική τάξη μιας καθυστερημένης χώρας, όπως παρουσιάζεται η Ελλάδα. Πρώτη ενέργεια, ήταν η συμφωνία Σοφούλη-Σκλάβαινα τον Φεβρουάριο του 1936 και η υποστήριξη του κόμματος των Φιλελευθέρων με αποτέλεσμα την εγκατάλειψη της παναπεργίας της Θεσσαλονίκης τον Μάιο του 1936. 

 

Προϋπόθεση της αποδοχής της νέας γραμμής ήταν ο μύθος της «Ψωροκώσταινας», ότι δηλαδή ο ελληνικός καπιταλισμός ήταν υπανάπτυκτος, οι ρυθμοί ανάπτυξης μικροί, η ελληνική αστική τάξη «εξαρτημένη». Χρησιμοποιώντας επίσημα στατιστικά στοιχεία της εποχής, ο Π. Πουλιόπουλος δείχνει ότι αυτή η εικόνα δεν ήταν σωστή, ότι “από το 1912 ίσαμε το 1930 η βιομηχανική ανάπτυξη στην Ελλάδα ξεπέρασε όλες τις άλλες χώρες της Βαλκανικής”. Από το 1917 μέχρι το 1929 “ενώ ο πληθυσμός της χώρας δεν αυξήθηκε ούτε κατά μισό (μαζί με τους πρόσφυγες), η βιομηχανία τριπλασιάστηκε στην αξία των εγκαταστάσεών της, έγινε 2,5 φορές μεγαλύτερη στην αξία της παραγωγής της και πλησίασε στο διπλάσιο της αξίας των εξαγωγών της”. Οι ιδιομορφίες της ανάπτυξης του ελληνικού καπιταλισμού δεν οφείλονται στο ότι είναι εξαρτημένος αλλά στο γεγονός ότι εμφανιζόταν καθυστερημένα σε μια παγκόσμια αγορά κυριαρχούμενη ήδη από πολύ μεγαλύτερους παίκτες. Ταυτόχρονα η ελληνική αστική τάξη έχει περάσει από το στάδιο του “αμυντικού εθνικισμού” για την εθνική ανεξαρτησία στο στάδιο του επιθετικού εθνικισμού.  

 

Μαζί με αυτές τις θεωρίες της υπανάπτυξης, εμφανίστηκε και εκτίμηση της αδυναμίας της ελληνικής εργατικής τάξης. Και πάλι ο Π. Πουλιόπουλος δείχνει ότι αυτή η εικόνα είναι λαθεμένη και ότι “την ανάπτυξη της βιομηχανίας τη συνόδεψε ο πολλαπλασιασμός της εξαθλίωσης των εργατών και η αριθμητική αύξηση του προλεταριάτου” με αποτέλεσμα η ελληνική εργατική τάξη να είναι τουλάχιστον τριπλάσια σε αναλογία από την αντίστοιχη ρωσική το 1917, με αξιόλογο βιομηχανικό πυρήνα και αδύναμη σοσιαλδημοκρατική παράδοση. 

Ο Π. Πουλιόπουλος απαντάει στις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας πατώντας πάνω στο αγκωνάρι της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης που βλέπει την επαναστατική διαδικασία σαν ενιαία. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν φάσεις στην διαδικασία, αλλά όχι τόσο ξεχωριστές όσο τις φαντάζεται η σταλινική ηγεσία. Κάθε φάση ενυπάρχει στην προηγούμενη και περιέχει τα σπέρματα της επόμενης. Το αίτημα της εργατικής δημοκρατίας και του ελέγχου της παραγωγής υπάρχει σε κάθε κίνηση της εργατικής τάξης, ακόμα και αν ξεκινάει με δημοκρατικά ή αντιιμπεριαλιστικά μόνο αιτήματα. Και ταυτόχρονα, ο εργατικός έλεγχος δεν αυτοπεριορίζεται, αλλά αναζητάει να σπάσει τα εθνικά όρια και να γίνει διεθνιστικός.

 

Ο Πουλιόπουλος δίνει τα βασικά σημεία του προγράμματος της εργατικής επανάστασης στην Ελλάδα. Το πρόγραμμα περιέχει την απαλλοτρίωση χωρίς αποζημίωση των μεγάλων επιχειρήσεων και των τραπεζών και τον εργατικό έλεγχο στα εργοστάσια, την εθνικοποίηση της γης χωρίς όμως κανείς φτωχός αγρότης να χάσει τη γη του, εφτάωρο, κοινωνικές παροχές, χωρισμό εκκλησίας - κράτους, εργατικές πολιτοφυλακές αντί για αστυνομία και στρατό, ισοπολιτεία και δικαίωμα αυτοδιάθεσης στις μειονότητες, κλπ.

Το βιβλίο “δημοκρατική ή σοσιαλιστική επανάσταση” είναι μια πολύτιμη κληρονομιά για όλους όσους παλεύουμε για μία κοινωνία χωρίς φτώχεια, χωρίς πόλεμο και φασισμό, για να χτίσουμε την επαναστατική αριστερά που μπορεί να φτάσει το κίνημα μέχρι τη νίκη.