Η εκδήλωση ξεκίνησε με βιντεοπροβολή σπάνιου υλικού από τα Επίκαιρα της Φίνος Φιλμ με εικόνες των μαζικών συγκεντρώσεων του κόσμου τις μέρες της Απελευθέρωσης καθώς επίσης και απόσπασμα από την ταινία “Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών” του Κώστα Χρονόπουλου με βρετανικά επίκαιρα από τα Δεκεμβριανά που δείχνουν βρετανικά τανκς στους δρόμους της Αθήνας.

 

Για τα μηνύματα της Αντίστασης, 70 χρόνια μετά, μίλησαν ο Μιχάλης Λυμπεράτος, ιστορικός και συγγραφέας του βιβλίου “Από το ΕΑΜ στην ΕΔΑ”, ο Λέανδρος Μπόλαρης, ιστορικός και συγγραφέας του βιβλίου “Αντίσταση, η επανάσταση που χάθηκε”, ο Προκόπης Παπαστράτης, ιστορικός και συγγραφέας στο βιβλίο “Ιστορία της Ελλάδος του 20ου αιώνα” και η Μαρία Στύλλου, υπεύθυνη σύνταξης του “Σοσιαλισμός από τα Κάτω”. Χαιρετισμό έστειλε ο ιστορικός του εργατικού κινήματος, Δημήτρης Λιβιεράτος, που για λόγους υγείας δεν μπόρεσε να συμμετέχει στο πάνελ της συζήτησης. 

 

Δεκάδες ήταν οι ερωτήσεις και οι παρεμβάσεις από το κοινό, ανάμεσά τους της 98χρονης αγωνίστριας της Αντίστασης Κατίνας Σηφακάκη, του δικηγόρου Κώστα Παπαδάκη, του μέλους της Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου Αριστομένη Συγγελάκη, του δημοσιογράφου Μωυσή Λίτση, των μελών της ΚΕΕΡΦΑ Έρσης Παπαχρυσάνθου και Λεωνίδα Κοντουδάκη, του μέλους του ΔΣ του Σωματείου Εργαζομένων Ιντρακόμ Βασίλη Συλαϊδή. Οι περισσότεροι από όσους πήραν το λόγο χαιρέτισαν την πρωτοβουλία του “Σοσιαλισμός από τα Κάτω” να τιμήσει την επέτειο της Απελευθέρωσης με αυτή τη πολιτική εκδήλωση και να ανοίξει πλατιά τη συζήτηση για τους λόγους που δεν κατάφερε το κίνημα της Αντίστασης να νικήσει.

\r\n

Οι δύο Αθήνες

\r\n

Η προοπτική της ανατροπής ήταν ρεαλιστική. Αυτή την εικόνα έδωσε στην εισήγησή του ο Λέανδρος Μπόλαρης, περιγράφοντας την κατάσταση τις μέρες της απελευθέρωσης. “Οι δύο Αθήνες μετράνε τις δυνάμεις τους στο πεζοδρόμιο. Η Αθήνα των συνοικιών, των εργοστασίων, των πεινασμένων και η Αθήνα του Κολωνακίου και της Κυψέλης. Η Αθήνα της δεξιάς και της αριστεράς, του ΕΑΜ και των εθνικιστικών οργανώσεων, των αισθητά πιο καλοντυμένων κυριών, όπως λέει και ο Θεοτοκάς, με την Αθήνα των ξυπόλητων”. 

Για τον ομιλητή “ήταν αντικειμενική η πορεία της σύγκρουσης” και το ερώτημα ήταν “είχες μια ηγεσία που θα συνέβαλε ν\' αναπτυχθεί η δυνατότητα των φτωχών, των εργατών, των αγροτών να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους εκεί που ζούσαν και πάλευαν και να μην έχουμε τις συμφωνίες του Λιβάνου, της Καζέρτας, να μην υπάρχει κυβέρνηση εθνικής ενότητας που δέσμευε την αριστερά σαν ζουρλομανδύας;”. 

 

Για τη σύγκρουση ανάμεσα στα δύο ταξικά στρατόπεδα μίλησε και ο Προκόπης Παπαστράτης, περιγράφοντας λεπτομερώς τη διαφορετική έννοια που έδιναν στην απελευθέρωση ο λαός από τη μία, η άρχουσα τάξη, οι αστικές πολιτικές δυνάμεις και οι σύμμαχοι από την άλλη. “Από πολύ νωρίς διαμορφώνεται ένα πλέγμα προθέσεων και πολιτικών στόχων διαμετρικά αντίθετο όχι μόνο από το πάγιο αίτημα του λαού να εκφράσει ελεύθερα τη θέλησή του μετά από μακρά περίοδο δικτατορίας, αλλά και τις επίσημες διακηρύξεις για μια νέα Ευρώπη που διακηρύσσουν σε όλους τους τόνους οι υπηρεσίες προπαγάνδας των συμμάχων ώστε οι κατακτημένοι λαοί να αντέξουν τη δοκιμασία. Αυτή η αντίθεση θα γίνει εντονότερη όσο διαφαίνεται το τέλος του πολέμου και η νίκη των συμμάχων.

 

Για τους αστούς πολιτικούς, ο φόβος του νέου, μαζικού, αριστερού κινήματος που διεκδικεί πολιτική παρουσία αν όχι την εξουσία, είναι ικανή συνθήκη για να παραμερίσουν τις ενδοαστικές αντιθέσεις τους...”.

 

Οι εισηγητές έκαναν σύντομες παρεμβάσεις για το κλείσιμο της συζήτησης και καθώς αποχωρούσαμε, στο μυαλό όλων ήταν η σκέψη ότι απόψε τιμήσαμε μια κορυφαία στιγμή της εργατικής τάξης και των αγώνων της.

Υπάρχει ένα ερώτημα. Γιατί ο Α\' ΠΠ έκλεισε με επαναστάσεις που τελείωσαν τον πόλεμο, ενώ ο Β\' ΠΠ έκλεισε με ήττα των επανάστασεων, με ήττα του απελευθερωτικού κινήματος; Προφανώς όταν έχεις να συγκρουστείς με τα ιμπεριαλιστικά στρατόπεδα, έχεις την προσπάθειά τους να μην αφήσουν μέχρι τελευταίας ρανίδας να γίνει η απελευθέρωση κοινωνική απελευθέρωση κι όχι απλά εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική κλπ. Μπορούσε όμως η αριστερά να αντιμετωπίσει αυτή την περίοδο με την ίδια στρατηγική που την είχε αντιμετωπίσει η επαναστατική αριστερά στον Α\'ΠΠ, η Ρόζα, ο Τρότσκι, ο Λένιν, ο Γκράμσι; Η απάντηση είναι ναι.

 

Ο Παντελής Πουλιόπουλος έγραψε το βιβλίο του “Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επανάσταση στην Ελλάδα” το 1934, τότε που υπήρχε η μεγάλη στροφή των κομμουνιστικών κομμάτων από τη σοσιαλιστική προοπτική και στρατηγική στην αστικοδημοκρατική. Ο Πουλιόπουλος λέει ότι το προλεταριάτο έχει τεράστια δύναμη, το \'30 έχουμε μεγάλες απεργίες σε όλο τον κόσμο, στην Ευρώπη, την Ελλάδα, τη Θεσσαλονίκη το \'36. Και λέει ότι αν φας τη σοσιαλιστική προοπτική, ότι δεν μπορεί η εργατική τάξη να πάρει την εξουσία, αλλά χρειάζεται ν\' ανοίξουμε συμμαχίες με τα αστικά κόμματα, αυτό θα σε οδηγήσει σε αυτό που θυμίζει την αφίσα του Μάη του 1968 με το δάχτυλο που μπαίνει σε δύο γρανάζια και τελικά το ρουφάνε, δηλαδή το συμβιβασμό. Κοιτάξτε που οδήγησε. Χάθηκε η εξέγερση της Θεσσαλονίκης του 1936. \'Ηρθε ο Μεταξάς και ο φασισμός στην Ελλάδα. Μπήκε το ΚΚ στη μάχη για την αντίσταση απροετοίμαστο απέναντι και στην αστική τάξη και στο στρατόπεδο των αγγλοαμερικάνων.

 

Ο Πουλιόπουλος δε σταμάτησε σε αυτό. Το 1941 ήταν φυλακή στην Ακροναυπλία μαζί με κομμάτι του ΚΚ και τους έλεγε μάλιστα ότι πρέπει να δράσουν από κοινού. Ο Πουλιόπουλος ήταν γραμματέας του ΚΚΕ, τον έδιωξαν σαν αριστερή αντιπολίτευση, σαν τροτσκιστή που συνέχιζε να έχει την προοπτική της επανάστασης και ήταν ενάντια στην επικράτηση του Στάλιν στη Ρωσία. Από τότε συνέχισε να λειτουργεί με το Σπάρτακο. Το 1941 -το \'43 τον εκτέλεσαν οι φασίστες στη Λάρισα- έβγαλε μία φοβερή διακήρυξη “Τα καθήκοντά μας στην Ελλάδα” και μιλούσε για τα καθήκοντα της αριστεράς στην αντίσταση.

 

Έλεγε ότι χρειάζεται να δώσουμε τη μάχη και ενάντια στον ιμπεριαλισμό και ενάντια στην αστική τάξη. Μιλούσε για τη δυνατότητα της εργατικής τάξης να αρχίσει να οργανώνει με επιτροπές στους χώρους δουλειάς και στις συνοικίες. Πάνω από όλα ήταν εντυπωσιακά τα αιτήματα που έβαζε. Να πάψουν να δίνουν φόρο στον φοροεισπράκτορα, τα χρεωμένα νοικοκυριά να πάψουν να πληρώνουν τις τράπεζες και τους τοκογλύφους, ένα αντικαπιταλιστικό πρόγραμμα δηλαδή. Οι εργάτες και οι αγρότες να πάρουν πίσω τη γη τους, πρόγραμμα κοινωνικό που δεν ήταν εξωπραγματικό αν δει κανείς πώς πάλευε ο κόσμος στις πόλεις και την ύπαιθρο εκείνη την περίοδο. Ηταν ζωτικά αυτά. Το βιβλίο του Σκαλιδάκη που βγήκε πρόσφατα και μιλάει για την ιστορία της κυβέρνησης του βουνού, είναι γεμάτο τέτοια στοιχεία. Όταν έβαλαν μπροστά τη λαϊκή δικαιοσύνη και αυτοδιοίκηση, πολλοί ακόμα και από το ΚΚΕ έβλεπαν σε αυτό το πρόπλασμα διπλής εξουσίας που θα πάρει η αριστερά τον έλεγχο.

\r\n

Διεθνιστική

\r\n

Μιλούσε επίσης για διεθνιστική αντιμετώπιση απέναντι και στους Γερμανούς, τους Ιταλούς και τους Βρετανούς φαντάρους. Υπήρχε τέτοια εμπειρία και εκείνη την περίοδο, έχουμε ολόκληρα κομμάτια ιταλικών μονάδων που συναδελφώθηκαν με την αντίσταση.

Τα 21 σημεία του Πουλιόπουλου προσπαθούσαν να εντάξουν την απελευθέρωση όχι στη στρατηγική των συνεργασιών, αλλά στη στρατηγική να διώξουμε τους ναζί και μαζί τα στηρίγματά τους εδώ πέρα. Και να κάνουμε την επανάσταση. Τι έλειπε; Η ομάδα Πουλιόπουλου ήταν πολύ μικρή. Δεν υπήρχε ένα οργανωμένο επαναστατικό κομμάτι που να μπορεί μέσα σε αυτές τις συνθήκες να βγάλει πολύ πιο καθαρά τα ζητήματα της προοπτικής.

Σήμερα ανοίγουν ζητήματα στρατηγικής όπως και τότε. Δεν κάνουμε αυτή τη συζήτηση απλώς για την ιστορία, παρόλο που είναι μεγάλο όπλο, μαθαίνουμε από αυτή. Την κάνουμε γιατί 70 χρόνια μετά, κοιτάξτε την κατάσταση του καπιταλισμού. Στην μεγαλύτερη κρίση που έχει βρεθεί ποτέ, οικονομική κρίση, πολιτική κρίση, ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι από την Ουκρανία ως τη Μέση Ανατολή. Ένα σύστημα σε κρίση, όχι παντοδύναμο.

Ο κόσμος ρωτάει ποια είναι η προοπτική, όχι αντικειμενικά αλλά υποκειμενικά. Διότι μεγαλώνει η αριστερά και υπάρχει η προοπτική να γίνει κυβέρνηση. Θα είναι μια αριστερά συμβιβασμών ή αντικαπιταλιστική; Είναι συζήτηση που γίνεται παντού. Χρειάζεται τον αδύνατο κρίκο της περιόδου της κατοχής και της απελευθέρωσης να τον κάνουμε το δυνατό κρίκο σήμερα, για να μην πούμε ξανά χάσαμε, αλλά για να νικήσουμε.

Αγαπητοί σύντροφοι και συντρόφισσες. Λυπούμαι που δεν μπορώ να είμαι κοντά σας απόψε να συζητήσουμε για την Απελευθέρωση της Αθήνας. Πέρασαν 70 χρόνια και ακόμη δεν μιλάνε καθαρά. Αν μπορούσα να είμαι κοντά σας θα έλεγα ότι η Αθήνα, η μαχόμενη Αντιστασιακή Αθήνα απελευθερώθηκε από το λαό της.

 

Μήνες πολλούς πριν φύγουν οι άγριοι Ναζί κατακτητές που με τους εγχώριους συνεργάτες τους προσπαθούσαν να τσακίσουν κάθε λαϊκή αντίσταση. Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας, το Εργατικό ΕΑΜ, η ΕΠΟΝ είχαν οδηγήσει στην Απελευθέρωση πολλών συνοικιών της ευρύτερης περιοχής της Πρωτεύουσας. Για να πλησιάσουν μονάδες του ναζιστικού στρατού, της Γκεστάπο, οι εγχώριοι ακόλουθοί τους, έπρεπε να έχουν δύναμη τάγματος και ενώ κατέστρεφαν, έκαιγαν, σκότωναν, είχαν κι αυτοί σοβαρές απώλειες.

Τις απελευθερωμένες περιοχές της Αθήνας, του Πειραιά, των Συνοικισμών διοικούσαν οι εκλεγμένες Λαϊκές Επιτροπές που είχαν αναλάβει όλα τα καθημερινά ζητήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα να σας θυμίσω ότι ένα μήνα πριν αποχωρήσουν τα ναζιστικά στρατεύματα την 12 Οκτώβρη 1944, τα Εργατικά Σωματεία που καθοδηγούσε το Εργατικό ΕΑΜ, είχαν πάρει με εκλογές το Εργατικό Κέντρο της Αθήνας στην οδό Αγησιλάου, 100 μέτρα από την Ομόνοια.

 

Είμαι βέβαιος ότι όλοι οι ομιλητές θα επιβεβαιώσουν με πολύ περισσότερα στοιχεία αυτή την πραγματική Απελευθέρωση της Αθήνας.

Σας χαιρετώ όλες κι όλους, επίσης τους φίλους και συντρόφους ομιλητές και σας εύχομαι πλήρη επιτυχία του έργου σας.

Με τους χαιρετισμούς μου.

Η απελευθέρωση είναι ένα εξαιρετικά σύνθετο ζήτημα σε σχέση και με τις απαιτήσεις που έθετε η συγκυρία και το πώς διαχειρίστηκε τις διαδικασίες της η αριστερά...

 

Το πρώτο στοιχείο που χαρακτηρίζει την απελευθέρωση, το κυρίαρχο, είναι ότι οι Βρετανοί ετοιμάζουν εισβολή στην Ελλάδα. Κανονική εισβολή, είχαν ετοιμάσει δύο αερομεταφερόμενες ταξιαρχίες. Οι μισοί θα έπεφταν στα Μέγαρα, γύρω στους 450, άλλοι 800 θα κατέβαιναν με αεροπλάνα στο αεροδρόμιο του Ελληνικού ή της Ελευσίνας, 1700 θα έφταναν στον Πειραιά σε διαδοχικά κύματα για να αποβιβαστούν στο λιμάνι και να βαδίσουν στο κέντρο της Αθήνας. 

 

Και μόνο ότι προετοίμαζαν μια τέτοια απόβαση δείχνει την αποφασιστικότητά τους να συγκρουστούν με το ΕΑΜ στην περίπτωση εκείνη που έκανε κάποια κίνηση που θα θεωρούσαν ότι είχε τη μορφή της κατάληψης της εξουσίας.

 

Η επίσημη δικαιολογία για την απόβαση είναι ότι στέλνουμε στρατεύματα στην Ελλάδα προκειμένου να αποσοβήσουμε το ενδεχόμενο να καταληφθεί η εξουσία -χωρίς να λέει ποιοι θα την καταλάβουν- και για να αποφύγουμε το ενδεχόμενο να εμπλακεί η Αθήνα σε μια δίνη εμφυλίου πολέμου -εννοούσαν τις συγκρούσεις ανάμεσα στα τάγματα ασφαλείας και τις εθνικιστικές οργανώσεις με τον ΕΛΑΣ.

 

Ήταν απολύτως ψευδή τα περί κατάληψης της εξουσίας κι εμφυλίου πολέμου... Ξέραν ότι ο ΕΛΑΣ δε θα χτυπήσει, ότι το ΕΑΜ δεν είχε αποφασίσει να καταλάβει την εξουσία. Είχαν μπροστά τους τις συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας, είχαν επίσης τις συνεννοήσεις του ΕΛΑΣ με το στρατιωτικό διοικητή Αθηνών ο οποίος είχε ζητήσει να μην μετακινηθούν ΕΛΑΣίτικες δυνάμεις από την ύπαιθρο στην Αθήνα. Έτσι κι έγινε εκτός από μια συμβολική δύναμη για να παρελάσει στο κέντρο της Αθήνας κατά τη διάρκεια της Απελευθέρωσης.

 

Επίσης ξέραν κάτι πολύ σημαντικό. Ήδη από τον Ιούνη του 1944 υπήρχε συμφωνία ανάμεσα στη πρώην Σοβιετική Ενωση, τη Βρετανία και τις ΗΠΑ να δοθεί προτεραιότητα σε σχέση με την Ελλάδα στη Βρετανία. Και τον Οκτώβρη του ‘44, πηγαίνει ο Τσώρτσιλ στη Ρωσία και σε συνάντηση με τον Στάλιν επιβεβαιώνεται η συμφωνία. Βέβαια έχει αμφισβητηθεί αυτό, ότι ήταν προπαγανδιστικό του Τσώρτσιλ, αλλά υπάρχουν σαφέστατα στοιχεία, τα βρετανικά πρωθυπουργικά αρχεία τα οποία είναι σαφή...

 

Ποιος θα τους βοηθούσε; Τα τάγματα ασφαλείας. Επισήμως τα καταδίκαζαν, ανεπίσημα υπήρχε σαφή συμφωνία ότι θα προστατεύονταν, θα μετακινούνταν σε στρατόπεδα, θα διατηρούσαν οπλισμό και διοικητές, και μάλιστα θα φρόντιζαν οι βρετανοί για τη σίτισή τους και θα ήταν έτοιμα να συνδράμουν τις βρετανικές δυνάμεις... Επιπλέον υπήρχαν οι εθνικιστικές οργανώσεις. Ο στρατηγός Παναγιώτης Σπηλιωτόπουλος που είχε αναλάβει στρατιωτικός διοικητής Αθηνών ήταν στην ουσία υποδιοικητής μιας εθνικιστικής οργάνωσης της κατοχής. Αυτός ανέλαβε κρυφά να συγκροτήσει τρία συντάγματα εθνικιστών... Επίσης τα σώματα της χωροφυλακής που ήταν αποκαθαρμένα από οποιοδήποτε δημοκρατικό στοιχείο, ήταν πραιτοριανή φρουρά του Τσολάκογλου αρχικά, του Λογοθετόπουλου μετά και του τρίτου κατοχικού πρωθυπουργού του Ράλλη. Είχαν εμπλακεί σε απίστευτες αγριότητες και σφαγές καθόλη τη διάρκεια της κατοχής στις οποίες θα επιδίδονταν με την ίδια άνεση στην απελευθέρωση...

Και υπάρχουν και οι Γερμανοί που παίζουν κι αυτοί το δικό τους παιχνίδι. Έχουν υπονομεύσει όλη την Αθήνα, όπως το φράγμα του Μαραθώνα, για να πλημμυρίσουν τα Μεσόγεια που ήταν η μοναδική πηγή ύδρευσης της Αθήνας... Είχαν πολυβόλα και εκρηκτικά στήσει στο Λυκαβητό για να ισοπεδώσουν συνοικίες που υπήρχε πολύ ΕΑΜ όπως το Παγκράτι. Είχαν υπονομεύσει όλα τα εργοστάσια, θέλαν να ανατινάξουν όλες τις ηλεκτροπαραγωγικές μονάδες της Αθήνας, αποθήκες εύφλεκτων υλικών και άλλα. Επίσης προσπαθούσαν να εξαναγκάσουν τον πληθυσμό τρομοκρατημένο να κλειστεί στα σπίτια του και μάλιστα είχε σταματήσει η Αθήνα να τροφοδοτείται με τρόφιμα όλο το διάστημα από 15 Σεπτεμβρίου μέχρις τις 12 Οκτώβρη όταν φύγαν.

 

Τι κάνει το ΕΑΜ; Δύο στρατηγικές στο εσωτερικό του. Η μία είναι κυρίαρχη και έχει τον αποφασιστικό ρόλο. Είναι η στρατηγική πάμε ομαλά προς την απελευθέρωση. Η λογική είναι η εξής: Έχει μεταβληθεί το φρόνημα του ελληνικού λαού, έχει αλλάξει η συνείδησή του, έχουν αλλάξει τα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα, έχουν προλεταριοποιηθεί μεγάλα τμήματα του πληθυσμού λόγω της κατοχής οπότε θα στραφούν προς την αριστερά. Να επιδιώξουμε σύγκρουση; Ενδεχομένως αν πάνε τα πράγματα προς μια ομαλή διαδικασία, θα μπορούσαμε μέσω εκλογών να διεκδικήσουμε την εξουσία. Είναι οι γνωστές εκλογικές αυταπάτες οι οποίες ήταν ισχυρές.

 

Όμως αν το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ αποφάσιζε να καταλάβει την εξουσία θα έπρεπε να συγκρουστεί με τους Βρετανούς. Μπορούσε; Είχε την πρόθεση; Ήταν τέτοια δύναμη; Είχε προετοιμάσει τον κόσμο του; Είχε σχέδια κατάληψης της εξουσίας; Όχι. 

Ο κόσμος δεν είχε προετοιμαστεί και το θέμα είναι: αποφασίζεις τη σύγκρουση και τη δίνεις; Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα που απασχολεί τον κόσμο και αυτό δεν εξαρτάται μόνο από αυτό που λέμε την πολιτική στρατηγική με τη στενή έννοια του όρου αλλά με τις συνθήκες που επικράτησαν σε μεγάλο βαθμό κατά τη διάρκεια της απελευθέρωσης.