Πολιτική

Ο Δεκέμβρης του 1944 είναι η κορυφαία στιγμή, μέχρι τώρα τουλάχιστον, της ταξικής πάλης στην Ελλάδα. Μέσα σε λιγότερο από ένα μήνα, ο κόσμος που καλωσόριζε τους Άγγλους ιμπεριαλιστές ως δημοκράτες συμμάχους στον αντιφασιστικό πόλεμο, έφτασε να τους πολεμάει στους δρόμους της πρωτεύουσας. Το κίνημα έκανε άλματα, αλλά η ηγεσία του κράτησε τον έλεγχο και το φρενάρησε. Η πρώτη συνέπεια ήταν η στρατιωτική ήττα τον Δεκέμβρη. Η δεύτερη η Συμφωνία της Βάρκιζας.

 

Ο ΕΛΑΣ αποχώρησε από την Αθήνα στις 4 με 5 Γενάρη 1945. Λίγες μέρες μετά στις 11 Γενάρη, οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ και η κυβέρνηση με τους Άγγλους σωτήρες της υπέγραψαν ανακωχή –κάποιοι από τους όρους της προέβλεπαν την εκκένωση της Αττικής και της Θεσσαλονίκης από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ.

 

Στις 2 Φλεβάρη ξεκίνησαν οι πολιτικές διαπραγματεύσεις στη βίλλα Κανελλόπουλου στη Βάρκιζα –εξ’ ου και η ονομασία της Συμφωνίας που υπογράφτηκε με επισημότητα στις 12 Φλεβάρη στο υπουργείο Εξωτερικών. Είναι μια καλή συμφωνία, έλεγε η ηγεσία του ΚΚΕ, η καλύτερη που μπορούσαμε να κάνουμε στις «δεδομένες συνθήκες». 

Στην πραγματικότητα ήταν μια συνθηκολόγηση. Τι πρόβλεπε αυτή η συμφωνία; Την αποτελούσαν εννιά άρθρα. Το βασικό ήταν το άρθρο 6 που αφορούσε τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Πράγματι, στις 16 Φλεβάρη ο Στέφανος Σαράφης και ο Άρης Βελουχιώτης, εκ μέρους του Γενικού Στρατηγείου, υπέγραψαν τη διαταγή αποστράτευσης. Στις 28 Φλεβάρη είχε ολοκληρωθεί η παράδοση των όπλων.

 

Οι ποσότητες οπλισμού που συγκέντρωσαν οι Εγγλέζοι μαρτυρά την ισχύ του ΕΛΑΣ ακόμα και μετά την στρατιωτική ήττα του στην Αθήνα: 41580 τουφέκια, 1050 οπλοπολυβόλα, 650 αυτόματα τουφέκια, 315 βαριά πολυβόλα, 55 ομαδικοί όλμοι και 102 ατομικοί, 32 πυροβόλα και 15 ασύρματοι.

 

Το άρθρο που προκάλεσε τις μεγαλύτερες συζητήσεις ήταν αυτό που αφορούσε την αμνηστία. Η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ είχε κάτσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων βάζοντας σαν όρο την γενική αμνηστία για όσους συμμετείχαν στον Δεκέμβρη. Αυτό που δέχτηκε ήταν το χειρότερο που μπορούσε να κάνει. Άφησε ανοιχτή την πόρτα για να διώκονται οι αγωνιστές με μια βιομηχανία ποινικών διώξεων. Εχει σημασία να θυμίσουμε τη διατύπωση:

 

«Αρθρον 3ον: Αμνηστία. Αμνηστεύονται τα πολιτικά αδικήματα τα τελεσθέντα από της 3ης Δεκεμβρίου 1944 μέχρι της υπογραφής του παρόντος. Εξαιρούνται της αμνηστίας τα συναφή κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας τα οποία δεν ήσαν απαραιτήτως αναγκαία διά την επιτυχίαν του πολιτικού αδικήματος. Ο σχετικός Νόμος θα δημοσιευθή άμα τη υπογραφή της παρούσης συμφωνίας. Εξαιρούνται της αμνηστίας όσοι, υπόχρεοι εις παράδοσιν όπλων άτε ανήκοντες εις τα οργανώσεις του ΕΛΑΣ, της Εθνικής Πολιτοφυλακής και του ΕΛΑΝ, δεν παραδώσουν ταύτα μέχρι τις 15 Μαρτίου 1945»

 

Η «μηχανή» ήταν απλή και χυδαία –και φυσικά λειτούργησε με την αγαστή συνεργασία των «θεσμών» όπως της Δικαιοσύνης. Αγωνιστές σέρνονταν στις φυλακές με κατηγορίες για διάπραξη «αδικημάτων κατά της ζωής και περιουσίας» για να εισπράξουν βαριές ποινές μέχρι και εκτέλεση αργότερα. Κάποια παραδείγματα: το Κακουργιοδικείο Κορίνθου καταδίκασε τον Μ. Βασιλόπουλο 351 φορές εις θάνατον. Ο Κ. Κιοπρές, ο Σωτ. Παπαδόπουλος και ο Γεωρ. Κολλημένος, είχαν εισπράξει από Β\' Κακουργιοδικείο Αθηνών καταδίκες 127, 55 και 42 φορές σε θάνατο αντίστοιχα! Αργότερα εκτελέστηκαν 

Σαν να μην έφτανε αυτό, τα άρθρα 7 και 8 πρόβλεπαν εκκαθαρίσεις των δημοσίων υπαλλήλων και των ανδρών των Σωμάτων Ασφαλείας που είχαν πάρει μέρος στον Δεκέμβρη.

 

Το δημοσιοϋπαλληλικό κίνημα είχε δώσει σκληρούς αγώνες στην Κατοχή. Οι κλαδικές του Εργατικού ΕΑΜ στις τράπεζες και στις δημόσιες υπηρεσίες είχαν πρωτοστατήσει στις διαμαρτυρίες για την πολιτική λιτότητας που εφάρμοσε η κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» μετά την Απελευθέρωση. Όλος αυτός ο κόσμος μπήκε στο στόχαστρο από τα «συμβούλια κρίσεων» που αθώωναν την ίδια στιγμή τους δωσιλόγους. 

 

Για τους αστυνομικούς που εκτέθηκαν τον Δεκέμβρη φανερώνοντας την ένταξή τους στην ΟΠΛΑ (Εθνική Πολιτοφυλακή) και το ΕΑΜ, η μεταχείριση ήταν ακόμα σκληρότερη. Το αστικό κράτος έπρεπε να ανασυγκροτηθεί. Οι εκκαθαρίσεις ήταν ένα βασικό μέσο. 

Το «αντάλλαγμα» για αυτή τη συνθηκολόγηση ήταν οι υποσχέσεις σε αορίστως διατυπωμένα άρθρα για την διενέργεια δημοψηφίσματος για το μέλλον της μοναρχίας και εκλογών για Συντακτική Εθνοσυνέλευση. 

 

Σήμερα, ξέρουμε τι ακολούθησε. Όχι ο «ελεύθερος πολιτικός βίος», αλλά το όργιο της τρομοκρατίας του αστικού κράτους και της δεξιάς. Ο διωγμός των αγωνιστών της Αντίστασης ξεκίνησε πριν καλά-καλά μπουν οι υπογραφές στο επίσημο κείμενο της Συμφωνίας. Ένα χρόνο μετά, οι πολιτικοί κρατούμενοι έφταναν παραπάνω από 40.000. 

 

Τότε, όμως, η ηγεσία του ΚΚΕ επιχειρηματολογούσε ότι τα πράγματα δεν θα κυλήσουν μ’ αυτό τον τρόπο. Από τη μια έλεγε ότι πρέπει να είμαστε «ρεαλιστές»: ο ΕΛΑΣ ηττήθηκε στην Αθήνα, το κίνημα έπρεπε να πάρει ανάσα. Όσοι υποστήριζαν το αντίθετο ήταν είτε ρομαντικοί είτε τυχοδιώκτες. 

 

Με αυτή τη κατηγορία απομονώθηκε ο Βελουχιώτης. Βγήκε στο βουνό περιμένοντας πότε θα επιστρέψει ο «αρχηγός», ο Ζαχαριάδης, να βάλει τα πράγματα στη θέση τους. Ο «αρχηγός» επέστρεψε, ενέκρινε τη Βάρκιζα και αποκήρυξε τον Βελουχιώτη. Ο καπετάνιος και «ψυχή» του ΕΛΑΣ αυτοκτόνησε περικυκλωμένος στις 16 Ιούνη του 1945. 

 

Ένα άλλο επιχείρημα ήταν (και προβάλλεται και σήμερα) η ανάγκη διατήρησης της συνοχής του ΕΑΜ: οι Εγγλέζοι προσπαθούσαν να το διασπάσουν, τραβώντας έξω τα «μετριοπαθή» στοιχεία, όπως τον Σβώλο, τον Τσιριμώκο και τα κόμματά τους. Αν δεν υπογραφόταν η Συμφωνία (το 3ο άρθρο είχε την «σφραγίδα» του Τσιριμώκου) το «μέτωπο» θα διαλυόταν οι «σύμμαχοι» και τα «μεσαία στρώματα» θα εγκατέλειπαν την Αριστερά. 

 

Ένα άλλο επιχείρημα ήταν και παραμένει ο «διεθνής συσχετισμός δυνάμεων». Ο πόλεμος συνεχιζόταν, οι Τρεις Μεγάλοι είχαν κάνει συμφωνίες στη συνάντηση της Γιάλτας για μια μεταπολεμική Ευρώπη που θα βασίζεται στις αρχές της δημοκρατίας. Το ελληνικό κίνημα θα απομονωνόταν (και θα εξέθετε την ΕΣΣΔ) αν έκανε του κεφαλιού του. 

 

Τα επιχειρήματα ήταν σαθρά. Ο ΕΛΑΣ μπορούσε να συνεχίσει τον πόλεμο ακόμα και μετά την στρατιωτική ήττα στην Αθήνα. Το ομολογούσε ακόμα και ο στρατηγός Αλεξάντερ, ο διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων Μεσογείου σε τηλεγράφημα στον Τσόρτσιλ στις 21 Δεκέμβρη: «Εάν υποθέσωμεν ότι ο ΕΛΑΣ εξακολουθεί τον αγώνα, νομίζω ότι θα είναι δυνατόν να ξεκαθαρίσομε την περιοχή Αθηνών – Πειραιώς και να την κρατήσομε σταθερά, αλλά έτσι δε νικούμε τον ΕΛΑΣ σε σημείο που να τον αναγκάσομε να συνθηκολογήση. Δεν είμαστε αρκετά ισχυροί για να κάνωμε περισσότερα και να αναλάβωμε επιχειρήσεις στην υπόλοιπη Ελλάδα». 

 

Πράγματι, το κίνημα χρειαζόταν «ανάσα». Αλλά η συνθηκολόγηση της Βάρκιζας δεν ήταν ανάσα, ήταν θηλιά στο λαιμό. Στους επόμενους μήνες παρά την τρομοκρατία, το εργατικό κίνημα αναθάρρησε, βγήκε στο δρόμο και στην απεργία. Για παράδειγμα, τον Φλεβάρη του 1946 η Αριστερά κατέκτησε μια συντριπτική πλειοψηφία στο συνέδριο της ΓΣΕΕ. 

 

Συχνά αναπτύσσεται μια επιχειρηματολογία που υποστηρίζει ότι ο «κόσμος της Αριστεράς» διχάστηκε μετά τη Βάρκιζα. Οι πόλεις δεν είχαν όρεξη για ρήξεις και ο κόσμος της υπαίθρου είχε μόνη διέξοδο το βουνό –αλλά ήταν αδύναμος κοινωνικά και πολιτικά. Στην πραγματικότητα, το εργατικό κίνημα έπαιρνε φόρα για την αντεπίθεσή του. Το που θα έφτανε αυτή ήταν ανοιχτό στοίχημα. 

\r\n

Κυβέρνηση

\r\n

Οι επιλογές της ηγεσίας του ΚΚΕ δεν υπάκουαν στο ρεαλισμό. Υπάκουαν στη στρατηγική της ταξικής συνεργασίας. Αυτό που διεκδικούσε το ΚΚΕ και το ΕΑΜ μετά τη Βάρκιζα ήταν αυτό που διεκδικούσε και πριν: την συμμετοχή του σε μια «δημοκρατική» κυβέρνηση.

 

Ο Γ. Σιάντος, ο γραμματέας του ΚΚΕ, είχε συνοψίσει πολύ πετυχημένα τους στρατηγικούς ορίζοντες του κόμματος πολύ πριν τον Δεκέμβρη και τη Βάρκιζα: «Στην Ελλάδα δεν μπορούμε να εφαρμόσουμε σοσιαλισμό κι αν ακόμα όλος ο κόσμος μας πει πάρτε την και κάνετε σοσιαλισμό… Αφού λυθούν όλα αυτά τα αστικοδημοκρατικά προβλήματα, τότε δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για να πάμε προς το σοσιαλισμό, ομαλά, μέσα στη δημοκρατική εξέλιξη».

 

Το «ομαλά», μέσα από το κοινοβούλιο, ήταν η πολιτική όλων των κομμουνιστικών κομμάτων εκείνη την εποχή. Είχε τις ευλογίες του Στάλιν που δεν ήθελε περιπλοκές στα παζάρια με τους «Συμμάχους». Αλλά εξίσου χαρακτηριστικό είναι το πρώτο μέρος της δήλωσης: δεν πα να μας πει όλος ο κόσμος σοσιαλισμός, δεν ξέρει, είναι «ανώριμος», εμείς ξέρουμε καλύτερα. Ακόμα και σήμερα η ηγεσία του ΚΚΕ (μια ηγεσία που χρειάστηκε 70 χρόνια για να παραδεχθεί ότι κάτι πήγε στραβά τότε) επιμένει στο ίδιο μοτίβο: ο κόσμος είναι “ανώριμος”.

 

Η Συμφωνία της Βάρκιζας δεν ήταν «λάθος». Ηταν η κατάληξη σε μια στρατηγική που υποτιμούσε συστηματικά τις δυνατότητες της εργατικής τάξης να πάρει την κοινωνία στα χέρια της.