Οικονομία
Ευρωπαϊκή Ένωση: Ένας σαθρός ογκόλιθος

Οι ηγέτες της Ευρώπης εξανάγκασαν, με την απειλή της χρεοκοπίας, της νομισματικής ασφυξίας και της έξωσης από την Ευρωζώνη, την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ σε μια εξευτελιστική συνθηκολόγηση. Όλες οι "κόκκινες γραμμές" παραβιάστηκαν βάναυσα. Όπως παραδέχτηκε και ο ίδιος ο Τσίπρας στη συνέντευξή του στην ΕΡΤ, οι "εταίροι" μας κινήθηκαν με μια καθαρά εκδικητική διάθεση. Ο ελληνικός λαός πρέπει να πληρώσει για την επιλογή του της 25ης Γενάρη. Και πρέπει να πληρώσει διπλά και τριπλά για το 61% "όχι" στο δημοψήφισμα της 5ης Ιούλη. 
 
Οι ηγέτες της Ευρώπης ξέρουν πολύ καλά ότι το νέο μνημόνιο, αν εφαρμοστεί, θα βυθίσει την Ελλάδα ακόμα πιο βαθιά στην ύφεση, τη φτώχεια και την ανεργία. Οι περικοπές των συντάξεων, οι κατασχέσεις των σπιτιών, ο αποκλεισμός ακόμα μεγαλύτερων τμημάτων του πληθυσμού από την κοινωνική ασφάλιση θα δημιουργήσουν με μαθηματική ακρίβεια συνθήκες ανθρωπιστικής κρίσης.
 
Η ίδια η βιωσιμότητα του χρέους -ο στόχος υποτίθεται όλων των προγραμμάτων "διάσωσης"- θα υπονομευτεί ακόμα περισσότερο.
Θα πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι: αυτές δεν είναι κάποιες "παράπλευρες απώλειες" ενός "σκληρού" σχεδίου: ο πόνος, η απελπισία, η ανθρωπιστική κρίση είναι ο ίδιος ο στόχος του νέου μνημονίου. Ο Σόιμπλε, η Μέρκελ, ο Ντάισελμπλουμ, ο Ντράγκι δεν έχουν πέσει απλά έξω στους υπολογισμούς τους. Ο στόχος τους δεν είναι να κάνουν το ελληνικό χρέος διαχειρίσιμο, ούτε να δώσουν στην Ελλάδα τη δυνατότητα να επιστρέψει στο δρόμο της ανάπτυξης. Θέλουν να στείλουν ένα μήνυμα, πρώτα και κύρια, στις ίδιες τις δικές τους εργατικές τάξεις ότι οι ανταρσίες θα καταστέλλονται αμείλικτα και οι αντάρτες θα τιμωρούνται παραδειγματικά. Θέλουν να στείλουν το μήνυμα ότι η "Ευρώπη" είναι πανίσχυρη, ικανή να συντρίψει κάθε αμφισβήτηση.
 
Τρόμος
 
Η Ευρώπη, όμως, δεν είναι πανίσχυρη. Η ίδια η σκληρή της στάση απέναντι στην "απείθεια" του ελληνικού λαού δεν πηγάζει από την αυτοπεποίθηση της ισχύος της αλλά από τον τρόμο. "Αυτό που φοβάμαι", έλεγε σε μια συνέντευξή του στην εφημερίδα Financial Times o Ντόναλντ Τουσκ, ο πρώην πρωθυπουργός της Πολωνίας και νυν Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, "είναι την ιδεολογική και πολιτική εξάπλωση της ελληνικής κρίσης, όχι την οικονομική". 
 
Ο συνδυασμός της ρητορικής της άκρας αριστεράς με την υψηλή ανεργία, ειδικά μέσα στη νεολαία, λέει ο Τουσκ απειλεί να δημιουργήσει εκρηκτικές συνθήκες σε όλη την Ευρώπη. "Για εμένα, η ατμόσφαιρα είναι παρόμοια με την περίοδο μετά το 1968. Αισθάνομαι, ίσως όχι μια επαναστατική διάθεση, αλλά μια πλατιά εξαπλωμένη ανυπομονησία. Και όταν η ανυπομονησία γίνεται όχι ατομική αλλά κοινωνική εμπειρία, αυτή είναι η εισαγωγή των επαναστάσεων..."
 
Υπάρχουν δυο βασικοί παράγοντες πίσω από αυτόν τον φόβο ενός νέου "Μάη" που διακατέχει τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (και όχι μόνο αυτούς). Ο πρώτος είναι η οικονομία. Το Σεπτέμβρη κλείνουν επτά χρόνια από την κατάρρευση της Λήμαν Μπράδερς, της αμερικανικής τράπεζας που πυροδότησε με τη χρεοκοπία της το φθινόπωρο του 2008 την σημερινή κρίση. Οι συντονισμένες παρεμβάσεις των κεντρικών τραπεζών, των κυβερνήσεων και των διεθνών οργανισμών κατάφεραν, με εξαίρεση την Ελλάδα, να εμποδίσουν την κρίση αυτή να πάρει διαστάσεις αντίστοιχες με της δεκαετίας του 1930. Οι παρεμβάσεις αυτές όμως, κουκούλωσαν, δεν έλυσαν το πρόβλημα. Οι κεντρικές τράπεζες έκλεισαν βιαστικά τις πληγές που είχε αφήσει πίσω του ο συνδυασμός της στασιμότητας στις επενδύσεις και της ξέφρενης κερδοσκοπίας. Αλλά δεν έκαναν τίποτα για να αντιμετωπίσουν την ίδια την στασιμότητα των επενδύσεων και την κερδοσκοπία. 
 
Το αποτέλεσμα είναι αυτό που διάφοροι οικονομολόγοι σαν τον Λόρενς Σάμερς, τον πρώην υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ, αποκαλούν η "μακρά στασιμότητα". Μπροστά μας δεν έχουμε μια νέα περίοδο άνθησης αλλά μια μακρόσυρτη περίοδο (που μπορεί να κρατήσει πολλά χρόνια) χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης, υψηλής ανεργίας και άγριας λιτότητας. Και αυτό δεν είναι παρά μόνο το καλύτερο σενάριο: η άλλη όψη αυτής της "μακράς στασιμότητας" είναι ο μεγάλος κίνδυνος ενός νέου μεγάλου "ατυχήματος", μιας νέας Λήμαν Μπράδερς.
 
Αυτές τις μέρες οι άρχουσες τάξεις σε ολόκληρο τον κόσμο παρακολουθούν με τρόμο τους μετασεισμούς από την κατάρρευση, στις αρχές του Ιούλη, των χρηματιστηρίων της Κίνας -που έχασε μέσα σε τρεις εβδομάδες το ένα τρίτο της αξίας του. Οι αρχές κατάφεραν, με ένα όργιο προσφοράς φτηνού και εύκολου χρήματος και ένα ακόμα μεγαλύτερο όργιο καταστολής ενάντια στους "κερδοσκόπους" (και ειδικότερα το short selling, την πώληση μετοχών που ο πωλητής δεν διαθέτει με την ελπίδα ότι θα τις αγοράσει φτηνότερα λόγω του κύματος υπερπροσφοράς που δημιουργεί), να σταματήσουν τον κατήφορο. Αλλά κανένας δεν μπορεί να εκτιμήσει ακόμα τις συνέπειες που θα έχει αυτή η πτώση (χάθηκαν τρία τρισεκατομμύρια δολάρια) στην πραγματική οικονομία.
 
Και φυσικά κανένας δεν ξέρει αν αυτό που βλέπουμε αυτές τις μέρες είναι ένα διάλειμμα ή η πτώση έχει σταματήσει οριστικά. 
Ακόμα και στις ΗΠΑ, τη μοναδική χώρα που μοιάζει να έχει καταφέρει να ξεπεράσει το σοκ του 2008, τα πράγματα δεν είναι τόσο ρόδινα όσο φαίνονται από πρώτη άποψη. Την περασμένη εβδομάδα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο συνέστησε στην FED (την κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ) να μην ανεβάσει τα επιτόκια μέσα στο 2015, όπως έχει προαναγγείλει η Τζάνετ Γιέλεν (η διοικητής της FED). H τελευταία φορά που η FED ανέβασε τα επιτόκιά της ήταν το 2004. Σήμερα βρίσκονται σε μηδενικά σχεδόν επίπεδα. Η ανεργία στις ΗΠΑ έχει προσγειωθεί στα ιστορικά της επίπεδα. 
 
Εικονική
 
Η Γιέλεν θέλει, με την αύξηση των επιτοκίων να βάλει ένα φρένο στην οικονομία με στόχο να αποφύγει την "υπερθέρμανση" της αγοράς εργασίας -που "απειλεί" πάντα να οδηγήσει σε πίεση για αυξήσεις στα μεροκάματα. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, όμως, έχει διαφορετική άποψη. Η πτώση της ανεργίας, λένε πολλοί οικονομολόγοι, είναι μόνο εικονική. 
 
Όπως γράφει η Financial Times, στις ΗΠΑ "τα ποσοστά συμμετοχής του εργατικού δυναμικού βρίσκονται στα χαμηλότερα επίπεδα από τη δεκαετία του 1970, κάτι που δείχνει ότι εκατομμύρια άνθρωποι παραμένουν στο περιθώριο της αγοράς εργασίας έχοντας παραιτηθεί από την προσπάθεια να βρουν ή να κρατήσουν μια δουλειά". Η ανάκαμψη, λέει το ΔΝΤ, είναι στην καλύτερη περίπτωση "επισφαλής". Η αύξηση των επιτοκίων κινδυνεύει να γυρίσει μπούμερανγκ όχι μόνο για την ίδια την Αμερική αλλά και για ολόκληρο τον πλανήτη.
 
Ο Τουσκ έχει δίκιο να φοβάται την πολιτική "μετάσταση" της ελληνικής κρίσης. Αλλά έχει τελείως άδικο να αγνοεί τον κίνδυνο της οικονομικής "μετάστασης". Μέσα σε αυτές τις συνθήκες της παγκόσμιας αστάθειας μια ενδεχόμενη χρεοκοπία της Ελλάδας ή ένα (ελεγχόμενο ή μη) Grexit κινδυνεύει να μετατραπεί σε μια βόμβα μεγατόνων για το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Η πρόταση του Σόιμπλε για μια "προσωρινή έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη" ξεσήκωσε ένα κύμα αντιδράσεων που δεν είχε καμιά απολύτως σχέση με κάποιες υποτιθέμενες συμπάθειες απέναντι στη χώρα μας. Ο Σόιμπλε "αρπάχτηκε" κυριολεκτικά με τον Μάριο Ντράγκι, τον διοικητή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Το σχέδιο προκάλεσε την άμεση και οργισμένη αντίδραση της Γαλλίας και της Ιταλίας.
 
"Όταν ο κύριος Σαπέν (ο υπουργός οικονομικών της Γαλλίας) έφτασε στις Βρυξέλλες", γράφει η Financial Times, "εισέπραξε ένα σοκ: ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο Γερμανός υπουργός οικονομικών, ήταν εξοπλισμένος με ένα κείμενο μιας σελίδας που πρότεινε μια "προσωρινή έξοδο" της Ελλάδας από την Ευρωζώνη για τουλάχιστον πέντε χρόνια... Ακόμα μεγαλύτερη έκπληξη προκάλεσε το γεγονός ότι το σχέδιο έμοιαζε να έχει τη στήριξη της κυρίας Μέρκελ..."
 
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το σχέδιο ήταν κομμάτι του εκβιασμού ενάντια στην ελληνική κυβέρνηση. Αλλά είτε ήταν απλά και μόνο "μπλόφα", είτε όχι, οι διαιρέσεις που αποκάλυψε ανάμεσα στους ηγέτες του ίδιου του σκληρού πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πολύ-πολύ πραγματικές. Και αυτές οι διαιρέσεις είναι ο δεύτερος βασικός παράγοντας που κάνει τον Τουσκ και τους ομοίους τους να φοβούνται ένα νέο "Μάη". Και για αυτό θα πρέπει να είναι κανείς πολύ ξεκάθαρος: η Ελλάδα δεν είναι η αιτία των διαιρέσεων. Ήταν απλά η αφορμή για να έρθουν δημόσια με τόσο εκρηκτικό τρόπο στην επιφάνεια. Ο Γαλλογερμανικός άξονας, ο άξονας πάνω στον οποίο στήθηκε από τη δεκαετία του 1950 κιόλας η ιδέα της "Ενωμένης Ευρώπης" κλυδωνίζεται.
 
Πουθενά, γράφει η Financial Times, δεν είναι η κριτική απέναντι στις προσπάθειες της Γερμανίας να επιβληθεί εντονότερες από ότι είναι στο Παρίσι. "Η Γαλλία, ισότιμος κάποτε εταίρος στην καρδιά της Ευρώπης με τη Γερμανία, βλέπει την επιρροή της να επισκιάζεται από τον γείτονά της στην άλλη πλευρά του Ρήνου, είτε μιλάμε για την οικονομική και την δημοσιονομική πολιτική, είτε για την αντιμετώπιση της Ρωσικής επιθετικότητας στην Ουκρανία...". Μέσα στο υπουργικό συμβούλιο του Ολάντ πολλοί "πιστεύουν ότι η προσέγγιση του Βερολίνου στις συνομιλίες με την Ελλάδα έχουν αλλάξει τον ίδιο τον χαρακτήρα του Ευρωπαϊκού σχεδίου".
 
Περιττό να το θυμίσει κανείς, τόσο ο Ρέντζι όσο και ο Ολάντ στήριξαν με νύχια και με δόντια τους εκβιασμούς ενάντια στην κυβέρνηση του Τσίπρα. Το μίσος τους απέναντι στην ελληνική "ανταρσία" ξεπερνάει κατά πολύ τις διαφωνίες τους. Αλλά ο "ογκόλιθος" που ονομάζεται Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολύ πιο σαθρός από ότι φαίνεται. Και το μήνυμα "οι αντάρτες θα τιμωρούνται παραδειγματικά" έχει γυρίσει ήδη μπούμερανγκ. Όπως φάνηκε και από το #thisisacoup (αυτό είναι ένα πραξικόπημα) στο twitter, το μόνο που κατάφεραν ήταν να αποξενωθούν ακόμα περισσότερο από τους πληθυσμούς τους, από τους εργάτες, τη νεολαία και τους φτωχούς -τα παιδιά και τα εγγόνια των πρωταγωνιστών του Μάη του 1968.
 
Οι φόβοι του Τουσκ δεν είναι καθόλου υπερβολικοί.