Ιστορία

Σε μια γαλλική γελοιογραφία του 1898 η Κίνα εμφανίζεται σαν μια μεγάλη πίτα και γύρω της καθισμένα τα μεγάλα αφεντικά του πλανήτη της εποχής έχουν ήδη μπήξει τα μαχαίρια τους. Ο Γερμανός Κάιζερ, η Βικτόρια της Αγγλίας, ο Τσάρος Νικόλαος, ο Ιάπωνας αυτοκράτορας και μια Γαλλίδα “Μαριάννα” όλοι έχουν αρπάξει ένα κομμάτι και είναι έτοιμοι να φαγωθούν μεταξύ τους για τα υπόλοιπα. 

 

Ολόκληρη η Κίνα δεν έγινε επίσημα ποτέ αποικία, αλλά από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οι ξένοι ιμπεριαλιστές και έμποροι είχαν πολύ πιο μεγάλη ισχύ από την κεντρική κυβέρνηση. Έκοβαν κομματάκια, μίσθωναν δικούς τους στρατούς και επέβαλλαν τους δικούς τους νόμους σε κάθε αποικιακό διαμέρισμα. Για τους Κινέζους ίσχυαν διαφορετικοί νόμοι, ήταν “άνθρωποι δεύτερης κατηγορίας”. Τα επόμενα 50 χρόνια, η χώρα θα πληρώσει ακόμη πιο βαρύ το τίμημα της μοιρασιάς της πίτας. Σε ένα μόνο επεισόδιο, τη σφαγή της τότε πρωτεύουσας Νανκίνγκ το 1937, οι Iάπωνες στρατιώτες που εισέβαλαν, έσφαζαν, βασάνιζαν, έκαιγαν και έκλεβαν για έξι βδομάδες, αφήνοντας εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και 20 χιλιάδες βιασμένες γυναίκες. Η Κίνα έμοιαζε καταδικασμένη να παραμείνει μια πάμφτωχη αγροτική γωνιά του πλανήτη.

 

Η αντίθεση με το σήμερα δεν θα μπορούσε να είναι πιο έντονη. Η Κίνα είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, παράγει το 80% των αιρ-κοντίσιον που πουλιούνται στον πλανήτη, το 70% των κινητών τηλεφώνων και το 60% των παπουτσιών. Η μισή της οικονομία έχει να κάνει με τις υπηρεσίες και πάνω από 40% είναι βιομηχανικό. Ο αγροτικός τομέας έχει κατέβει κάτω από το 10%. Είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πηγή ξένων άμεσων επενδύσεων στον υπόλοιπο πλανήτη, ενώ στην ίδια την Κίνα κατευθύνονται ξένες επενδύσεις περισσότερες από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν τα κινέζικα λιμάνια που γίνονταν στόχος των διεθνών αρπακτικών, σήμερα κινέζικες εταιρείες μπορούν και αγοράζουν από τον Πειραιά ως τον Παναμά. Η “αμυντική” πολιτική της μεγαλύτερης υπερδύναμης, των ΗΠΑ, αναγκάζεται να επαναπροσανατολιστεί προς την Ασία για να προσαρμοστεί στην κινέζικη πρόκληση. 

 

Την περασμένη βδομάδα έκλεισαν 40 χρόνια από το θάνατο του Μάο Τσε Τουνγκ. Η κατάληψη της εξουσίας το 1949 από το Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό, κάτω από την ηγεσία του Μάο, είναι απαραίτητος κρίκος για να ερμηνεύσει κανείς πώς η Κίνα μετατράπηκε από άτυπη μισο-αποικία σε οικονομικό γίγαντα. Αυτό που συνεχίζει να προκαλεί ωστόσο σύγχυση είναι ότι η κατάληψη της εξουσίας το 1949 έγινε στο όνομα του κομμουνισμού. Ο Μάο ήταν πρόεδρος του Κομμουνιστικού Κόμματος, του κόμματος που συνεχίζει σχεδόν 70 χρόνια αργότερα να κυβερνάει την Κίνα. Φυσικά, πέρα από τα σύμβολα και τους τίτλους, η Κίνα δεν έχει να κάνει σε τίποτα με τον κομμουνισμό.

 

Η επέτειος του θανάτου του Μάο είναι μια ευκαιρία να ξεδιαλύνουμε τις δύο όψεις της κινέζικης επανάστασης. Ο αντάρτικος στρατός που πήρε την εξουσία το 1949 ήταν προϊόν της μαζικής αντίστασης σε πάνω από μια δεκαετία ιαπωνικής κατοχής και προϊόν της οργής απέναντι σε όλους τους εξευτελισμούς που υπέστη ο κινέζικος πληθυσμός στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου. Η “πρώτη ύλη” του στρατού και του Κομμουνιστικού Κόμματος ήταν φτωχοί αγρότες και αγρότισσες που έβλεπαν ότι μέσα από τους αγώνες τους μπορούσαν να βάλουν τέλος στην ασυδοσία των γαιοκτημόνων -ξένων και ντόπιων. Εκατομμύρια απλοί άνθρωποι εντάχθηκαν στο κόμμα στη διάρκεια του πολέμου, πάνω από 90% προέρχονταν από τη φτωχή αγροτιά. Η κύρια δύναμη του κόμματος από τη δεκαετία του ‘30 και έπειτα συγκεντρωνόταν στις πιο φτωχές και λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές της χώρας, στην απομακρυσμένη ύπαιθρο, εκεί όπου εργατική τάξη πρακτικά δεν υπήρχε. Το 1928, 10% των μελών ήταν εργάτες και εργάτριες, το 1930 είχε φτάσει στο 1,6%, και στην περίοδο της μεγάλης μαζικοποίησης κοντά στο μηδέν.

 

Αυτή η σύνθεση ήταν πολύ μακριά από την αλφαβήτα της επαναστατικής κομμουνιστικής παράδοσης, όπου η εργατική τάξη έχει τον κεντρικό ρόλο, ακόμη κι αν είναι μειοψηφία στην κοινωνία. Όμως για τον Μάο, αυτό δεν ήταν πρόβλημα. Αντίθετα, ήταν κομμάτι της στρατηγικής για την κατάληψη της εξουσίας. Η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος και ο ίδιος ο Μάο, στην πλειοψηφία τους ήταν διανοούμενοι, μορφωμένα παιδιά μικρομεσαίων ή ακόμη και αριστοκρατικών οικογενειών. Αυτό που τους κινητοποιούσε ήταν η πεποίθηση ότι ένας αγροτικός στρατός μπορεί να απαλλάξει τη χώρα από όλων των ειδών τις κατοχές και έτσι να ανοίξει το δρόμο για την ανεξαρτησία και την ανάπτυξη. Οι αγρότες ήταν το όχημα, ο πολιορκητικός κριός για να ανοίξει ο δρόμος προς την εξουσία, δεν θα ήταν οι ίδιοι οι απλοί άνθρωποι που θα έπαιρναν στα χέρια τους αυτή την εξουσία.

 

Το κόμμα ήταν αδιάφορο για τις εργατικές απεργίες που οργανώνονταν στη διάρκεια του πολέμου -και μάλιστα έκλεινε το μάτι στους εθνικιστές του Κουομιντάνγκ που εκτελούσαν απεργούς εργάτες γιατί “εμπόδιζαν την πολεμική προσπάθεια”. Οι πόλεις θα κατακτούνταν διά της “αγροτικής περικύκλωσης”, όχι με ξεσηκωμό των ίδιων των εργατών. Και όντως, το 1949, καθώς μία μία οι πόλεις έπεφταν στα χέρια του ΚΚ, ο Μάο και οι υπόλοιποι ηγέτες το πρώτο που έκαναν ήταν να καλούν την εργατική τάξη να συνεχίσει να πηγαίνει κανονικά στις δουλειές της και να υπακούει στις αρχές.

 

Η κινέζικη επανάσταση ήταν λοιπόν μια γνήσια εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση, που κέρδισε χάρη στην μαζική και εθελοντική συμμετοχή σε έναν αγροτικό στρατό, αλλά με την εργατική εξουσία, το σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό δεν είχε την οποιαδήποτε σχέση. 

 

Ωστόσο, δεν ήταν απλή σύμπτωση ότι οι σημαίες μιας εθνικοαπελευθερωτικής επανάστασης σε μια υπανάπτυκτη χώρα ήταν “κομμουνιστικές”. Η σταλινική αντεπανάσταση είχε θάψει τις πραγματικές επαναστατικές παραδόσεις του μπολσεβικισμού, αλλά είχε δημιουργήσει και ένα δικό της “πετυχημένο” προηγούμενο. Ο τρόπος με τον οποίο η Ρωσία μετατράπηκε σε βιομηχανική δύναμη στη δεκαετία του ‘30 έδινε ένα παράδειγμα σε μικροαστικές ή και αστικές ηγεσίες εθνικών κινημάτων σε όλο τον κόσμο. Κεντρικός σχεδιασμός, κρατικός έλεγχος, στρατιωτικοποίηση της παραγωγής, προτεραιότητα στη βαριά βιομηχανία. Αυτά φαίνονταν να είχαν λειτουργήσει στη Ρωσία του Στάλιν και πλευρές τους αντιγράφτηκαν από καθεστώτα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους σε ολόκληρο τον

Τρίτο Κόσμο, ανεξάρτητα από ιδεολογική προέλευση.

 

Αυτός ήταν ο δρόμος που επέλεξε και ο Μάο, με στόχο να κάνει την Κίνα βιομηχανική αλλά και πυρηνική δύναμη. Στα πρώτα χρόνια μετά την επανάσταση, το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού ανέβηκε, χάρη στην ανοικοδόμηση πάνω στα ερείπια του πολέμου και της εγκατάλειψης. Στη συνέχεια ήρθαν τα “πλάνα” με σκοπό να στίψουν όσο το δυνατόν περισσότερο ανθρώπους και φύση ώστε να πάρει μπρος η βιομηχανία ατσαλιού, τσιμέντου και ηλεκτρισμού. Αυτό που χτιζόταν ήταν ένας κρατικός καπιταλισμός, μια οικονομία που λειτουργεί με βάση τη συσσώρευση κεφαλαίου όχι στα χέρια ξεχωριστών καπιταλιστών, αλλά ενός συλλογικού καπιταλιστή, της κρατικής γραφειοκρατίας.

 

Τα πράγματα όμως δεν πάνε πάντα σύμφωνα με τις προβλέψεις του “πλάνου”. Ένα πράγμα είναι να παράγεις πολύ τσιμέντο, και άλλο είναι πώς θα το μεταφέρεις και τι θα το κάνεις. Το “Μεγάλο βήμα προς τα μπρος” το 1958 στέφθηκε με αποτυχία και προκάλεσε δεκάδες εκατομμύρια θανάτους από την πείνα. Αποτυχία στην αποτυχία μεν, αλλά με πολύ αίμα και ιδρώτα στα μέσα της δεκαετίας του ‘70 είχε συσσωρευτεί μια οικονομική βάση για βιομηχανική ανάπτυξη. Είχαν επίσης συσσωρευτεί και τεράστιες κοινωνικές εντάσεις. Ο Μάο πέθανε το 1976 στο τέλος της “πολιτιστικής επανάστασης”, ενός εμφυλίου στο εσωτερικό της κινέζικης άρχουσας τάξης που μετατράπηκε σε κοινωνική αναταραχή. 

 

Ήταν οι διάδοχοί του που παίρνοντας σιγά σιγά μέτρα απελευθέρωσης της οικονομίας, έδωσαν περιθώριο να εμφανιστούν τοπικές άρχουσες τάξεις που “αξιοποίησαν” για το συμφέρον τους, τις συσσωρευμένες υποδομές των προηγούμενων 25 ετών. Ο πλούτος που άρχισε να συγκεντρώνεται στις επαρχίες είχε όλο και περισσότερο την ανάγκη μιας “αγοράς” - καταναλωτών και επενδυτών, κάτι που προσφέρθηκε με τις μεταρρυθμίσεις που άρχισαν μετά το 1992. Οι πιο ανεπτυγμένες επαρχίες της Κίνας μετατράπηκαν σε κεντρικές μονάδες παραγωγής του παγκόσμιου καπιταλισμού και τα κινέζικα προϊόντα άρχισαν να διακινούνται σε ολόκληρο τον κόσμο.

 

Ο σταλινικός μύθος έλεγε πως η ανεξαρτησία και η βιομηχανική ανάπτυξη ήταν τα αναγκαία πρώτα στάδια για το σοσιαλισμό. Η εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση θα έδινε τη θέση της στην σοσιαλιστική επανάσταση όταν θα ερχόταν η ώρα. Όμως για τον κρατικό καπιταλισμό, όπως και για τον καπιταλισμό γενικά, η εργατική τάξη είναι αντικείμενο όχι υποκείμενο. Η πραγματική απελευθέρωση δεν έρχεται ούτε με τανκς, ούτε με αντάρτικους στρατούς, ούτε με πολλά εργοστάσια τσιμέντου, αλλά με εργατικούς αγώνες και με επανάσταση. “Η εργατική τάξη απελευθερώνει τον εαυτό της” -αυτή είναι η καρδιά του σοσιαλισμού. Μια εργατική τάξη που σήμερα στην Κίνα είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη και ισχυρότερη από ό,τι ήταν όταν ο Μάο πήρε την εξουσία.