Η Novartis δεν είναι εξαίρεση. Η κερδοσκοπία, οι εκβιασμοί απέναντι στους ασθενείς, η συστηματική ληστεία των ασφαλιστικών ταμείων, οι παραχαραγμένες "επιστημονικές" μελέτες, οι ύποπτες διασυνδέσεις με τις δημόσιες υπηρεσίες και τις κυβερνήσεις, είναι ο κανόνας για τις φαρμακευτικές εταιρείες.
Το πιο διάσημο παράδειγμα κερδοσκοπικής αναλγησίας αποτελεί δίχως αμφιβολία ο Μάρτιν Σκρέλι, ο "πιο μισητός άνθρωπος του κόσμου", σύμφωνα με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το αφεντικό της φαρμακευτικής εταιρείας Turing που αύξησε την τιμή του Daraprim, ενός φαρμάκου που χρησιμοποιείται κύρια από τους οροθετικούς, κυριολεκτικά "εν μία νυκτί" 5456% πάνω.
Από επιχειρηματική άποψη, μέχρι να το αγοράσει η Turing, το Daraprim ήταν αδιάφορο: ένα πανάρχαιο φάρμακο (πήρε για πρώτη φορά άδεια στις ΗΠΑ το 1953), με ληγμένες πατέντες και χαμηλή κυκλοφορία. Και ακριβώς επειδή ήταν αδιάφορο δεν υπήρχαν και γενόσημα. Ο Σκρέλι πλήρωσε όλα και όλα 55 εκατομμύρια δολάρια για να το αγοράσει από την Impax Laboratories, την εταιρεία που το παρήγαγε. Η συμφωνία αγοράς προέβλεπε τον δραστικό περιορισμό της κυκλοφορίας του -το Daraprim σταμάτησε να πουλιέται από τα κανονικά φαρμακεία και η προμήθειά του έγινε δυνατή μόνο από τα εξειδικευμένα πρατήρια σπάνιων φαρμάκων. Τον Σεπτέμβρη του 2015, μόλις εξαντλήθηκαν τα στοκ ο Σκρέλι ανέβασε την τιμή από τα 13.5 δολάρια ανά χάπι στα 750. Η προκλητική αυτή κερδοσκοπία ανάγκασε και την Χίλαρι Κλίντον (την βασική διεκδικήτρια του χρίσματος του Δημοκρατικού Κόμματος την εποχή εκείνη) και τον Ντόναλντ Τραμπ όχι μόνο να τον καταγγείλουν, αλλά και να υποσχεθούν μέτρα για τον έλεγχο των τιμών των φαρμάκων.
Ο Σκρέλι και το Daraprim, όμως, ήταν απλά και μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Στην ουσία όλες οι φαρμακευτικές βιομηχανίες -μικρές και μεγάλες- χρησιμοποιούν συστηματικά τις ίδιες ακριβώς μεθόδους. Μόνο που το κάνουν, συνήθως, κάπως πιο προσεκτικά.
Από το 2000 μέχρι σήμερα οι τιμές των φαρμάκων στις ΗΠΑ έχουν σχεδόν τριπλασιαστεί, σύμφωνα με τα στοιχεία του οικονομικού ειδησεογραφικού πρακτορείου Bloomberg. Το "σινιάλο" δόθηκε το 2003 όταν ο τότε πρόεδρος Μπους (στα κενά που του άφηνε ο πόλεμος "κατά της τρομοκρατίας") ψήφισε ένα νόμο που απαγόρευε στο κράτος να διαπραγματεύεται άμεσα τις τιμές των φαρμάκων με τις εταιρείες.
Ανατιμήσεις
Το αποτέλεσμα ήταν ένα όργιο παράλογων ανατιμήσεων που έσπρωξε εκατοντάδες χιλιάδες ασθενείς στην απόγνωση και στοίχισε δισεκατομμύρια στα ασφαλιστικά ταμεία. Και ένα ακόμα μεγαλύτερο όργιο σκανδάλων. Που δεν αφορούν μόνο τις ανατιμήσεις.
Το 2003 ήταν -καθόλου τυχαία μάλλον- η χρονιά που ιδρύθηκε η Theranos, μια ιδιωτική εταιρεία "τεχνολογίας υγείας" με έδρα την Καλιφόρνια. Δημιουργός της ήταν μια νέα "επιχειρηματίας-θαύμα", η 19χρονη τότε Ελίζαμπεθ Χολμς. Το 2014 η New York Times την ανακήρυξε "την επόμενη Στιβ Τζομπς". Το 2015 το περιοδικό Forbes την περιέγραφε σαν "τη νεότερη αυτοδημιούργητη δισεκατομμυριούχο του κόσμου". Η περιουσία της άγγιζε τότε τα 4.5 δισεκατομμύρια δολάρια. Η χρηματιστηριακή αξία της Theranos ξεπέρναγε τα 9 δις.
Η "εφεύρεση" της Theranos ήταν μια νέα συσκευή υψηλής τεχνολογίας για την ανάλυση αίματος που απαιτούσε, σύμφωνα με την εταιρεία, μόλις λίγες σταγόνες αίματος για να λειτουργήσει. Η Χολμς κατάφερε πολύ γρήγορα να κερδίσει την εμπιστοσύνη μερικών "venture capitals" -κεφαλαίων που ειδικεύονται στις νέες επενδύσεις υψηλού ρίσκου. Αλλά η απογείωση άρχισε το 2011 όταν η Χολμς γνωρίστηκε με τον Τζορτζ Σουλτς, τον πρώην υπουργό εξωτερικών της κυβέρνησης Μπους. Χρειάστηκαν μόλις δυο ώρες, έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής, για να πειστεί ο Σουλτς να συμμετάσχει στην εταιρεία. Ύστερα ακολούθησαν και οι "φίλοι" του -ο Χένρι Κίσιντζερ, ο διαβόητος υπουργός Εξωτερικών του Νίξον, ο Γουίλιαμ Πέρι, πρώην υπουργός Άμυνας, οι Σαμ Ναν και Μπιλ Φερστ, πρώην Γερουσιαστές, ο Γκάρι Ράφχεντ, ναύαρχος εν αποστρατεία και ο Τζέιμς Μάτις, στρατηγός εν΄αποστρατεία. Οι βετεράνοι του πολέμου κατά της τρομοκρατίας σήκωναν τώρα τα μανίκια για να αναμετρηθούν με τους μικροοργανισμούς, τα σάκχαρα και τα βακτηρίδια. Η επιτυχία ήταν εξασφαλισμένη.
Υπήρχε μόνο μια λεπτομέρεια: η εφεύρεση δεν λειτουργούσε. Στα τέλη του 2015 η αμερικανική εφημερίδα Wall Street Journal αποκάλυψε (στηριζόμενη σε πληροφορίες από τα μέσα που απ' ό,τι φαίνεται προήλθαν από τον ίδιο τον γιο του Σουλτς) ότι τα αποτελέσματα των συσκευών ήταν τελείως αναξιόπιστα. Οι έρευνες που ακολούθησαν επιβεβαίωσαν τα δημοσιεύματα. Η αξία της μετοχής της Theranos κατακρημνίστηκε, οι αρχές απέσυραν τις άδειες και ο εισαγγελέας απαγόρευσε στην Χολμς και τους συνεργάτες τους να αναμειχθούν για τα δυο, τουλάχιστον, επόμενα χρόνια με ιατρικά εργαστήρια. Και οι δικαστικές έρευνες συνεχίζονται. Όσο για το περιοδικό Forbes, η εκτίμηση του για την περιουσία της "επόμενης Στιβ Τζομπς" είναι 0.
Απληστία
Και ο κατάλογος των σκανδάλων δεν τελειώνει τελειώνει εδώ. "Valeant, Turing, Theranos, Mylan", έγραφε τον Σεπτέμβρη το περιοδικό Time, αναφέροντας τα τέσσερα πιο τρανταχτά σκάνδαλα, "δείχνουν ένα βουνό επικής απληστίας. Το θύμα; Οι Αμερικάνοι καταναλωτές".
Η Mylan είναι υπόλογη, όπως και η Turing για υπερβολικές, παράλογες και αδικαιολόγητες αυξήσεις στις τιμές των προϊόντων της (κύρια του EdiPen, μιας συσκευής για την αντιμετώπιση των αναφυλαξιών που προμηθεύονται συστηματικά όλα τα σχολεία στις ΗΠΑ). "Η οργή των καταναλωτών", έγραφε το Time, "εστιάζεται τώρα στην Ουάσιγκτον, όπου η FDA (η υπηρεσία ελέγχου των τροφίμων και των φαρμάκων) καθυστέρησε έναν πιθανό ανταγωνιστή του EdiPen να μπει στην αγορά. Την ίδια ώρα μια πολιτική ομάδα της Mylan έχει κάνει δώρα σε πολλά από τα μέλη της Ελεγκτικής Επιτροπής της Γερουσίας που έχει αναλάβει την διερεύνηση της υπόθεσης...".
Διόλου παράξενο, η φαρμακοβιομηχανία γιόρτασε με σαμπάνιες τη νίκη του Τραμπ στις εκλογές του Νοεμβρίου. Ο δείκτης του τομέα της Βιοτεχνολογίας στο χρηματιστήριο Nasdaq της Νέας Υόρκης κέρδισε σε μια μόνο ημέρα 300 μονάδες -μια αύξηση πάνω από 10%.
Την περασμένη εβδομάδα ο Τραμπ επανέλαβε την προεκλογική του υπόσχεση να βάλει φρένο στην ασυδοσία της φαρμακοβιομηχανίας. Το δημόσιο, δήλωσε, είναι ο μεγαλύτερος τους πελάτης. Είναι αδιανόητο να μην μπορεί να διαπραγματευτεί τις τιμές. Στην πραγματικότητα, όμως, στο στόχαστρο του δεν βρίσκονται οι φαρμακοβιομήχανοι αλλά οι "καταναλωτές" -οι ασθενείς που έχουν ανάγκη τα φάρμακα. Αυτό που θέλει να κόψει δεν είναι οι παράλογες αυξήσεις στις τιμές αλλά οι "παράλογες δαπάνες" του συστήματος υγείας. Ο Τραμπ έχει ήδη ανακοινώσει την κατάργηση του "Obamacare". Οι δημαγωγικές κραυγές για τα "συμφέροντα της φαρμακοβιομηχανίας" έχουν σαν μοναδικό στόχο να δικαιολογήσουν αυτή την περικοπή -που θα αφήσει εκατοντάδες χιλιάδες Αμερικάνους χωρίς καμιά απολύτως περίθαλψη. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς Σερλοκ Χολμς για να ανακαλύψει πόσο υποκριτική είναι αυτή η επίθεση. Αρκεί μια ματιά στο όνομα του νέου υπουργού Άμυνας: Τζέιμς Μάτις.
Ναι, δεν καταλάβατε λάθος: πρόκειται για τον ίδιο Τζέιμς Μάτις. Τον απόστρατο στρατηγό από το Διοικητικό Συμβούλιο της Theranos. Το μαχαίρι στη διαφθορά θα φτάσει στο κόκκαλο...
Κρατικοποίηση με εργατικό έλεγχο είναι το αντίδοτο
Πριν λίγο καιρό δύο στελέχη της Novartis, αποφάσισαν να καταγγείλουν στο FBI μια σειρά ζητήματα σχετικά με την πάση θυσία και με κάθε τρόπο προώθηση των φαρμάκων της εταιρίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία των αμερικανικών αρχών, στην Ελλάδα η Novartis εφάρμοζε ένα εξελιγμένο σύστημα διαφθοράς, στα πρότυπα αυτού που είχε εφαρμόσει στην Κίνα και για το οποίο έχει καταδικαστεί. Όπως αποκαλύπτονται σήμερα στα περί του σκανδάλου δημοσιεύματα, η δράση της φαρμακοβιομηχανίας, περιλαμβάνει αφενός την υπερκοστολόγηση σκευασμάτων, αφετέρου τεράστιες μίζες σε κυβερνητικά στελέχη και μεγαλογιατρούς προκειμένου να αγοράζονται, να προωθούνται και να συνταγογραφούνται τα συγκεκριμένα σκευάσματα. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με βιντεοσκοπημένες ομολογίες στελεχών της εταιρίας, οι κλινικές έρευνες για την καταλληλότητα φαρμάκων της, μαγειρεύονταν καταλλήλως ώστε όλα “να είναι καλά”.
Ως ταυτόχρονος συνεργάτης φαρμακοβιομηχανιών και υπουργείου Υγείας εμφανίζεται σύμβουλος των Βορίδη και Άδωνι Γεωργιάδη όταν ήταν οι ίδιοι επικεφαλής του υπουργείου. Ο εν λόγω σύμβουλος σύμφωνα με δημοσιεύματα έλυνε κι έδενε στην πολιτική φαρμάκου στη χώρα, όντας εισηγητής των πολιτικών για το φάρμακο και διαπραγματευτής με την τρόικα για τα θέματα αυτά. Σύμφωνα με το Hot Doc “είχε μια εταιρεία, ως διαχειριστής της οποίας εμφανιζόταν η σύζυγός του... που εισέπραττε ποσά από φαρμακοβιομηχανίες για διάφορες μελέτες...”.
Ίσως όμως το πιο επικίνδυνο κι εξωφρενικό είναι τα στοιχεία που έχουν να κάνουν με το μαγείρεμα των ερευνών σχετικά με την καταλληλότητα των φαρμάκων. §Σύμφωνα με το Documento, οι αρχές έχουν στη διάθεσή τους βίντεο από συνάντηση Ελλήνων και ξένων στελεχών της Novartis στην Ελλάδα. “Στο βίντεο αυτό υψηλόβαθμο στέλεχος ομολογεί στους συνεργάτες του ότι το φάρμακο που έχει διατεθεί στην αγορά παρουσιάζει προβλήματα τα οποία έχει διαπιστώσει και ο εσωτερικός έλεγχος. Τους ενημερώνει ωστόσο πως το report του ελέγχου θα κρυφτεί και θα ληφθούν μέτρα ώστε να εμφανιστούν όλα καλά. Η τακτική αυτή δεν είναι ξένη για τη Novartis. H εταιρεία έχει κατηγορηθεί στην Ιαπωνία ότι πλάσαρε τρία φάρμακα... ενώ στελέχη της είχαν φροντίσει να αλλάξουν τα στοιχεία των κλινικών μελετών και να κρύψουν τις παρενέργειες”.
Ο καπιταλισμός είναι ένα βρομερό σύστημα. Κι όταν οι αποκαλύψεις φτάνουν στο πεδίο της δημόσιας Υγείας, η δυσωδία γίνεται αποπνικτική. Το σκάνδαλο της Novartis δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου.
Το φάρμακο πρέπει να είναι αγαθό, ποιοτικό και προσβάσιμο για όλους. Όσο την αγορά του φαρμάκου την λυμαίνονται οι πλούσιοι κουστουμάτοι που λέγαμε στην αρχή, το φάρμακο δεν θα είναι ούτε προσβάσιμο ούτε ποιοτικό. Και η μπόχα των σκανδάλων θα αναβλύζει.
Η κρατικοποίηση της βιομηχανίας του φαρμάκου χωρίς αποζημίωση στους ιδιοκτήτες της και ο εργατικός έλεγχος μπορούν να λύσουν το πρόβλημα των σκανδάλων, της προσβασιμότητας και της ποιότητας των φαρμάκων.
Χειραγωγούν την έρευνα
Η αλήθεια είναι ότι το σκάνδαλο με τη Novartis -την νο3 πολυεθνική φαρμακοβιομηχανία σε κέρδη μέσα στο 2016 κατά το Forbes- έχει αναδείξει μεγάλα ζητήματα σε ό,τι αφορά το φάρμακο και συνεπώς την Υγεία.
Ένα από αυτά, είναι το ζήτημα της έρευνας. Πολλά δημoσιεύματα αυτές τις μέρες αναφέρονται στα συνέδρια που οργανώνουν οι φαρμακοβιομηχανίες, οι οποίες πληρώνουν τεράστια ποσά για να “φιλοξενήσουν” τους γιατρούς που συμμετέχουν σε αυτά. Η επί της ουσίας ολοσχερής ιδιωτικοποίηση της έρευνας στο πεδίο του φαρμάκου (και όχι μόνο) κάνει τις ιδιωτικές φαρμακοβιομηχανίες αποκλειστικούς φορείς των “εξελίξεων” στη θεραπεία και αντιμετώπιση νοσημάτων.
Η “εξέλιξη” όμως κρίνεται αυστηρά από το κέρδος και γι’ αυτό δεν είναι εξέλιξη ειδικά σε συνθήκες κρίσης του καπιταλισμού. Η κρατικοποίηση όλων των βιομηχανιών φαρμάκου χωρίς αποζημίωση μπορεί να απελευθερώσει πολλά εκατομμύρια ευρώ. Συνεπώς η έρευνα μ’ αυτόν τον τρόπο θα περάσει στο δημόσιο. Η συλλογική δουλειά ερευνητών και των γιατρών μπορεί να παράξει το καλύτερο αποτέλεσμα στο επίπεδο της έρευνας.
Η εκπαίδευση των γιατρών δε θα γίνεται από ιδιωτικές φαρμακοβιομηχανίες αλλά από τα δημόσια πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα. Το φάρμακο θα είναι πολύ φθηνότερο διότι θα σπάσουν οι πατέντες, ασφαλέστερο -ιδιαίτερα σε σχέση με όλα τα γενόσημα- και θα μπορεί να εξελιχθεί με βάση τις ανάγκες της δημόσιας υγείας. Μόνο με τέτοια βήματα μπορούμε να θέσουμε το φάρμακο και την έρευνα στην υπηρεσία της κοινωνίας.
Αργυρή Ερωτοκρίτου, γιατρός ΓΝΑ Γεννηματάς